Liệu pháp khỏe mạnh mỗi ngày

Để cả ngày tỉnh táo, chị Mai Anh (32 tuổi, nhân viên văn phòng) thường bắt đầu một ngày mới bằng tách cà phê. Thói quen này được duy trì nhiều năm nay và cũng là cách lấy để chị nạp năng lượng, tinh thần cho cả ngày làm việc. "Có hôm vội quá không kịp uống thì tôi cảm thấy uể oải và khó tập trung công việc lắm" - chị Mai Anh nói.

Thói quen hằng ngày

Tương tự, anh Quốc Huy (45 tuổi, giáo viên) lại chọn trà xanh làm thức uống mỗi sáng. "Tôi thường uống một tách trà ấm sau bữa sáng. Trà giúp tôi cảm thấy nhẹ bụng, tỉnh táo mà không gây mất ngủ như cà phê, lại tốt cho tiêu hóa. Từ khi duy trì thói quen này, tôi thấy tinh thần ổn định và làm việc hiệu quả hơn" - anh Huy chia sẻ.

Thực tế, nhiều người có thói quen thưởng thức trà hoặc cà phê vào mỗi buổi sáng. Những thức uống này không chỉ giúp tăng cường sự tỉnh táo mà còn có nhiều hợp chất có lợi cho sức khỏe.

BSCKI Trần Thị Hiếu, Khoa Dinh dưỡng Tiết chế - Bệnh viện Đa khoa khu vực Thủ Đức (TP HCM), cho biết việc sử dụng caffeine - hoạt chất chính trong cà phê vừa phải có thể mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe như tăng cường năng lượng, cải thiện trí nhớ và nâng cao hiệu suất vận động. Bên cạnh giúp tỉnh táo, tăng hiệu suất làm việc và hỗ trợ trí nhớ ngắn hạn, cà phê còn cung cấp các chất chống ôxy hóa và một số vitamin nhóm B. "Tuy nhiên, trong caffeine có thể gây lo âu, bồn chồn, mất ngủ, tim đập nhanh hoặc tăng huyết áp, đặc biệt ở những người nhạy cảm hoặc sử dụng quá mức" - BS Hiếu lưu ý.

ThS-BS Bùi Thị Duyên, Phó Chủ nhiệm phụ trách Khoa Dinh dưỡng - Bệnh viện Quân y 175 (TP HCM), cho biết thêm thành phần dinh dưỡng có trong cà phê đem lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Trong đó, nổi bật như caffeine là chất kích thích giúp tỉnh táo, tăng cường sự tập trung và cải thiện tâm trạng. Bên cạnh đó, còn có các chất chống ôxy hóa giúp trung hòa gốc tự do, làm chậm quá trình lão hóa và bảo vệ tế bào; axit amin, vitamin và khoáng chất hỗ trợ chức năng thần kinh và cải thiện sức khỏe tổng thể.

Nhiều nghiên cứu cho thấy việc tiêu thụ cà phê hợp lý có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường type 2, giảm nguy cơ mắc bệnh Parkinson và Alzheimer. Tuy nhiên, dù cà phê có nhiều lợi ích, nhưng không phải ai cũng phù hợp với việc tiêu thụ cà phê. Một số đối tượng nên hạn chế uống cà phê như người mắc bệnh dạ dày hoặc trào ngược; người bị mất ngủ hoặc lo âu; huyết áp cao; phụ nữ mang thai hoặc cho con bú; người đang dùng thuốc. Theo các bác sĩ, nên uống vào buổi sáng và tránh uống quá muộn để không ảnh hưởng đến giấc ngủ.

Đối với trà, theo BSCK2 Huỳnh Tấn Vũ, Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM (cơ sở 3), thức uống này được chia làm 2 nhóm chính gồm trà chiết xuất từ cây trà (trà xanh, trà đen, trà ô long…) và trà thảo dược (không chiết xuất từ trà như trà hoa cúc, trà vối, trà gừng…) thường dùng để hỗ trợ phòng và trị bệnh. Dưới góc độ y học, nên uống trà khoảng 2 lần mỗi ngày: một lần vào buổi sáng, sau khi ăn khoảng 30 phút để giúp tỉnh táo; một lần vào buổi chiều để thư giãn sau một ngày làm việc. Không nên uống trà vào buổi tối hoặc trước khi ngủ, vì có thể gây mất ngủ. Đặc biệt, việc pha trà nên đúng cách dùng nước nóng, ủ trong 3-5 phút để chiết xuất hương vị và hoạt chất tốt nhất.

Uống trà, cà phê là cách để nạp năng lượng, tạo hứng khởi tinh thần làm việc cho cả ngày của không ít người. Ảnh: HOÀNG TRIỀU

Không chỉ là giá trị văn hóa

PGS-TS Nguyễn Trọng Hưng, Trưởng Khoa Khám và Tư vấn Dinh dưỡng người lớn - Viện Dinh dưỡng quốc gia, nhấn mạnh thêm trà là thức uống truyền thống có lịch sử văn hóa lâu đời, được làm từ lá cây Camellia sinensis. Dù có nhiều loại như trà xanh, trà đen, trà ô long hay trà trắng, tất cả đều chứa tannin - hợp chất polyphenol có lợi cho sức khỏe. Trong đó, EGCG là một dạng tannin nổi bật, được chứng minh có thể giảm viêm, bảo vệ tế bào và hỗ trợ phòng bệnh mạn tính, tim mạch, ung thư.

