Khoảng trống

(Nhân học sinh nghỉ học dài ngày, đọc bài thơ "Điểm danh"của nhà thơ Nguyễn Ngọc Hạnh)

Tôi cầm ngọn lửa trên tay

Ngọn lửa âm thầm cháy đỏ

Soi cho các em để sáng cho mình

Mỗi giờ đến lớp điểm danh

Thừa một chỗ ngồi thiếu người chia lửa

Đêm về khoảng trống cháy khôn nguôi

Lớp học nào lớp học đời tôi

Vắng một giây thôi sẽ không là tôi nữa

Đâu chỉ các em cả người giữ lửa

Cũng sợ tàn rơi rát bỏng tay mình

Đi qua chưa hết cuộc đời

Nói sao cạn tỏ

Ngọn lửa thức cùng tôi thế đó

Đã bao lần tôi tự điểm danh tôi.

(Điểm danh - Nguyễn Ngọc Hạnh)

Cô và trò

Câu chuyện dũng sĩ Đan-tê ngày xưa bứt trái tim mình làm ngọn lửa soi đường cho dân làng đi tìm miền đất hứa, gợi tôi nhớ đến hình ảnh người thầy cầm ngọn lửa trong bài thơ Điểm danh của Nguyễn Ngọc Hạnh. Trong nỗi buồn xa trường lớp hôm nay, tôi tự điểm lại từng gương mặt học sinh và tự điểm danh mình: "Thừa một chỗ thiếu người chia lửa/ Đêm về khoảng trống cháy khôn nguôi".

Ai đã từng cầm viên phấn đứng trên bục giảng mới hiểu hết nỗi trống vắng ấy. Có yêu tha thiết nghề dạy học, chúng ta mới trăn trở cùng bài thơ này của nhà giáo- nhà thơ Nguyễn Ngọc Hạnh. Mỗi lần điểm danh, chỉ một học sinh vắng học là cả niềm lo âu và cả khoảng trống cháy khôn nguôi trong trái tim của thầy (huống gì vắng cả đàn em thân yêu). Đối tượng lên lớp của thầy là trò, là học sinh; vắng trò, ai sẻ chia trang giáo án mà thầy đã miệt mài thâu đêm soạn giảng? Liệu trò vắng là vì ốm hay bỏ học ra đồng giúp mẹ? Hàng loạt câu hỏi đặt ra trong lòng thầy mỗi khi nhìn vào chỗ trống dưới lớp học thân thương. Cuộc đời dạy học là vậy đó, không chỉ có niềm vui khi bắt gặp ánh mắt bừng sáng của trò trong mỗi tiết dạy mà còn có cả nỗi buồn, những giọt nước mắt đầy thương mến nghĩa thầy trò.

Nhà thơ Nguyễn Ngọc Hạnh mở đầu bài thơ bằng ngôn ngữ đầy hình tượng: Tôi cầm ngọn lửa trên tay, tác giả muốn khẳng định: người thầy được xã hội giao trọng trách cầm trên tay ngọn lửa tri thức, chiếc chìa khóa dẫn đường mở lối cho học sinh chinh phục nguồn trí tuệ vô tận của nhân loại. Người thầy không chỉ là người mở lối mà còn là người giữ lửa, người truyền lửa, lửa của niềm tin, khát vọng, đam mê. Phép lặp: ngọn lửa ở câu thơ thứ hai nhấn mạnh vai trò của người thầy không chỉ là người truyền đạt mà còn là người tổ chức, khơi mở để các em tự phát huy năng lực của chính mình. Mỗi học sinh được chắp cánh để vươn xa, bay cao đến chân trời tươi sáng...

Công việc Điểm danh của người thầy trong bài thơ là những thao tác quen thuộc mỗi ngày, thế mà "mỗi giờ lên lớp điểm danh/ thừa một chỗ thiếu người chia lửa/ đêm về khoảng trống cháy khôn nguôi". Có gì đâu mà to lớn thế? Như mọi thầy cô khác, người thầy trong bài thơ cũng thực hiện thao tác điểm danh nhưng mỗi lần thầy điểm danh là một lần thao thức. Cũng như đời thầy đâu phải lúc nào cũng suôn sẻ, vẫn gặp những bất trắc buồn đau, vẫn sợ vắng bóng mình giữa cuộc đời này: Lớp học nào lớp học đời tôi/Vắng một giây thôi sẽ không là tôi nữa/Đâu chỉ các em cả người giữ lửa/Cũng sợ tàn rơi rát bỏng tay mình.

Người thầy- lớp học, cặp phạm trù song trùng; không có lớp học sẽ không có người thầy và nhờ có lớp học, có học trò mới có sức níu giữ nhân cách cao cả cho thầy. Mỗi giờ lên lớp, thầy là người mang tri thức đến cho học trò và người thầy ấy cũng tự soi mình trước tấm gương đời để chữ tâm không vẩn đục. Cụm từ "tàn rơi rát bỏng tay mình" là minh chứng cho những hệ lụy mà không ít người thầy đã và sẽ gặp trong cuộc đời cầm phấn của mình.

Trong từng đêm thao thức, biết bao người thầy giữa cuộc đời này vẫn lặng lẽ bên ngọn lửa để tự truy vấn mình: "Đi qua chưa hết cuộc đời/ Nói sao cạn tỏ/ Ngọn lửa thức cùng tôi thế đó/ Đã bao lần tôi tự điểm danh tôi". Nếu điểm danh là hình thức mở đầu của mỗi giờ lên lớp của thầy với trò; thì cái kết của bài thơ, người thầy - nhà thơ Nguyễn Ngọc Hạnh lại tự kiểm điểm lại chính mình để hoàn thiện hơn trước bao nhiêu cặp mắt của học trò. Điểm danh cũng là một hình thức, một ba-ri-e nhắc người thầy tự điều chỉnh mình, để không đánh rơi mình trước sự nhiễu nhương của cuộc đời đầy dâu bể.

Bài thơ ngắn có mười bốn dòng, số lượng câu ở hai khổ cuối tăng dần như sự bung tỏa cảm xúc, Nguyễn Ngọc Hạnh đã tự sự với chính mình về những kỷ niệm không quên của những tháng năm làm nghề dạy học. Đây cũng chính là nỗi niềm chung của biết bao người thầy đang âm thầm gắn bó với nghề nghiệp cao quý nhưng không ít truân chuyên này.

Tháng Ba- 2020

Nguyễn Thị Thu Thủy

(GV Văn - THPT Ngũ Hành Sơn - Đà Nẵng)