Tháo gỡ 3 nút thắt cho điện hạt nhân

Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận được Quốc hội phê duyệt lần đầu năm 2009, tuy nhiên đến năm 2016 bị tạm dừng do nhiều yếu tố mang tính khách quan.

Cuối năm 2024, Hội nghị Ban chấp hành trung ương Đảng khóa XIII đã thống nhất chủ trương tái khởi động lại dự án đầy tham vọng này, trong bối cảnh công nghệ điện hạt nhân đã trở nên an toàn và Việt Nam rất cần nguồn điện sạch để phục vụ mục tiêu kép, vừa tăng trưởng kinh tế, vừa phát triển bền vững.

Tuy nhiên, theo TS. Hoàng Sỹ Thân, Trưởng ban kế hoạch và quản lý khoa học, Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam, việc phát triển điện hạt nhân không phải là điều đơn giản bởi loại năng lượng này đang vướng phải ba nút thắt lớn.

Thứ nhất vấn đề đồng thuận xã hội, bởi điện hạt nhân vẫn đang phải chịu ánh nhìn có phần e dè từ phía công chúng, dù đây là nguồn điện sạch và ổn định.

Nút thắt này đòi hỏi công tác truyền thông minh bạch, khoa học và nhất quán, qua đó tạo dựng niềm tin từ phía xã hội, cộng đồng.

Thứ hai là nút thắt về công nghệ. Hiện nay, Chính phủ đã giao Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và Tập đoàn Công nghiệp năng lượng quốc gia Việt Nam (PVN) làm chủ đầu tư dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 2, tuy nhiên vẫn chưa xác định được đối tác công nghệ.

Theo ông Thân, việc đàm phán, lựa chọn đối tác công nghệ cần được đẩy nhanh để tránh lỡ nhịp đầu tư.

Thứ ba là vấn đề về nguồn nhân lực, yếu tố được xem là then chốt để vận hành hiệu quả các nhà máy điện hạt nhân. Mới đây, Đề án Đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực phục vụ phát triển điện hạt nhân đến năm 2035 đã được phê duyệt, đặt mục tiêu gần 4.000 nhân sự cho hai nhà máy điện hạt nhân tại Ninh Thuận đến năm 2030.

Trong đó, hơn một nửa số nhân sự có trình độ kỹ sư, cử nhân, còn lại trình độ cao đẳng. 670 nhân sự sẽ được đào tạo đại học và sau đại học ở nước ngoài.

Tháo gỡ ba nút thắt kể trên đòi hỏi một cơ chế, chính sách thông suốt. Ông Thân đề xuất thành lập cơ quan pháp quy hạt nhân độc lập có đủ năng lực giám sát và thẩm định tính an toàn của dự án xuyên suốt vòng đời.

Bên cạnh đó, thành lập các tổ chức hỗ trợ kỹ thuật, bao gồm viện nghiên cứu và trường đại học để đánh giá khách quan, chuyên sâu công nghệ và tính an toàn. Một quỹ nghiên cứu và phát triển hạt nhân cũng là điều cần thiết để nghiên cứu, tiếp nhận và phát triển công nghệ hạt nhân.

Một chính sách quan trọng khác là ưu đãi thuế, tín dụng, lãi suất, hỗ trợ tài chính cho nhập khẩu thiết bị và nghiên cứu phát triển.

Riêng về nguồn nhân lực, ông Thân khuyến nghị nên tập trung đào tạo tại một số cơ sở trọng điểm như Đại học Bách khoa Hà Nội hoặc một số trường đại học ở TP.HCM để đảm bảo chất lượng, tránh dàn trải tại quá nhiều cơ sở đào tạo.

Bên cạnh nhân lực chuyên môn, cần quan tâm phát triển đội ngũ cán bộ quản lý phục vụ cho vận hành nhà máy điện hạt nhân.

Đồng quan điểm, ông Lê Đại Diễn, nguyên Phó giám đốc Trung tâm Đào tạo hạt nhân, Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam, đánh giá, cần xây dựng các chính sách hỗ trợ và kế hoạch dài hạn để từng bước làm chủ công nghệ, đảm bảo vận hành an toàn cho các dự án điện hạt nhân.

Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đang đặt ra những mục tiêu chiến lược liên quan đến ứng dụng khoa học công nghệ, trong đó có năng lượng hạt nhân.

Cùng với đó, dự án sửa đổi Luật Năng lượng nguyên tử đang được Quốc hội xem xét. Theo ông Diễn, đây là những cơ sở pháp lý vững chắc cho phát triển điện hạt nhân.

Hoàng Đông