Về thói quen uống trà đặc hay loãng, PGS Hưng cho rằng điều này phụ thuộc vào sở thích cá nhân. Tuy vậy, nếu pha quá đặc, trà có thể gây mất ngủ, lo âu, bồn chồn. Ông cũng lưu ý không nên uống trà ngay sau bữa ăn vì tannin có thể kích thích dạ dày tiết nhiều axit, gây đầy hơi, khó tiêu. Thời điểm uống trà tốt nhất là sau ăn khoảng 30-60 phút và nên tránh uống buổi tối để không ảnh hưởng đến giấc ngủ.

Với cà phê, nhiều nghiên cứu cho thấy đây không chỉ là thức uống giúp tỉnh táo mà còn mang lại lợi ích cho gan và tim mạch nếu dùng hợp lý. Tuy nhiên, cà phê cũng là chất kích thích, không nên uống quá nhiều hoặc liên tục trong ngày. Theo khuyến nghị, một người trưởng thành khỏe mạnh có thể tiêu thụ khoảng 250-400 mg caffeine mỗi ngày, tương đương với 2-3 ly cà phê.

Tiết chế liều lượng để phù hợp

Giới chuyên môn cho rằng dù mang lại nhiều lợi ích song cà phê cũng có thể tác động không mong muốn nhưng không đáng kể. Caffeine kích thích hoạt động của tim, có thể gây tăng huyết áp tạm thời, làm tăng nhịp tim và trong một số trường hợp có thể dẫn đến rối loạn nhịp tim. PGS Hưng lưu ý, người mắc bệnh tim mạch, rối loạn nhịp, lo âu hoặc rối loạn tiêu hóa cần thận trọng khi uống cà phê. Loại thức uống này có thể gây hồi hộp, buồn nôn, rối loạn tiêu hóa hoặc làm trầm trọng tình trạng mất ngủ. "Cần hiểu rằng tác động của cà phê phụ thuộc vào thể trạng và mức độ dung nạp của từng người. Việc sử dụng cần được kiểm soát và cá nhân hóa để tránh ảnh hưởng xấu đến sức khỏe" - PGS Hưng khuyên.

Theo BSCK2 Lâm Mỹ Dung, Trưởng Khoa Dinh dưỡng - Tiết chế - Bệnh viện Tim Tâm Đức (TP HCM), người mắc bệnh cao huyết áp, bệnh tim mạch vẫn có thể uống cà phê nhưng với liều lượng hạn chế - không vượt quá 200 mg caffeine/ngày (tương đương 1-2 tách cà phê nhẹ, tùy loại). "Nếu không chắc chắn về mức độ nhạy cảm với caffeine, cần đo huyết áp trước và sau khi uống cà phê (khoảng 30-120 phút sau). Nếu huyết áp tăng 5-10 mmHg thì nên giảm lượng dùng hoặc ngưng hoàn toàn" - BS Dung lưu ý.

Đối với một số trường hợp mắc bệnh như người mắc bệnh nền (đái tháo đường, rối loạn mỡ máu) có thể uống cà phê đen nguyên chất, không đường, không sữa để tránh tăng đường huyết hoặc mỡ máu. Khuyến nghị sử dụng đường ăn kiêng và giới hạn số lần uống mỗi ngày theo chỉ dẫn của bác sĩ. Đối với phụ nữ mang thai nên giới hạn ở mức dưới 200 mg caffeine mỗi ngày. Ưu tiên cà phê đã khử caffeine hoặc thay thế bằng các loại thức uống lành mạnh hơn như sữa hạt, trà thảo mộc... để tránh nguy cơ sảy thai, lưu thai hoặc ảnh hưởng đến cân nặng thai nhi.

Đối với trà, BS Vũ nhấn mạnh một số đối tượng cần đặc biệt lưu ý khi sử dụng như người đau dạ dày; thiếu máu do thiếu sắt; bệnh tim mạch, cao huyết áp; phụ nữ mang thai, cho con bú. Dù là trà hay cà phê, cả hai đều nên được sử dụng ở mức độ vừa phải. Khi tiêu thụ với liều lượng hợp lý, những loại thức uống này có thể cung cấp nhiều dưỡng chất có lợi cho cơ thể. "Không nên uống trà ngay sau khi ăn hải sản. Bởi trà chứa tannin có thể kết hợp với canxi và protein trong hải sản, gây khó tiêu và giảm hiệu quả hấp thu dưỡng chất. Trong một số trường hợp, việc này có thể gây sỏi hoặc rối loạn tiêu hóa nhẹ" -BS Vũ lưu ý.

HẢI YẾN - NGỌC DUNG