Cúm mùa nguy hiểm như thế nào, làm sao để phòng bệnh?

Cúm mùa gây viêm phổi, viêm cơ tim, viêm não

Theo các bác sĩ Bệnh viện Nhân dân Gia Định, cúm mùa là bệnh nhiễm trùng đường hô hấp trên do virus influenza gây ra. Bệnh lây lan từ người sang người qua đường hô hấp từ các cơn ho hoặc hắt xì của người bệnh. Có hai chủng virus cúm mùa gây bệnh trên người là chủng virus influenza A và B. Hai chủng này hiện diện trên toàn thế giới và gây bệnh trên tất cả các lứa tuổi.

Nhóm người từ 65 tuổi trở lên mắc cúm có nguy cơ cao trở nặng.

Chẩn đoán cúm có thể thực hiện nhanh chóng qua các xét nghiệm huyết thanh nhưng do chi phí cao nên không được áp dụng rộng rãi, vì vậy chủ yếu dựa vào các triệu chứng lâm sàng.

Hiện nay đang là thời điểm giao mùa, thuận lợi cho các mầm bệnh đường hô hấp phát triển, do đó nhiều người mắc bệnh viêm đường hô hấp, đặc biệt là bệnh cúm mùa (bao gồm cả cúm A và cúm B).

Bác sĩ Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết, cúm mùa là bệnh truyền nhiễm có khả năng lây truyền rất cao khiến cộng đồng thường ghi nhận chùm ca hoặc vụ dịch với hàng chục ca mắc. Bệnh do virus cúm (Influenza virus) thuộc họ Orthomyxoviridae gây ra, với hai nhóm phổ biến gồm A (chiếm khoảng 75% ca bệnh) và B (chiếm khoảng 25%).

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thống kê mỗi năm có khoảng một tỷ ca mắc cúm mùa, trong đó có 3 - 5 triệu ca nặng, 290.000 đến 650.000 trường hợp tử vong. Tại một số quốc gia, bệnh cúm thường xuất hiện vào mùa lạnh; như Nhật Bản ghi nhận số nhiễm cúm tăng vào quý IV hàng năm, trong đó cuối năm 2024 và đầu năm 2025 ghi nhận số nhiễm cao kỷ lục. Ở Việt Nam, bệnh cúm xuất hiện quanh năm, trong đó năm 2024 ghi nhận hơn 287.000 ca mắc, 8 ca tử vong.

Mầm bệnh cúm có thể tồn tại hàng giờ ở bên ngoài môi trường, đặc biệt ở nhiệt độ lạnh, môi trường ẩm thấp. Từ 0 đến 4 độ C, virus có thể sống trong vòng vài tuần. Ở âm 20 độ C và đông khô, virus sống đến vài năm.

Thông thường, cúm thường diễn biến với biểu hiện sốt, đau đầu, đau cơ, mệt mỏi, sổ mũi, đau họng, ho và phục hồi trong vòng 2 - 7 ngày. Tuy nhiên, bệnh có thể trở nặng và gây tử vong khi virus xâm lấn các cơ quan gây viêm phổi, viêm cơ tim, viêm não, nhiễm trùng huyết.

Các nhóm người từ 65 tuổi trở lên, thai phụ, trẻ nhỏ, người có bệnh nền như tim mạch, hen suyễn, phổi tắc nghẽn mạn tính, suy thận, đái tháo đường… có nguy cơ cao trở nặng hơn. Một trong những biến chứng nặng của cúm là viêm phổi. Bệnh này khiến nữ diễn viên Từ Hy Viên (Đài Loan) qua đời ngày 3/2.

Bác sĩ Chính giải thích, bệnh nhân có thể mắc viêm phổi do virus cúm hoặc kèm theo bội nhiễm virus, vi khuẩn khác như phế cầu hoặc tụ cầu vàng. Ví dụ, người bệnh vừa bội nhiễm virus cúm và phế cầu khuẩn, nguy cơ tử vong sẽ tăng lên gấp 8 lần.

Khi trở nặng, người bệnh xuất hiện cơn khó thở, thở nhanh, mệt lả, tím tái môi, lơ mơ. Nhóm nguy cơ cao đối diện nguy cơ tăng nặng bệnh nền, tổn thương đa cơ quan, suy cơ tim, suy hô hấp dẫn tới tử vong.

Virus cúm cũng có thể tác động lên các cơ quan khác như xương, tim, hệ thống thần kinh. Thư viện Y khoa Mỹ trích dẫn một nghiên cứu cho thấy, một nửa số bệnh nhân cúm ở người lớn không có bệnh tim có kết quả điện tâm đồ bất thường khi nhập viện.

Chủ động phòng ngừa cúm vaccine

Theo các bác sĩ, chiến lược hiệu quả nhất để phòng, chống bệnh cúm mùa là tiêm vaccine phòng cúm mỗi năm, bởi virus gây cúm mùa mỗi năm thường không giống nhau. Đặc biệt, ở nhóm có bệnh mạn tính, người cao tuổi, trẻ em và phụ nữ mang thai, vaccine cung cấp sự bảo vệ tốt nhất chống lại bệnh cúm mùa do các chủng có trong vaccine gây ra và bắt đầu có hiệu quả từ 10 - 14 ngày sau khi tiêm.

