Vấn đề rút BHXH một lần: Những phương án giải quyết nào được trình Quốc hội?

Theo dự thảo Luật BHXH, người tham gia BHXH chưa đủ 15 năm nếu không rút một lần, đến tuổi nghỉ hưu được hưởng trợ cấp hằng tháng trước khi đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội. Mức hưởng tùy vào thời gian đóng, tiền lương, thu nhập tháng đóng BHXH. Ngoài ra còn được hưởng BHYT do ngân sách nhà nước đảm bảo. Ảnh: Dương Quyên

Nghị quyết số 114/NQ-CP của Chính phủ vừa ban hành về dự án Luật BHXH (sửa đổi), Chính phủ thống nhất về sự cần thiết, mục tiêu, quan điểm sửa đổi Luật BHXH (sửa đổi), đánh giá dự án Luật BHXH (sửa đổi) có nhiều nội dung phức tạp, ảnh hưởng sâu rộng đến hệ thống an sinh xã hội và người lao động.

Các Bộ, ngành đã tích cực và khoa học trong việc tổ chức xây dựng dự án Luật theo đúng quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Nội dung dự thảo Luật cơ bản đã thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước về cải cách, hoàn thiện chính sách BHXH trong điều kiện mới, khắc phục nhiều bất cập, vướng mắc trong thực tiễn thi hành Luật.

Chính phủ giao Bộ LĐ-TB&XH chủ trì, phối hợp các cơ quan liên quan tiếp thu đầy đủ ý kiến của các thành viên Chính phủ, hoàn thiện nội dung dự thảo Luật theo hướng thể chế hóa, cụ thể hóa chủ trương, đường lối của Đảng về bảo hiểm xã hội; tiếp tục tổng kết quy định pháp luật liên quan và tháo gỡ khó khăn từ thực tiễn, đánh giá đầy đủ cơ sở lý luận và căn cứ để xác định các vấn đề cần kế thừa, các vấn đề cần bổ sung, hoàn thiện hoặc các vấn đề cần bãi bỏ; tổ chức lấy ý kiến các đối tượng tác động, tham vấn chuyên gia, nhà khoa học, tham khảo kinh nghiệm quốc tế; thực hiện phân cấp, phân quyền gắn với hoạt động kiểm tra, giám sát; đa dạng hóa nguồn lực để huy động tổ chức thực hiện luật…

Vấn đề rút BHXH một lần khá phức tạp, có ảnh hưởng lớn tới đời sống kinh tế, xã hội nên có thể đưa ra hai phương án để xin ý kiến Quốc hội, trong đó cần thể hiện quan điểm, căn cứ để lựa chọn phương án cụ thể và nghiên cứu quy định các biện pháp thiết thực hỗ trợ, khuyến khích người lao động tự nguyện bảo lưu thời gian tham gia bảo hiểm xã hội để hưởng lương hưu thay vì nhận BHXH một lần.

Về chi phí quản lý BHXH cần tổng hợp hai phương án để xin ý kiến Quốc hội, trong đó thể hiện rõ về phương án được lựa chọn, xác định tổng mức chi phí quản lý Bảo hiểm xã hội cụ thể của mỗi phương án trên cơ sở đánh giá đầy đủ cơ sở lý luận, thực tiễn trong nước và thông lệ quốc tế.

Cùng với đó, thống nhất về việc cần có sự hỗ trợ từ ngân sách nhà nước để bổ sung thêm chính sách, tăng thêm quyền lợi, tăng tính hấp dẫn, thu hút người dân tham gia BHXH nhằm bảo đảm an sinh xã hội lâu dài cho người dân, thể hiện chủ trương không hy sinh tiến bộ và công bằng xã hội chạy theo tăng trưởng kinh tế đơn thuần, hướng tới đạt mục tiêu của Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về cải cách chính sách BHXH.

Dự thảo Luật BHXH có những điểm mới quan trọng gì

So với Luật BHXH hiện hành, dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) bổ sung nhiều nội dung mới như mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, siết nhận BHXH một lần, bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội…

Sau khi được Chính phủ thông qua các nội dung cơ bản của Luật BHXH (sửa đổi), Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung vừa thừa ủy quyền của Thủ tướng ký tờ trình Chính phủ gửi Quốc hội dự án Luật BHXH. Trong đó đề xuất bổ sung một số chính sách mới.

Chính sách đầu tiên được Chính phủ nhắc tới là bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội. Hiện tại, Luật Người cao tuổi quy định người già đủ 80 tuổi không có bất kỳ khoản trợ cấp nào thì được ngân sách nhà nước hỗ trợ 360.000 đồng/tháng.

Tuy nhiên, khi đưa chính sách này vào dự luật, cơ quan soạn thảo muốn tạo sự liên kết hỗ trợ người già khi hết tuổi lao động mà không có lương. Cụ thể, dự luật sẽ hạ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội từ 80 tuổi xuống còn 75 tuổi.

