ĐẠI BIỂU KIẾN NGHỊ LẤY KẾT QUẢ HOÀN THIỆN THỂ CHẾ, CHÍNH SÁCH, PHÁP LUẬT LÀM CĂN CỨ LẤY PHIẾU TÍN NHIỆM

Toàn cảnh phiên thảo luận về tình hình kinh tế - xã hội tại Kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XV.

Đại biểu băn khoăn về chất lượng và tính ổn định của các văn bản quy phạm pháp luật dưới hình thức Thông tư.

Đánh giá bổ sung kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và ngân sách nhà nước năm 2022; tình hình thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và ngân sách nhà nước những tháng đầu năm 2023, đại biểu Đồng Ngọc Ba – Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Định cho biết, sau gần 40 năm đổi mới, chúng ta đã hết sức nỗ lực để có hệ thống pháp luật như ngày nay, cơ bản đầy đủ, với khoảng 230 đạo luật, hơn 1.000 văn bản là Nghị định của Chính phủ, Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, khoảng hơn 7.000 thông tư của Bộ, cơ quan ngang Bộ; các cấp chính quyền địa phương là khoảng 27.000; văn bản của Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Kiểm toán nhà nước... điều chỉnh cơ bản toàn diện các lĩnh vực.

Đại biểu Đồng Ngọc Ba cho rằng, trọng tâm trong nhiệm vụ hoàn thiện thể chế đó là cần nhấn mạnh việc kiểm soát các văn bản quy phạm pháp luật dưới luật, đặc biệt là văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Thông tư của các Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ.

Hằng năm Chính phủ ban hành hàng trăm nghị định, có năm lên đến gần 200 nghị định. Như vậy nếu tính khoảng 240 ngày làm việc một năm, thì 2 ngày ban hành một Nghị định.

Tương tự, Thông tư của Bộ trưởng, bình quân mỗi năm các bộ ban hành khoảng 50 thông tư; có những bộ ban hành hàng trăm thông tư, trong đó lớn nhất là Bộ Tài chính (năm 2021 Bộ Tài chính ban hành 128 thông tư; năm 2016 Bộ Tài chính ban hành 349 thông tư), gây không ít khó khăn cho việc nhận thức và áp dụng.

Đại biểu Đồng Ngọc Ba – Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Định

Đại biểu Đồng Ngọc Ba nhận định, khâu tiền kiểm từ khi soạn thảo, thẩm định, thẩm tra để ban hành tương đối hoàn thiện, nhưng khâu hậu kiểm còn rất nhiều vấn đề. Đối với các văn bản của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các bộ cơ bản mới hậu kiểm được tính pháp lý, đặc biệt là văn bản của các bộ mới kiểm soát được tính pháp lý và vai trò đầu mối là Bộ Tư pháp làm tương đối tốt nhiệm vụ này. Hàng năm, Bộ Tư pháp đều ban hành danh mục những quy định nào trái pháp luật, quy định nào chưa phù hợp để đề nghị xử lý.

Đại biểu cũng cho rằng, công tác kiểm soát về tính hợp lý của các văn bản quy phạm pháp luật đang rất yếu. Trong đó, bất cập liên quan đến các quy định phòng cháy, chữa cháy, đăng kiểm, đặc biệt là liên quan đến Thông tư về sách giáo khoa… cho thấy những văn bản này không có vấn đề về pháp lý (theo nghĩa hẹp) không trái pháp luật, nhưng tính hợp lý cần phải xem xét.

Lo ngại về chất lượng chưa tốt và thiếu tính ổn định của các văn bản quy phạm pháp luật được ban hành dưới hình thức thông tư của các bộ trưởng và các thủ trưởng cơ quan ngang bộ, đại biểu Đỗ Đức Hiển – Đoàn ĐBQH Tp.Hồ Chí Minh nhấn mạnh, đây không phải là vấn đề mới, dường như tình trạng này có phần gia tăng trong thời gian gần đây. Nếu không được giải quyết một cách căn cơ, thấu đáo sẽ gây ảnh hưởng không tốt đến công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành, phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời gây thêm phiền hà cho người dân, doanh nghiệp đã và đang gặp rất nhiều khó khăn.

