Quản lý rủi ro, công cụ hữu hiệu nâng cao tính tuân thủ pháp luật thuế

Nhiều nước áp dụng quản lý rủi ro trong quản lý thuế

Để đẩy mạnh công tác quản lý rủi ro (QLRR) trong quản lý thuế, năm 2015, Tổng cục Thuế đã thành lập Ban Quản lý rủi ro có chức năng tham mưu giúp Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế xây dựng hệ thống cơ sở pháp lý, tiêu chí, quy trình, quy định về QLRR trong quản lý thuế.

Đại diện Tổng cục Thuế cho biết, từ đó đến nay, Ban Quản lý rủi ro đã chủ trì nghiên cứu và xây dựng các bộ tiêu chí, quy trình nghiệp vụ áp dụng QLRR trong quản lý thuế; xây dựng thông tư hướng dẫn về QLRR; phối hợp với các vụ, đơn vị trong Tổng cục Thuế để xây dựng, nâng cấp ứng dụng QLRR với các phân hệ khác nhau như lập kế hoạch thanh tra - kiểm tra, quản lý và sử dụng hóa đơn, hoàn thuế; nghiên cứu, thử nghiệm việc áp dụng AI vào phân tích rủi ro, trong đó có phân tích rủi ro tuân thủ nghĩa vụ thuế của người nộp thuế (NNT) để nâng cao hiệu quả QLRR.

Tuy nhiên, theo Tổng cục Thuế, tại cơ quan thuế các địa phương không có đơn vị chuyên trách thực hiện công tác QLRR trong quản lý thuế. Vì vậy, các công việc về QLRR chưa được thực hiện thống nhất.

Nguồn: Tổng cục Thuế. Đồ họa: Văn Chung

Đại diện Tổng cục Thuế cho biết, nhìn từ góc độ kinh nghiệm quốc tế, cũng còn nhiều điểm cần tiếp tục được nghiên cứu và hoàn thiện để phù hợp với thực tế phát triển của Việt Nam cũng như thông lệ tốt trên thế giới về QLRR tuân thủ.

Mở rộng quy mô áp dụng

Từ những công việc triển khai ban đầu, Tổng cục Thuế đã hướng tới việc áp dụng QLRR tuân thủ theo quy mô rộng hơn và mang tính hệ thống hơn trong toàn ngành bằng việc ban hành Thông tư 31/2021/TT-BTC ngày 17/5/2021 của Bộ Tài chính quy định về việc áp dụng QLRR trong quản lý thuế thay thế cho Thông tư số 204/2014/TT-BTC trước đó.

Từ các khuyến nghị, đề xuất của các tổ chức quốc tế, tại Anh, Cơ quan Thuế và Hải quan Vương quốc Anh (HMRC) có đơn vị rủi ro và thông tin nghiệp vụ (RIS). Đơn vị này là trung tâm của hoạt động tuân thủ và thực thi tuân thủ tại HMRC. RIS phối hợp chặt chẽ với các bộ phận khác để thu thập, tìm kiếm thông tin nghiệp vụ chi tiết nhằm phân tích đối tượng NNT, đánh giá rủi ro.

Bên cạnh đó RIS sử dụng các công nghệ mới, tiên tiến để phân tích dữ liệu thu thập nhằm thiết kế chiến lược tuân thủ và lựa chọn NNT để thực hiện các biện pháp quản lý nâng cao tuân thủ trong tất cả các phân đoạn NNT, từ đó ngăn chặn và giúp HMRC đưa ra quyết định xử sự đối với các hành vi không tuân thủ.

Còn tại Mỹ, các bộ phận nghiệp vụ của Cơ quan Thuế Nội địa Mỹ (IRS) nhận được sự hỗ trợ về phân tích dữ liệu từ đơn vị nghiên cứu, thống kê và phân tích ứng dụng (RAAS) trong việc xây dựng các công cụ lọc rủi ro, mô hình và các thuật toán lựa chọn trường hợp; đồng thời phân tích hành vi, dự báo thất thoát thuế và điều phối các nghiên cứu về gánh nặng đối với NNT. Bên cạnh đó, RAAS còn tiến hành nghiên cứu, phân tích và xây dựng các chiến lược tuân thủ không chỉ giới hạn tại 1 đơn vị nghiệp vụ mà là trên toàn bộ IRS.

Tại Trung Quốc, năm 2019, Cơ quan thuế Trung Quốc (STA) đã thành lập Vụ Quản lý rủi ro thuế và Dữ liệu lớn có trách nhiệm lập chiến lược QLRR tuân thủ cho toàn ngành thuế, đồng thời tổ chức, sử dụng dữ liệu lớn và triển khai các hoạt động QLRR trên cả nước.