Ngày 6/2, Hệ thống trung tâm tiêm chủng VNVC cho biết, kể từ khi thông tin một nữ minh tinh tử vong do cúm mùa, tỷ lệ người lớn, trẻ em đến tiêm vaccine cúm tại gần 200 trung tâm tiêm chủng VNVC trên cả nước tăng gần 200% so với ngày thường.

Bác sĩ Bạch Thị Chính cho biết, vaccine giúp giảm tỷ lệ nhập viện, nguy cơ trở nặng, tử vong do cúm. Như trong mùa cúm năm 2019 - 2020, Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ cho biết vaccine giúp giảm khoảng 7 triệu ca mắc, 100.000 bệnh nhân nhập viện và 7.000 ca tử vong do cúm.

Các nghiên cứu cho thấy, những người đã tiêm vaccine cúm có nguy cơ phải vào viện chăm sóc đặc biệt (ICU) thấp hơn 26% và nguy cơ tử vong do cúm thấp hơn 31% so với người chưa tiêm. Ở người cao tuổi và mắc bệnh nền, vaccine giúp giảm 70 - 80% tỷ lệ tử vong có liên quan đến cúm. Tiêm vaccine cúm giúp thai phụ giảm 51% nguy cơ thai chết lưu, giảm 72% nguy cơ trẻ dưới 6 tháng tuổi nhập viện do cúm.

Hiện Việt Nam có hai loại vaccine cúm tứ giá thế hệ mới, phòng 4 chủng virus phổ biến gồm cúm A/H1N1, A/H3N2, B/Yamagata, B/Victoria dành cho trẻ từ 6 tháng tuổi và người lớn. Hiệu quả phòng bệnh đến 90% và ngăn biến chứng như viêm tai giữa, viêm xoang, viêm phổi, viêm cơ tim, suy hô hấp…

Trẻ từ 6 tháng đến dưới 9 tuổi cần tiêm hai mũi cách nhau tối thiểu một tháng nếu chưa từng chủng ngừa cúm. Vaccine cần tiêm nhắc lại hàng năm. Phụ nữ nên tiêm phòng cúm trước và trong thai kỳ, tốt nhất từ tháng thứ 3 trở đi để bảo vệ sức khỏe, truyền kháng thể thụ động cho con.

Bên cạnh đó, kháng nguyên của virus cúm thay đổi mỗi năm và kháng thể bảo vệ từ vaccine giảm dần theo thời gian. Vì vậy, bác sĩ Chính khuyến cáo mỗi người cần tiêm phòng vaccine cập nhật mỗi năm.

Bác sĩ Chính lưu ý, ngoài phòng cúm, các bệnh như sởi, thủy đậu, sốt xuất huyết, ho gà, não mô cầu, viêm não Nhật Bản… cũng có xu hướng gia tăng vào mùa xuân, người dân nên chủ động phòng ngừa.

Để tăng cường phòng chống dịch bệnh truyền nhiễm tại Việt Nam, Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế vừa có văn bản gửi các đơn vị trực thuộc Bộ; Sở Y tế các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương về việc triển khai kế hoạch phòng, chống bệnh truyền nhiễm năm 2025.

Theo Cục Y tế dự phòng, diễn biến thời tiết đặc trưng mùa đông xuân, khí hậu gió mùa, hanh khô, nồm ẩm là điều kiện thuận lợi cho các tác nhân gây bệnh lây lan dẫn đến nguy cơ gia tăng số mắc, nhất là các bệnh lây truyền qua đường hô hấp, tiêu hóa và các bệnh lây truyền từ động vật sang người. Các bệnh truyền nhiễm phổ biến khác trong nước như sốt xuất huyết, tay chân miệng, một số bệnh có vaccine dự phòng có thể ghi nhận số mắc gia tăng ở nhiều nơi.

Do đó, Bộ Y tế đề nghị các địa phương theo dõi, giám sát chặt chẽ tình hình các bệnh truyền nhiễm trên địa bàn, nhất là sự gia tăng các trường hợp mắc bệnh lây qua đường hô hấp, viêm phổi nặng do virus, các bệnh truyền nhiễm thường xảy ra trong mùa lễ hội xuân và các bệnh truyền nhiễm phổ biến như sởi, sốt xuất huyết, tay chân miệng, bệnh dại, cúm gia cầm…; tăng cường công tác kiểm dịch y tế biên giới và chủ động triển khai hiệu quả hoạt động giám sát thường xuyên, giám sát dựa vào sự kiện, phát hiện sớm các trường hợp mắc bệnh, nghi ngờ mắc bệnh tại cửa khẩu, trong cộng đồng, tại các cơ sở y tế để xử lý kịp thời, kiểm soát sự lây lan và hạn chế các trường hợp bệnh nặng, tử vong.

Đan Phương/Báo Tin tức