Theo đại biểu, trong hệ thống văn bản quy phạm nước ta, thông tư chiếm khoảng 60% số lượng văn bản quy phạm pháp luật do các cơ quan nhà nước ban hành. Đây là văn bản phát sinh hiệu lực trực tiếp và được áp dụng rất phổ biến trong hoạt động của cơ quan, doanh nghiệp và người dân.

Thời gian qua, nhằm nâng cao chất lượng thông tư của các bộ, cơ quan ngang bộ, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật đã có những quy định cụ thể hơn về trình tự, thủ tục soạn thảo, lấy ý kiến, quy định về thẩm định của tổ chức pháp chế và một số trường hợp là Hội đồng tư vấn thẩm định trước khi Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ ký ban hành. Đại biểu Đỗ Đức Hiển cho biết, trên thực tế triển khai cho thấy việc xây dựng, ban hành thông tư còn một số tồn tại nhất định.

Đại biểu Đỗ Đức Hiển – Đoàn ĐBQH TP.Hồ Chí Minh

Trong đó, một số văn bản chưa bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong hệ thống pháp luật; nội dung chưa phù hợp với văn bản của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền cấp trên; hướng dẫn sai nguyên tắc và vượt phạm vi luật ủy quyền. Trong một số trường hợp, thông tư được ban hành nhằm đưa ra các giải pháp mang tính tình thế, đáp ứng yêu cầu về tiến độ, kịp hiệu lực cùng với thời điểm của văn bản được quy định chi tiết; một số trường hợp được ban hành để phản ứng nhanh đối với một số hiện tượng quan hệ xã hội mới phát sinh chưa được tổng kết thực tiễn, chưa được đánh giá tác động và dự liệu nguồn lực thực hiện một cách đầy đủ. Chính vì vậy, tính khả thi của các văn bản này không cao và trong nhiều trường hợp, văn bản vừa mới được ban hành đã phải sửa đổi, bổ sung và thay thế.

Những hạn chế, bất cập nêu trên vô hình trung phần nào làm vô hiệu hóa các quy định của văn bản quy phạm pháp luật của cơ quan nhà nước cấp trên, làm giảm hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, gây ra những phản ứng không tốt trong dư luận xã hội.

Phân tích nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên, đại biểu Đỗ Đức Hiển – Đoàn ĐBQH TP.Hồ Chí Minh cho biết, có cả nguyên nhân từ sự chủ quan, duy ý chí, chưa tuân thủ đúng quy trình và đánh giá tác động, lấy ý kiến đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của văn bản. Đội ngũ làm công tác xây dựng pháp luật còn bất cập, chưa có quy định về trách nhiệm của cán bộ, công chức trong việc tham mưu ban hành văn bản. Đặc biệt, nguyên nhân trực tiếp do việc xây dựng, ban hành thông tư trong thời gian qua dường như còn khép kín và chưa có cơ chế phản biện, thẩm định từ bên ngoài. Các bộ, ngành vừa soạn thảo thông tư, vừa tự thẩm định dẫn đến có ý kiến cho rằng đây là tình trạng “vừa đá bóng, vừa thổi còi”. Qua tiếp xúc cử tri, có ý kiến cho rằng cơ chế này cũng sẽ tiềm ẩn nguy cơ lợi ích nhóm và lợi ích ngành trong xây dựng, ban hành văn bản.

Nâng cao trách nhiệm nhận thức và kỷ cương, kỷ luật trong việc xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật.

Gợi mở một số giải pháp, đại biểu Đồng Ngọc Ba đề nghị Chính phủ quan tâm hơn nữa đến các thể chế hiện tại để đảm bảo chất lượng của các văn bản và đặc biệt quan tâm đến hệ thống kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa các văn bản quy phạm pháp luật đã có. Trong thời gian tới, khi nghiên cứu sửa đổi Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, đề nghị Chính phủ quan tâm nghiên cứu việc giao một cơ quan của Chính phủ kiểm tra, xem xét tính pháp lý cũng như tính hợp lý của các thông tư của các bộ trưởng trước khi ban hành.

