Xây dựng nông thôn mới giai đoạn mới: Thách thức và cơ hội

Một khu dân cư nông thôn mới kiểu mẫu ở huyện Giao Thủy (Nam Định) (Ảnh: Nhandan.vn).

Thành tựu rõ nét sau hơn một thập kỷ triển khai

Tại hội thảo tham vấn định hướng và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026-2035 do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức ngày 13/6, các con số thống kê cho thấy Việt Nam đã có bước tiến dài trong xây dựng nông thôn mới.

Tính đến tháng 6/2025, cả nước đã có 6.058/7.696 xã (tương đương 78,7%) đạt chuẩn nông thôn mới, hoàn thành 98,4% mục tiêu của cả giai đoạn 2021-2025. Trong đó, 2.446 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao (40,4%) và 655 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu (10,8%). Đáng chú ý, 1.508 thôn, bản đặc biệt khó khăn cũng đã được công nhận đạt chuẩn, chiếm tỷ lệ 43%.

Đời sống người dân nông thôn được cải thiện rõ rệt. Năm 2024, thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn đạt khoảng 54 triệu đồng/năm, tăng 1,3 lần so với năm 2020. Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều giảm còn 1,93%, khu vực nông thôn giảm xuống khoảng 3,1%; vùng dân tộc thiểu số và miền núi giảm bình quân 3%–4%/năm.

Thứ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam nhận định: “Giai đoạn 2021–2025, diện mạo nông thôn thay đổi toàn diện, chuyển từ phát triển số lượng sang chất lượng, từng bước hiện đại hơn.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam nhận định: “Giai đoạn 2021-2025, diện mạo nông thôn thay đổi toàn diện, chuyển từ phát triển số lượng sang chất lượng, từng bước hiện đại hơn. Đặc biệt, người dân không còn thụ động hưởng thụ mà đã coi xây dựng nông thôn mới là quyền lợi và trách nhiệm”.

Giai đoạn 2021-2025, diện mạo nông thôn thay đổi toàn diện, chuyển từ phát triển số lượng sang chất lượng, từng bước hiện đại hơn. Đặc biệt, người dân không còn thụ động hưởng thụ mà đã coi xây dựng nông thôn mới là quyền lợi và trách nhiệm.

Thứ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam.

Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) trở thành điểm nhấn thúc đẩy kinh tế nông thôn phát triển. Đến tháng 2/2025, cả 63 tỉnh, thành phố đã triển khai kế hoạch phát triển sản phẩm OCOP, với 16.500 sản phẩm đạt từ 3 sao trở lên.

Bên cạnh kinh tế, đời sống văn hóa, tinh thần và an ninh nông thôn cũng có nhiều chuyển biến tích cực, góp phần hiện thực hóa mục tiêu xây dựng nông thôn văn minh, hạnh phúc và giàu bản sắc.

Mục tiêu đến 2035: Cao hơn, đồng đều hơn, bền vững hơn

Trong giai đoạn 2026–2035, Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới đặt ra các mục tiêu cụ thể, phản ánh khát vọng phát triển bao trùm, bền vững và hướng về chất lượng thực chất.

Cụ thể, thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn phấn đấu tăng ít nhất 1,6 lần so với năm 2030, đạt khoảng 168 triệu đồng/người/năm. Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều toàn quốc giảm còn dưới 1%.

Về xây dựng nông thôn mới, chương trình đặt mục tiêu có ít nhất 95% số xã đạt chuẩn nông thôn mới; trong đó, 70% số xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao và 25% số xã đạt chuẩn nông thôn mới hiện đại.

Toàn cảnh Hội nghị.

Đáng chú ý, chương trình cũng hướng tới sự phát triển đồng đều giữa các vùng, miền thông qua việc nâng cao số địa phương đạt chuẩn ở cấp tỉnh. Dự kiến đến năm 2035, cả nước sẽ có ít nhất 15 tỉnh, thành phố được công nhận hoàn thành mục tiêu xây dựng nông thôn mới, trong đó có từ 8 đến 10 tỉnh, thành phố đạt chuẩn xây dựng nông thôn mới hiện đại. Đây là những mục tiêu mang tính động lực, đòi hỏi sự tham gia đồng bộ của cả hệ thống chính trị, cùng sự chủ động, sáng tạo từ mỗi địa phương và người dân.

Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều giảm còn dưới 1% trên toàn quốc. Ít nhất 95% số xã đạt chuẩn nông thôn mới; trong đó 70% đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao, 25% đạt chuẩn nông thôn mới hiện đại. 15 tỉnh, thành phố được công nhận hoàn thành mục tiêu xây dựng nông thôn mới, trong đó 8–10 tỉnh hoàn thành mục tiêu nông thôn mới hiện đại.

Tuy nhiên, con đường phía trước không bằng phẳng. Những tồn tại kéo dài suốt giai đoạn qua tiếp tục là thách thức lớn. Đơn cử, khu vực miền núi phía bắc mới có 54,2% số xã đạt chuẩn; Tây Nguyên là 63,8%; còn 4 tỉnh thuộc trung du miền núi phía bắc có dưới 30% xã đạt chuẩn nông thôn mới. Ba tỉnh vẫn chưa có đơn vị cấp huyện được công nhận đạt chuẩn.

Một số công trình hạ tầng sau khi đạt chuẩn đang xuống cấp do thiếu duy tu, bảo dưỡng. Tỷ lệ hộ nông thôn được sử dụng nước sạch tập trung mới đạt 55%. Chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn chậm, lực lượng lao động trẻ tiếp tục rời bỏ nông thôn, trong khi lao động lớn tuổi gia tăng, ảnh hưởng đến tính bền vững của cơ cấu sản xuất.

Ngoài ra, việc hấp thụ sản phẩm văn hóa thiếu chọn lọc cũng khiến nhiều địa phương rơi vào tình trạng sao chép máy móc, ảnh hưởng đến bản sắc văn hóa truyền thống.

Đổi mới tư duy, trao quyền cho địa phương, phát huy vai trò người dân

Ông Nguyễn Văn Quân, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Cà Mau, cho rằng việc sáp nhập đơn vị hành chính trong thời gian tới có thể gây khó khăn trong xác định tiêu chí hoàn thành nông thôn mới.

“Chúng ta cần có nguyên tắc đầu tư phù hợp, có khung định hướng chung nhưng phải phân cấp mạnh hơn để địa phương linh hoạt triển khai”, ông Quân đề xuất.

Nguyên Phó Trưởng ban thường trực Ban Kinh tế Trung ương, nguyên Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Cao Đức Phát nhấn mạnh: “Bí quyết thành công trong xây dựng nông thôn mới là biến chương trình thành một cuộc vận động toàn dân. Nhà nước không thể làm thay, mà người dân mới là chủ thể”.

Đại diện các bộ ngành tham dự Hội nghị.

Bí quyết thành công trong xây dựng nông thôn mới là biến chương trình thành một cuộc vận động toàn dân. Nhà nước không thể làm thay, mà người dân mới là chủ thể.

Ông Cao Đức Phát, Nguyên Phó Trưởng ban thường trực Ban Kinh tế Trung ương, nguyên Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

Ông Phát cho rằng: giai đoạn vừa qua, người dân đã đóng góp tới 3 triệu tỷ đồng. Đây là một con số cho thấy niềm tin và sự đồng hành của nhân dân với Đảng, Nhà nước.

Theo ông Phát, giai đoạn tới cần tiếp tục phát triển kinh tế nông thôn theo hướng sinh thái, hiện đại; đổi mới nội dung văn hóa; đặc biệt quan tâm đến vấn đề môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Chia sẻ tại Hội nghị, nguyên Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Nguyễn Xuân Cường cũng khẳng định: “Chủ trương xây dựng nông thôn mới là đúng đắn và đã đi vào lòng dân. Qua ba giai đoạn, gần 10 triệu tỷ đồng đã được huy động từ cộng đồng, chứng minh đây là một chương trình của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân”.

"Với nền tảng vững chắc và những bài học đã có, Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026–2035 sẽ không chỉ là câu chuyện về tăng trưởng con số mà phải là sự lan tỏa thực chất đến từng thôn, bản, từng gia đình và từng cuộc sống. Đó là thước đo quan trọng nhất của một chương trình phát triển bền vững", ông Cường nhấn mạnh.

THANH TRÀ-SƠN HÀ