Làm thế nào để lấy lại 'uy tín' cho thị trường carbon?

Các công ty cần cân nhắc những cách tiếp cận mới trong việc sử dụng tín chỉ carbon. (Ảnh minh họa)

Chỉ vài ngày trước, Bộ trưởng Môi trường Brazil đã cảnh báo rằng thị trường này có thể đang chuyển tiền cho các nhóm tội phạm bị cáo buộc đã bán tín chỉ carbon từ đất bị đánh cắp ở khu vực Amazon. Đối với nhiều công ty, những tranh cãi như vậy khiến họ khó có thể thấy bất kỳ động lực nào để mua tín chỉ carbon được phát hành từ các dự án nhằm bảo tồn thiên nhiên.

Nhưng thị trường này vẫn có thể đóng vai trò quan trọng. Có lẽ một phần của câu trả lời là ngừng coi tín chỉ carbon như là những công cụ để bù đắp.

Tính dụng carbon

Liệu thị trường tín chỉ carbon có thể vượt ra ngoài việc bù đắp không?

Vài năm trước, thị trường tín chỉ carbon dường như đang ở giai đoạn đầu của một đợt mở rộng phi thường, khi ngày càng nhiều công ty bắt đầu sử dụng nó để đưa ra nhiều tuyên bố “trung hòa carbon”. Vào tháng 1/2021, công ty tư vấn McKinsey dự đoán rằng “thị trường tín chỉ carbon có thể có giá trị lên tới 50 tỷ USD vào năm 2030”.

Kể từ đó, một loạt các ấn phẩm của các nhà khoa học và nhà báo đã phá hủy câu chuyện đó. Một trong số này tập trung vào các chiêu trò tiếp thị gây sốc của những người mua tín dụng doanh nghiệp, chẳng hạn như nỗ lực tiếp thị khí đốt hóa thạch “trung hòa carbon” của TotalEnergies. Những ấn phẩm khác đã nêu bật các vấn đề giữa các nhà cung cấp tín chỉ carbon, nhiều người trong số họ dường như đã phóng đại tác động của các dự án hoặc chà đạp lên quyền lợi của cộng đồng địa phương.

Tất cả những điều này đã có tác động tai hại đến nhu cầu tín chỉ carbon của các công ty. Giá trị giao dịch hàng năm đạt 2,1 tỷ USD vào năm 2021, đã giảm xuống còn 723 triệu USD vào năm ngoái, theo Ceezer, một công ty phần mềm doanh nghiệp chuyên về thị trường carbon.

Tổ chức phi lợi nhuận Integrity Council for the Voluntary Carbon Market hy vọng có thể đưa thị trường này, cùng với danh tiếng của nó, quay trở lại quỹ đạo tích cực. Năm ngoái, họ đã công bố "Nguyên tắc carbon cốt lõi", một khuôn khổ nhằm thiết lập các tiêu chuẩn rõ ràng cho một khu vực bị chỉ trích là “miền Tây hoang dã”.

Tổ chức này đã công bố rằng các phương pháp tín dụng carbon liên quan đến các dự án năng lượng tái tạo - chiếm 32% tín dụng trên thị trường - sẽ không đủ điều kiện để được phê duyệt CCP. Theo giám đốc điều hành của ICVCM, Amy Merrill, lý do là vì không đủ rõ ràng khi nói rằng các tín dụng carbon được cấp theo các phương pháp này có tác động như đã nêu. Một số chỉ trích đã lập luận rằng, bởi vì năng lượng tái tạo hiện có tính cạnh tranh về mặt kinh tế, nhiều dự án trong số này sẽ không cần thu nhập từ tín dụng carbon nữa.

Merrill cho biết, ICVCM sẵn sàng xem xét các phương pháp mới, nghiêm ngặt hơn xung quanh các dự án năng lượng tái tạo. Hiện tại, quyết định của tổ chức này về việc loại bỏ một phần lớn của thị trường hiện tại sẽ củng cố tuyên bố của họ là áp đặt một bộ các tiêu chuẩn mới khắt khe.

Gilles Dufrasne, người đứng đầu chính sách về thị trường carbon toàn cầu tại tổ chức tư vấn Carbon Markets Watch, nhận xét: “Nếu chúng ta muốn giải quyết cuộc khủng hoảng về uy tín, thì chúng ta cần phải giải quyết cuộc khủng hoảng về tính liêm chính trước. Và điều đó bắt đầu bằng việc loại trừ tất cả những khoản tín dụng xấu”.

Tuy nhiên, ngay cả khi ICVCM và những người tham gia thị trường có thể thành công trong việc nâng cao chất lượng, thì con đường dẫn đến tăng trưởng đáng kể của lĩnh vực này vẫn chưa rõ ràng. Ngay cả khi mọi khoản tín dụng xấu đều bị xóa bỏ, thì điều gì sẽ khuyến khích các công ty mua những khoản tín dụng tốt còn lại?

Một tài sản không hoàn hảo

Nhiều người trong lĩnh vực này đã hy vọng vào sự thay đổi lập trường từ tổ chức phi lợi nhuận có ảnh hưởng Science-Based Targets initiative (SBTi), đặt ra các tiêu chuẩn cho các kế hoạch phi carbon hóa của doanh nghiệp.