Bên cạnh đó, giao một cơ quan đầu mối kiểm soát tính hợp pháp, kể cả tính hợp lý đối với các nghị định của Chính phủ, quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Thực hiện các giải pháp liên quan đến đảm bảo nguồn lực, kinh phí để đảm bảo chất lượng của các văn bản quy phạm pháp luật, đặc biệt là các văn bản của Chính phủ và các bộ.

Đại biểu Trần Văn Khải – Đoàn ĐBQH tỉnh Hà Nam kiến nghị, khẩn trương tiếp tục hoàn thiện thể chế theo hướng tập trung cá thể hóa trách nhiệm, nhất là trách nhiệm ngươi đứng đầu.

Cùng quan điểm trên, đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân - Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Dương kiến nghị Quốc hội, Chính phủ lấy kết quả hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật làm căn cứ để đánh giá hiệu quả của các Bộ, ngành trung ương hàng năm và căn cứ để lấy phiếu tín nhiệm tại Kỳ họp thứ 6. Bởi đây là nhiệm vụ đột phá do Đảng đề ra nhưng việc triển khai nhiệm vụ này vẫn chậm trễ; đại biểu băn khoăn về kỷ luật, kỷ cương trong hoàn thiện thể chế, chính sách chưa nghiêm.

Đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân - Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Dương

Để khắc phục những hạn chế, bất cập này, đại biểu Đỗ Đức Hiển – Đoàn ĐBQH TP.Hồ Chí Minh cho rằng, cần nâng cao trách nhiệm nhận thức và kỷ cương, kỷ luật trong việc xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật nói chung, thông tư nói riêng, tuân thủ nghiêm các quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật về trình tự, thủ tục ban hành thông tư.

Chú trọng bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, nhất là năng lực phân tích, xây dựng chính sách pháp luật và kỹ năng soạn thảo, thẩm định văn bản quy phạm pháp luật cho đội ngũ cán bộ pháp chế tại các bộ, ngành. Tăng cường việc xây dựng các đạo luật cụ thể, hiệu lực trực tiếp, hạn chế ban hành văn bản quy định chi tiết hướng dẫn thi hành, nhất là thông tư; chú trọng việc kiểm soát đối với việc trước và sau khi ban hành thông tư.

Về lâu dài, đại biểu đề nghị Chính phủ tiếp tục chỉ đạo nghiên cứu cho thí điểm cơ chế thẩm định từ bên ngoài đối với thông tư trong những lĩnh vực liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích của cá nhân, tổ chức và tổ chức thực hiện, trên cơ sở đó làm đề xuất nội dung này khi sửa đổi Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật.

Đối với việc kiểm soát sau khi ban hành văn bản quy phạm pháp luật, đại biểu đề nghị Bộ Tư pháp tăng cường công tác kiểm tra, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội tăng cường giám sát văn bản thông tư thuộc lĩnh vực phạm vi phụ trách, nhằm phát hiện và xử lý kịp thời nhanh nhạy hơn đối với những thông tư có dấu hiệu vi phạm pháp luật, chưa hợp lý và thiếu tính khả thi.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc

Giải trình vấn đề đại biểu nêu liên quan đến hoàn thiện thể chế, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc cho biết, Bộ Tài chính đã tham mưu cho Chính phủ ban hành 34 nghị định và 77 thông tư, chiếm 26% thông tư của cả nước.

Bộ trưởng cho rằng, muốn giải quyết được nút thắt phải tập trung hoàn thiện pháp luật, dùng một luật để sửa nhiều luật, dùng một nghị định để sửa nhiều nghị định, nhưng phải tổng hợp được tất cả khó khăn, vướng mắc của thực tiễn để hóa giải được nút thắt, góp phần tạo sự bứt phá, tạo động lực phát triển kinh tế.

Lan Hương