Nhiều 'chiêu trò' ngăn chặn việc cấm thuốc lá mới

Có sự mâu thuẫn lợi ích

Ngày 11/11/2004, Việt Nam đã phê chuẩn Công ước Khung về Kiểm soát thuốc lá của Tổ chức Y tế thế giới, Công ước đã có hiệu lực tại Việt Nam từ ngày 17/3/2005. Mục tiêu của Công ước nhằm bảo vệ các thế hệ hiện nay và tương lai khỏi các hậu quả tàn phá về sức khỏe, xã hội, môi trường và kinh tế của việc tiêu thụ thuốc lá và phơi nhiễm với khói thuốc.

Để tăng cường năng lực triển khai thực hiện công ước khung về kiểm soát thuốc lá, đặc biệt tránh vi phạm Điều 5.3, đồng thời cung cấp thêm thông tin về tác hại của thuốc điện tử, thuốc lá nung nóng và thuốc lá mới khác, ngày 3/10, tại Vĩnh Phúc, Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) tổ chức hội thảo cung cấp thông tin cho báo chí về tăng cường năng lực triển khai thực hiện công ước khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC) và điều 5.3 FCTC tại Việt Nam.

Phát biểu khai mạc hội thảo, Ths. Đinh Thị Thu Thủy - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) cho biết, Việt Nam là quốc gia thứ 47 trong tổng số 182 quốc gia tham gia công ước khung về kiểm soát thuốc lá.

"Vừa qua, có một số bác sĩ tham gia một số hội thảo do ngành công nghiệp thuốc lá đứng sau tài trợ, bác sĩ vô tư không biết việc làm của mình đã vi phạm Điều 5.3 Công ước khung. Quan điểm của Bộ Y tế là đặt lợi ích chung, lợi ích của tập thể lên hàng đầu, không có lợi ích nhóm", bà Thủy nhấn mạnh.

Ths. Đinh Thị Thu Thủy - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế).

Tại khoản 5.3 của điều ước, chúng ta có quy định khi hoạch định và tham gia các chính sách liên quan đến y tế công cộng, các bên đặc biệt là các cơ quan làm chính sách phải lưu ý để không bị các lợi ích về thương mại và các lợi ích khác tác động, đồng thời cũng phải phù hợp với luật pháp quốc gia.

"Chính vì các quy định đó, Bộ Y tế luôn thận trọng lưu ý khi làm các chính sách pháp luật mà có sự mâu thuẫn lợi ích giữa y tế công cộng và liên quan đến lợi ích doanh nghiệp. Đặc biệt liên quan đến chính sách kiểm soát thuốc lá mà Việt Nam đã tham gia", bà Thủy chia sẻ.

Theo bà Thủy, hiện nay Bộ Y tế đang triển khai một số chính sách như Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), hay đề xuất ban hành Nghị quyết về cấm sản xuất kinh doanh, nhập khẩu quảng cáo thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng.

"Đây là 2 văn bản pháp lý quan trọng thể hiện rất rõ việc đấu tranh về lợi ích y tế công cộng với các lợi ích nhóm, lợi ích của doanh nghiệp, ngành công nghiệp thuốc lá", bà Thủy nhấn mạnh.

Quyết liệt ngăn chặn trước khi qua muộn

Theo Ths.BS Nguyễn Tuấn Lâm - đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam đánh giá, ngành công nghiệp thuốc lá được coi là một "trung gian truyền bệnh ở quy mô toàn cầu" khi thuốc lá đã được chứng minh gây ra những ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe.

Ngành công nghiệp thuốc lá có rất nhiều "chiêu trò" để cản trở việc đề xuất cấm thuốc lá mới như: Mua chuộc ngầm hoặc công khai các quá trình xây dựng chính sách, pháp luật; thổi phồng về vai trò kinh tế của ngành công nghiệp thuốc lá; bóp méo các luồng ý kiến công chúng nhằm tạo hình ảnh doanh nghiệp tốt; dựng lên các nhóm bề mặt để gây ảnh hưởng; tìm cách làm giảm giá trị các bằng chứng nghiên cứu…

Theo đó, ngành công nghiệp thuốc lá sử dụng các hoạt động tài trợ và danh nghĩa khoa học để đánh bóng hình ảnh và gây ảnh hưởng; đôi khi là những cái tên rất trá hình như "Thế giới không khói thuốc" tài trợ các nghiên cứu về phòng chống tác hại thuốc lá tuy nhiên lại do chính công ty thuốc lá tài trợ.

Họ tìm cách nới lỏng việc kiểm soát sản phẩm thuốc lá mới; tấn công các tổ chức lớn có quan điểm khách quan…

Ths.BS Nguyễn Tuấn Lâm - đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam.