SBTi từ lâu đã nhắc nhở các công ty không nên sử dụng tín dụng carbon làm khoản bù trừ khi tính toán việc giảm phát thải của họ. Một báo cáo tuần trước đã khẳng định lại quan điểm đó (bất chấp tuyên bố gây tranh cãi từ hội đồng quản trị của SBTi vào tháng 4 cho rằng nó sẽ bị hủy bỏ). Nhưng vẫn có những cách khác - và có lẽ tốt hơn - để các công ty sử dụng tín dụng carbon ngoài việc bù trừ.

Trọng tâm của cuộc tranh cãi xoay quanh việc bù trừ khi cho rằng một tín dụng carbon đồng nghĩa với việc giảm một tấn CO2 trong khí quyển. Tuyên bố ngắn gọn đó có thể được đưa ra bởi một số công ty trong lĩnh vực loại bỏ carbon, như Climeworks của Thụy Sĩ, sử dụng máy móc để hút chính xác lượng CO2 từ không khí. Tuy nhiên, khi nói đến nhiều dự án hơn nhằm mục đích tránh phát thải bằng cách bảo vệ cây xanh hoặc xây dựng các trang trại năng lượng mặt trời, thì có vẻ như độ chính xác không đúng.

Tommy Ricketts, giám đốc điều hành của BeZero Carbon, một công ty đánh giá tín dụng carbon, cho biết: “Vấn đề với thị trường này là tín dụng carbon là một tài sản không hoàn hảo. Nó không phải là một hàng hóa thuần túy và mọi người đều biết điều đó”.

Ông Ricketts lập luận rằng, tốt hơn nhiều khi coi tín dụng carbon là chứng khoán, giống như cổ phiếu và trái phiếu, thay vì là một loại hàng hóa có thể thay thế được. “Hai thị trường thanh khoản nhất, tinh vi nhất trên thế giới dựa trên rủi ro định giá và hiệu suất về cơ bản được thể hiện thông qua cơ chế đó. Và họ là thiên tài trong việc phân bổ vốn”, ông nói.

Một số công ty công nghệ lớn nhất thế giới, đáng chú ý là Microsoft và Stripe, hiện đang tập trung mạnh vào việc mua tín dụng carbon từ các dự án loại bỏ carbon khỏi khí quyển, thông qua công nghệ hoặc thông qua các phương pháp tiếp cận dựa trên thiên nhiên như trồng cây.

Mặc dù các khoản tín dụng này đắt hơn nhiều so với các khoản tín dụng dựa trên việc tránh phát thải (liên quan đến lượng khí thải ước tính mà một dự án ngăn ngừa), người mua đã bị thu hút bởi những gì họ thấy là cơ sở khoa học nghiêm ngặt hơn. SBTi đã nói rằng các công ty có thể sử dụng các khoản tín dụng dựa trên việc loại bỏ - nhưng không phải các khoản tín dụng dựa trên việc tránh phát thải - để bù đắp lượng khí thải carbon mà họ không thể loại bỏ, nhằm đạt được trạng thái trung hòa carbon.

Một cách tiếp cận khác

Tuy nhiên, bất chấp mọi tranh cãi xung quanh các khoản tín dụng carbon dựa trên việc tránh phát thải, các tín dụng này vẫn có thể chứng minh là một công cụ mạnh mẽ để chuyển vốn vào việc bảo vệ các bể chứa carbon tự nhiên. Chìa khóa có thể là ngừng nghĩ về tín chỉ carbon như các công cụ bù trừ.

Trong một bài báo được công bố vào đầu năm nay, SBTi đã đề xuất một cách tiếp cận khác mà các công ty có thể áp dụng đối với tín chỉ carbon. Thay vì tính toán lượng khí thải liên quan đến doanh nghiệp (hoặc một sản phẩm cụ thể) và bù đắp chúng, một công ty có thể áp dụng giá carbon nội bộ cho các hoạt động và chuỗi cung ứng của mình, trên thực tế là tự tính phí cho mỗi tấn khí thải CO2 mà công ty chịu trách nhiệm. Số tiền thu được từ giá carbon nội bộ sẽ chảy vào một quỹ sẽ được phân bổ cho tín chỉ carbon hoặc các mục đích thân thiện với khí hậu khác.

Vì công ty sẽ hoạt động với một ngân sách cố định để mua tín chỉ carbon, nên công ty sẽ có động lực sử dụng các quỹ này để đạt được tác động tối đa, thay vì về mặt kỹ thuật là bù đắp một lượng khí thải cụ thể với mức giá rẻ nhất có thể. Nếu công ty hỗ trợ một dự án hóa ra lại tạo ra ít tác động hơn mong đợi, công ty sẽ không bị chỉ trích vì những tuyên bố “trung hòa carbon” sai sự thật, vì ngay từ đầu công ty đã không đưa ra những tuyên bố đó.

Bài báo của SBTi không giải quyết đầy đủ câu hỏi về cách đảm bảo rằng các công ty đặt ra mức giá carbon cao phù hợp. Tuy nhiên, nếu cách tiếp cận này được các doanh nghiệp, nhà đầu tư và công chúng chấp nhận là thông lệ tốt nhất của công ty, thì nó có thể huy động được một khoản tiền lớn để tài trợ cho hoạt động bảo tồn thiên nhiên. Nếu ICVCM và các cơ quan đánh giá có thể thành công trong việc nâng cao tiêu chuẩn trong lĩnh vực này, thì số tiền đó có thể tạo ra tác động trên quy mô lớn. Nhưng sau sự suy thoái mà lĩnh vực này phải chịu, xét về cả khối lượng và danh tiếng, thì kết quả đó sẽ đòi hỏi một lượng công việc khổng lồ.

Nh.Thạch

AFP