Người tham gia BHXH chưa đủ 15 năm nếu không rút một lần, đến tuổi nghỉ hưu được hưởng trợ cấp hằng tháng trước khi đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội. Mức hưởng tùy vào thời gian đóng, tiền lương, thu nhập tháng đóng BHXH. Ngoài ra còn được hưởng BHYT do ngân sách nhà nước đảm bảo.

Chính phủ cũng đề xuất mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc với chủ hộ kinh doanh (có đăng ký kinh doanh); người quản lý doanh nghiệp, kiểm soát viên, người đại diện phần vốn nhà nước, người đại diện phần vốn của doanh nghiệp tại công ty và công ty mẹ, người quản lý, điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương; người lao động (NLĐ) làm việc không trọn thời gian, tức làm việc theo chế độ linh hoạt.

Cạnh đó, người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố tương tự như đối với người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã; trường hợp không giao kết hợp đồng lao động hoặc thỏa thuận bằng tên gọi khác nhưng có nội dung thể hiện việc làm có trả công, tiền lương và sự quản lý, điều hành, giám sát của một bên phù hợp với Bộ luật Lao động đều phải tham gia BHXH.

Tiếp đến là đề xuất người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn được hưởng các chế độ ốm đau, thai sản. Đây là những người đang tham gia BHXH bắt buộc nhưng hiện chỉ được hưởng chế độ hưu trí và tử tuất.

Bổ sung chế độ thai sản vào chính sách BHXH tự nguyện. Theo đó, người tham gia BHXH tự nguyện (cả nữ và nam) sẽ được hưởng chế độ thai sản với mức 2 triệu đồng, do ngân sách nhà nước chi trả. Điều kiện hưởng là đóng BHXH từ đủ sáu tháng trở lên trong thời gian 12 tháng trước khi sinh con.

Chính phủ cũng đề xuất Quốc hội xem xét chấp thuận chính sách giảm điều kiện về số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu hằng tháng từ 20 năm xuống 15 năm.

Mức hưởng sau khi giảm năm đóng với nữ giữ nguyên 45% như hiện nay, trong khi đó với nam giảm xuống còn 33,75%. Chính sách này giúp những người tham gia BHXH muộn (45-47 tuổi mới bắt đầu tham gia) hoặc quá trình tham gia không liên tục có thời gian đóng BHXH ngắn được hưởng lương hưu.

Điều kiện nhận BHXH một lần sẽ được siết chặt hơn?

Điều kiện nhận BHXH một lần cũng được siết lại nhằm giảm số người rút một lần. Cụ thể, phương án 1 được chia làm hai nhóm. Nhóm 1, người tham gia BHXH trước khi Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực, sau 12 tháng nghỉ việc, có nhu cầu thì được rút một lần.

Nhóm 2, người bắt đầu tham gia BHXH từ khi dự luật có hiệu lực (dự kiến ngày 1-1-2025) không được rút một lần. Trừ trường hợp đủ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ năm đóng để hưởng lương hưu, ra nước ngoài định cư hoặc bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng.

Phương án 2 là cho người lao động rút một lần, tối đa không quá 50% tổng thời gian đóng vào hai quỹ Hưu trí, Tử tuất. Phần còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ BHXH.

Cùng với đó, dự thảo Luật bổ sung nhiều biện pháp xử lý, chế tài xử lý tình trạng trốn đóng BHXH. Cụ thể, quy định nộp số tiền bằng 0,03%/ngày tính trên số tiền trốn đóng (như lĩnh vực thuế); ngừng sử dụng hóa đơn đối với người sử dụng lao động trốn đóng BHXH từ sáu tháng trở lên; hoãn xuất cảnh đối với người sử dụng lao động trốn đóng BHXH từ 12 tháng trở lên.

Đáng chú ý, khi có dấu hiệu phạm tội trốn đóng BHXH theo quy định của Bộ luật Hình sự, cơ quan BHXH kiến nghị khởi tố theo quy định của pháp luật.

Ngoài ra, để đảm bảo quyền lợi của người lao động, dự thảo luật đã bổ sung trách nhiệm của người sử dụng lao động phải bồi thường cho người lao động nếu không tham gia hoặc tham gia BHXH bắt buộc không đầy đủ, kịp thời, gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người lao động.

Dự luật cũng sửa đổi căn cứ đóng BHXH bắt buộc, theo hướng tiền lương làm căn cứ đóng BHXH ít nhất bằng khoảng 70% tổng tiền lương và các khoản thu nhập khác có tính chất lương của người lao động. Cụ thể, tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc thấp nhất bằng một nửa mức lương tối thiểu tháng vùng cao nhất; cao nhất bằng tám lần mức lương tối thiểu tháng vùng cao nhất do Chính phủ công bố.

Dương Quyên