Cần kiện toàn bộ máy để quản lý hiệu quả

Từ các nghiên cứu về kinh nghiệm quốc tế trong việc xây dựng kế hoạch QLRR tuân thủ tổng thể, đến việc tổ chức bộ máy và phân tích dữ liệu phục vụ QLRR tuân thủ, bài học kinh nghiệm được rút ra cho cơ quan thuế của Việt Nam là cần kiện toàn bộ phận quản trị chiến lược và QLRR về thuế thuộc Tổng cục Thuế nhằm nâng cao thẩm quyền, địa vị pháp lý và năng lực nguồn nhân lực để triển khai sâu, rộng, toàn diện, tập trung có hiệu quả công tác quản trị chiến lược và QLRR, đáp ứng kịp thời yêu cầu cải cách, phát triển, hiện đại hóa ngành Thuế và nâng cao tính tuân thủ tự nguyện của NNT.

Hoạt động QLRR phải được thực hiện từ cấp trung ương xuống cấp địa phương, đảm bảo tính xuyên suốt, thống nhất, dài hạn và liên tục nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong công tác quản lý thuế.

Đồng thời, cần củng cố bộ phận quản lý rủi ro ở cấp trung ương bằng việc hình thành một bộ máy có địa vị pháp lý đủ tầm, đảm bảo đủ nguồn lực, thẩm quyền, chức năng, nhiệm vụ và năng lực thực tế làm đầu mối chủ trì việc xây dựng, tổ chức thực hiện công tác thu thập, xử lý thông tin, áp dụng kỹ thuật để hỗ trợ cho các hoạt động nghiệp vụ quản lý thuế. Cần xây dựng chương trình QLRR tuân thủ tổng thể trong đó thiết kế hướng dẫn nghiệp vụ quản lý tuân thủ và kế hoạch nâng cao tuân thủ cho các sắc thuế khác nhau và phân đoạn NNT.

Công tác QLRR tuân thủ phụ thuộc nhiều vào dữ liệu và năng lực phân tích dữ liệu hiệu quả, vì vậy, việc xây dựng năng lực này bao gồm hạ tầng cơ sở dữ liệu phục vụ phân tích rủi ro. Đây là một kho dữ liệu tập trung riêng biệt (single centralized database) được lọc lựa từ 3 nguồn gồm: Dữ liệu từ NNT của ngành thuế (primary database); dữ liệu đã tác nghiệp của ngành (secondary database) và dữ liệu từ các bên thứ 3 như: Tổng cục Hải quan, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Bảo hiểm Xã hội, Ngân hàng Thương mại,... để phục vụ công tác phân tích rủi ro.

Ngoài ra, cần xây dựng ứng dụng cơ sở dữ liệu và phân tích rủi ro có định hướng áp dụng các công nghệ mới phân tích dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo, học máy vào phân tích rủi ro, đánh giá mức độ tuân thủ NNT và từ đó có biện pháp xử lý về thuế phù hợp với từng mức độ “hành vi tuân thủ” của NNT.

Kinh nghiệm quốc tế trong xây dựng chương trình quản lý rủi ro

Theo Ủy ban Thuế và Hải quan EU, tuân thủ pháp luật thuế là việc người nộp thuế (NNT) tự nguyện thực hiện nghĩa vụ thuế của mình về việc đăng ký, nộp hồ sơ, kê khai chính xác tờ khai thuế và nộp thuế đúng hạn. QLRR của NNT trong quản lý thuế thực chất là QLRR tuân thủ của NNT. Những rủi ro này là rủi ro không tuân thủ, bao gồm rủi ro gian lận thuế, rủi ro mất khả năng thanh toán của NNT,...

Qua quá trình phát triển, xu thế trên thế giới đã thay đổi công tác quản trị theo hướng tổng thể, toàn diện hơn (QLRR tuân thủ tổng thể). Theo khuyến nghị từ Đoàn công tác Vụ các vấn đề tài khóa của IMF (FAD), cần thiết giao cho đơn vị QLRR của Tổng cục Thuế thẩm quyền pháp lý và phạm vi trách nhiệm bao quát được về thiết kế hướng dẫn nghiệp vụ quản lý tuân thủ cũng như đủ thẩm quyền công tác để phối hợp được với các đơn vị khác.

Trách nhiệm và thẩm quyền của đơn vị QLRR cần thể hiện được tính chất thường trực, thường xuyên, liên tục, dài hạn trong công tác QLRR tuân thủ và ngang cấp với các đơn vị khác trong Tổng cục Thuế, chứ không phải là một bộ phận được thành lập chỉ để hoàn thành xong một công việc có tính chất trong ngắn hạn.

Điển hình tại Hungary, Cơ quan Thuế và Hải quan Quốc gia Hungary (NTCA) có một đơn vị QLRR chịu trách nhiệm thiết kế và chỉ đạo, giám sát thực hiện chiến lược QLRR tuân thủ trên toàn quốc, vận hành các ứng dụng phân tích rủi ro ở cấp trung ương và chỉ đạo, giám sát, hỗ trợ các hoạt động phân tích rủi ro của các cơ quan thuế địa phương.

Tuấn Nguyễn