Nhìn lại Diễn đàn xây dựng pháp luật lần thứ Nhất: Điểm tựa cho một giai đoạn cải cách thể chế mới

Khi Quốc hội đi trước mở đường

Giữa không khí nghiêm trang nhưng đầy hứng khởi tại Diễn đàn Xây dựng pháp luật lần thứ Nhất, có thể thấy rõ một điểm chung: nhu cầu đổi mới tư duy lập pháp đã chín muồi. Báo cáo đề dẫn nêu rõ yêu cầu chuyển từ tư duy “an toàn tuyệt đối” sang cách tiếp cận chủ động, kiến tạo, chấp nhận rủi ro có kiểm soát để mở đường cho đổi mới sáng tạo. Đây không chỉ là yêu cầu về kỹ thuật lập pháp, mà là bước chuyển quan trọng về tầm nhìn thể chế. Qua bài phát biểu khai mạc của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn có thể cảm nhận quyết tâm chính trị mạnh mẽ của Quốc hội trong nhiệm kỳ XV - nhiệm kỳ của những thách thức chưa từng có, từ dịch bệnh tới biến động toàn cầu. Vượt lên khó khăn, Quốc hội vẫn tạo dấu ấn bằng những bước tiến quan trọng: tư duy lập pháp ngày một chuyên nghiệp hơn, số lượng văn bản được ban hành đạt kỷ lục, chất lượng được nâng lên rõ rệt và trên hết là tinh thần “kiến tạo - đồng hành - lắng nghe - dẫn dắt sự phát triển” của đất nước.

Các đại biểu tham dự Diễn đàn. Ảnh: Hồ Long

Qua các tham luận và phát biểu ý kiến tại diễn đàn có thể thấy, những hạn chế được nhìn nhận thẳng thắn: sự chồng chéo giữa các luật; quy định thiếu thống nhất giữa các lĩnh vực trụ cột như Đất đai - Đầu tư - Xây dựng - Môi trường; tình trạng “nợ đọng” văn bản hướng dẫn và sự thiếu chủ động trong dự báo chính sách… tác động trực tiếp đến năng lực điều hành của cơ quan nhà nước và quyền lợi của người dân.

Chính vì vậy, Diễn đàn không dừng ở phản ánh hay tổng kết - là diễn đàn của “tư duy mới” - nơi các chuyên gia, nhà quản lý, đại biểu Quốc hội cùng nhau mở ra những hướng đi táo bạo: luật máy đọc được, chuyển đổi số trong lập pháp, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường trong bối cảnh dữ liệu số, AI… Những ý tưởng này được triển khai sẽ tạo nên một hệ sinh thái pháp lý hiện đại, linh hoạt, bền vững - một nền tảng mà các quốc gia đang phát triển nhanh đều coi là tối quan trọng.

Kỳ vọng mô hình chính quyền địa phương 2 cấp

Việc hoàn thiện thể chế và thực thi pháp luật ở cấp cơ sở được nhiều đại biểu đặc biệt quan tâm, cũng là mong mỏi lớn nhất từ thực tiễn. Nhiều ý kiến bày tỏ đồng tình với tham luận của UBND thành phố Đà Nẵng - nơi thể hiện rõ tinh thần dám nghĩ, dám làm trong tổ chức lại bộ máy theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Không chỉ nêu vấn đề, Đà Nẵng mang đến những minh chứng thuyết phục: mạnh dạn triển khai 28 nghị định phân cấp, sắp xếp 373 cơ quan chuyên môn xã, kiện toàn gần 1.000 đơn vị sự nghiệp, bố trí hơn 53.000 biên chế và bảo đảm chế độ cho gần 3.000 trường hợp nghỉ việc với tổng kinh phí hơn 2.639 tỷ đồng - tất cả trong trật tự và nhân văn.

Quan trọng hơn, khi thẩm quyền được phân định rành mạch, bộ máy vận hành thông suốt: thủ tục đất đai, xây dựng, đầu tư được rút ngắn, cấp xã chủ động hơn và người dân cảm nhận ngay sự đổi thay. Như cựu chiến binh Lê Văn Phán - phường Hải Vân chia sẻ, chất lượng phục vụ tại các Trung tâm Phục vụ hành chính công cho thấy, khi thể chế tốt gặp quyết tâm chính trị cao, cải cách không chỉ gọn hơn mà mạnh hơn và phục vụ dân tốt hơn. Đà Nẵng hiện cung cấp hơn 2.100 thủ tục trên Cổng Dịch vụ công quốc gia, vận hành 93 trung tâm hành chính công cấp xã với hàng loạt tiện ích miễn phí, triển khai tổng đài 1022 trực 24/7, bưu điện nhận hồ sơ tận xã, trợ lý số AI tại phường - khẳng định một mô hình hành chính hiện đại, lấy người dân làm trung tâm và là thông điệp rõ ràng gửi tới Diễn đàn: “nút thắt” không nằm ở mô hình, mà ở việc có dám trao quyền và dám chịu trách nhiệm hay không.

Tại nhiều địa phương, đặc biệt ở các phường, xã sau sắp xếp, khối lượng công việc tăng lên, trách nhiệm lớn hơn, nhưng nguồn lực - cả về biên chế, kinh phí và công nghệ - vẫn chưa tương xứng. Nhiều cán bộ trăn trở: “Muốn làm tốt nhưng pháp luật chưa cho rõ quyền; muốn chịu trách nhiệm nhưng nguồn lực lại hạn chế”. Chính vì vậy, yêu cầu sửa đổi đồng bộ các luật liên quan mô hình chính quyền địa phương 2 cấp trước năm 2027 không chỉ là mục tiêu chính trị, mà là đòi hỏi sống còn để bộ máy vận hành hiệu quả. Từ Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Ngân sách, Luật Đất đai, Luật Đầu tư công đến hàng loạt luật chuyên ngành… đều cần điều chỉnh để bảo đảm đúng tinh thần “địa phương quyết - địa phương làm - địa phương chịu trách nhiệm”. Đi đôi với phân quyền phải là hậu kiểm mạnh, giám sát chặt, nhưng không để “trói” địa phương bằng quy trình phức tạp hay hướng dẫn chậm trễ.

Thành công lớn nhất của Diễn đàn chính là ở sự “gặp nhau” giữa ý chí cải cách ở tầm quốc gia với nhu cầu vận hành thực tế của cơ sở. Từ điểm khởi đầu đó, điều người dân mong đợi là những đổi mới được chuyển nhanh thành quy định cụ thể, thành những thủ tục hành chính dễ hiểu - dễ làm, thành những quyết sách phát triển hợp lòng dân. Với tinh thần “đi trước mở đường” đã được khẳng định, kỳ vọng Quốc hội khóa XVI sẽ biến những tư tưởng cải cách mạnh mẽ thành chương trình hành động rõ ràng, để mô hình chính quyền địa phương 2 cấp thực sự trở thành điểm tựa của quản trị địa phương trong kỷ nguyên phát triển mới, chủ động và bứt phá.

Hồng Hạnh