Tại Điều 5.3 trong Công ước khung WHO FCTC là khi ban hành và thực thi các chính sách y tế công cộng về kiểm soát thuốc lá, các bên Công ước sẽ hành động để bảo vệ các chính sách này khỏi sự can thiệp bởi các lợi ích thương mại và các lợi ích riêng khác của ngành công nghiệp thuốc lá, phù hợp với luật pháp quốc gia.

"Bộ Y tế đã có những phản ứng rất tốt, rất kịp thời với việc ngăn chặn tác hại của thuốc lá mới, quyết tâm bảo vệ sức khỏe, bảo vệ con người", Ths.BS.Nguyễn Tuấn Lâm đánh giá.

Theo các chuyên gia, mục tiêu của điều 5.3 WHO FCTC là bảo vệ chính sách y tế công cộng về kiểm soát thuốc lá khỏi những ảnh hưởng tiêu cực do tác động từ lợi ích thương mại và lợi ích riêng của ngành công nghiệp thuốc lá.

Chính sách y tế công cộng về kiểm soát thuốc lá bao gồm chính sách, chương trình và chiến lược liên quan đến các điều được quy định trong WHO FCTC ở nhiều lĩnh vực như: Nông nghiệp, văn hóa, giáo dục, môi trường, tài chính, thực phẩm và thuốc…

Thông tin về những bằng chứng cho thấy thuốc lá mới không hề giảm hại như ngành công nghiệp thuốc lá đưa ra, ông Nguyễn Trọng Khoa - Phó Cục trưởng Cục Quản lý khám, chữa bệnh khẳng định, thuốc lá nung nóng không có tác dụng giảm hại hay cai nghiện như ngành công nghiệp thuốc lá tuyên bố.

Quang cảnh Hội thảo.

Các tập đoàn thuốc lá thường truyền thông họ là các công ty có trách nhiệm với cộng đồng, nhưng thay vì khuyên mọi người bỏ thuốc thì họ thường xuyên đưa ra thông điệp để khuyến khích người tiêu dùng lựa chọn hoặc dùng loại thuốc lá thông thường hay dùng thuốc lá điện tử/thuốc lá nung nóng.

"Họ đưa ra hướng tiếp cận giảm tác hại của thuốc lá điếu thông thường bằng việc sử dụng thuốc lá nung nóng. Tuy nhiên, tất cả các loại thuốc lá điều gây hại đối với sức khỏe", ông Khoa nói.

Tại Việt Nam, qua tổng hợp, báo cáo của gần 700 cơ sở khám, chữa bệnh cho thấy, chỉ tính riêng năm 2023, có 1.224 ca nhập viện do sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng; trong đó nhiều người đã nhập viện ngay từ lần đầu tiên sử dụng. Triệu chứng khi sử dụng các sản phẩm này là do dị ứng, ngộ độc, tổn thương phổi cấp.

Đáng lo ngại, các nghiên cứu gần đây cho thấy, thực trạng sử dụng thuốc lá mới chủ yếu là trong giới trẻ. Chỉ trong vòng 2 năm, tỉ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong học sinh 13-15 tuổi đã gia tăng một cách đáng kể (từ 3,5% năm 2022 lên 8% năm 2023). Tỉ lệ sử dụng thuốc lá điện tử cũng cao ở nhóm tuổi từ 15-24 tuổi (7,3%).

"Chúng ta trầy trật gần 10 năm mới giảm được tỉ lệ sử dụng thuốc lá ở nhóm tuổi 13-17 từ 5,36% xuống 2,78%. Mức độ gia tăng sử dụng thuốc lá điện tử cũng rất nhanh. Điều tra ở nhiều nước và ở Việt Nam cho thấy sau 2 năm, tỉ lệ này tăng gấp đôi. Đây là điều đáng lo ngại", ông Khoa chia sẻ.

Ông Khoa một lần nữa nhấn mạnh, thuốc lá nung nóng có chứa nicotine và cũng gây nghiện tương tự như thuốc lá điếu thông thường. Do vậy, không thể coi là giảm tác hại thuốc lá điếu bằng cách cho sử dụng một sản phẩm gây nghiện khác và tạo ra một thế hệ người nghiện mới (bao gồm cả trẻ em và phụ nữ).

Cùng với đó, các sản phẩm thuốc lá mới nếu không được ngăn chặn kịp thời, sẽ có nguy cơ cao tạo ra một thế hệ trẻ nghiện nicotine và những kết quả của hoạt động phòng chống tác hại thuốc lá mà chúng ta đã đạt được trong nhiều năm qua sẽ bị phá bỏ.

"Do tác hại nghiêm trọng của các sản phẩm thuốc lá mới tới sức khỏe, đặc biệt là thế hệ trẻ. Chúng ta phải quyết liệt ngăn chặn việc sử dụng trước khi quá muộn", ông Khoa nhấn mạnh.

Hoàng Bích – Nhật Linh