Tăng cường phân cấp, phân quyền để xây dựng nền giáo dục toàn dân

Định hướng giáo dục toàn dân với phân cấp, phân quyền và công bằng

Chủ tịch Quốc hội bày tỏ sự hoan nghênh đối với sự phối hợp chặt chẽ giữa Thường trực Ủy ban Văn hóa và Xã hội và Bộ Giáo dục và Đào tạo trong việc chuẩn bị dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục. Việc sửa đổi một số điều được đánh giá là phù hợp trong giai đoạn hiện nay, trong khi sửa đổi toàn diện cần thêm thời gian để đảm bảo tính kỹ lưỡng. Ba dự án luật được thảo luận, bao gồm Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học và Luật Giáo dục nghề nghiệp, có mối liên hệ chặt chẽ và nằm trong tinh thần Nghị quyết về giáo dục toàn dân mà Bộ Chính trị đã thảo luận kỹ lưỡng, dự kiến công bố vào ngày 15/8/2025. Để đảm bảo tính đồng bộ, cơ quan soạn thảo và thẩm tra cần tiếp tục rà soát theo các Nghị quyết 57, 59, 66, 68 và dự thảo nghị quyết về giáo dục toàn dân.

Nhấn mạnh các nội dung cốt lõi, Chủ tịch Quốc hội đề xuất tăng cường phân cấp, phân quyền trong quản lý giáo dục, phù hợp với tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư: địa phương quyết định, thực hiện và chịu trách nhiệm, trong khi Trung ương, Quốc hội và Chính phủ đóng vai trò kiến tạo để phát triển. Cần làm rõ thẩm quyền quản lý của cấp tỉnh và cấp xã để đảm bảo hiệu quả. Đồng thời, chính sách giáo dục phải đảm bảo công bằng trong tiếp cận, đặc biệt thông qua liên thông giữa các cấp học, bậc học, tạo nền tảng cho một nền giáo dục toàn dân vững mạnh.

Chủ tịch Quốc hội cũng lưu ý rằng phân luồng học sinh và tổ chức các cấp học cần phù hợp với thị trường lao động, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và nhu cầu lao động quốc tế, như tại Nhật Bản, nơi cộng đồng người Việt khoảng 600.000 người đang học tập và làm việc. Xã hội hóa giáo dục cần được đẩy mạnh, khuyến khích tư nhân trong và ngoài nước tham gia dưới sự quản lý của Nhà nước và Bộ Giáo dục và Đào tạo, thay vì chỉ dựa vào ngân sách. Việc hoàn thiện chương trình và sách giáo khoa phổ thông là một ưu tiên, đảm bảo tính thống nhất và hiệu quả.

Về văn bằng, chứng chỉ, Chủ tịch Quốc hội đề nghị giữ bằng tốt nghiệp trung học cơ sở dưới dạng chứng nhận số hoặc hình thức phù hợp, nhưng đơn giản hóa thủ tục cấp bằng, giao cho Hiệu trưởng thay vì phòng giáo dục. Giá trị pháp lý của bằng trung học nghề cần được công nhận tương đương trung học phổ thông cho mục đích tuyển dụng công chức cấp cơ sở, khuyến khích phân luồng học sinh. Dữ liệu văn bằng cần được bảo mật theo Luật An ninh mạng, phối hợp với cơ quan kiểm toán độc lập để tránh giả mạo, đồng thời xây dựng lộ trình xác thực văn bằng tự động để giảm chi phí hành chính.

Chủ tịch Quốc hội đề xuất mở rộng giáo dục bắt buộc đến trung học cơ sở từ năm 2030, tăng cường hỗ trợ trẻ em dân tộc thiểu số, như dạy tiếng Việt trước lớp một, đặc biệt khi tỷ lệ phổ cập trung học cơ sở ở một số tỉnh miền núi chỉ đạt khoảng 95%. Năm học 2025-2026 được đánh giá là bước ngoặt với việc triển khai Luật Nhà giáo và chính sách miễn học phí cho mầm non, tiểu học, trung học cơ sở và trung học phổ thông, một quyết định lịch sử, tương tự hơn 30 quốc gia trên thế giới. Chính phủ đang xây dựng 100 trường học cho đồng bào dân tộc thiểu số, nhưng cần vận động phụ huynh đưa con em đến trường, kết hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

Về sách giáo khoa, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh đây là vấn đề được xã hội quan tâm lớn. Theo giám sát Nghị quyết 88, cần có một bộ sách giáo khoa dùng chung, nhưng dự thảo Luật tại Điều 32 chỉ quy định về thẩm quyền và xã hội hóa biên soạn. Việc sử dụng nhiều bộ sách giáo khoa gây nhiều ý kiến trái chiều, đặc biệt về quyền lợi học sinh khi chuyển trường và vấn đề lãng phí nguồn lực. Cơ quan soạn thảo cần rà soát kỹ, đảm bảo sách giáo khoa tích hợp công nghệ, tiết kiệm, hiệu quả, thống nhất và phù hợp thực tế.

“Ba dự án luật cần được hoàn thiện trong hơn hai tháng tới để tạo sự liên hoàn, phối hợp hiệu quả, với sự ủng hộ của Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội”, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh.

Tăng cường liên thông, chất lượng và tính đồng bộ

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định bày tỏ sự nhất trí với Báo cáo thẩm tra và Tờ trình của Chính phủ, nhấn mạnh rằng dự án Luật được xây dựng để thể chế hóa các chủ trương của Đảng, cập nhật thực tiễn và đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế. Luật Giáo dục hiện hành đã tạo nền tảng vững chắc cho hệ thống giáo dục quốc dân, đồng bộ với các luật chuyên ngành, góp phần nâng cao trình độ và năng lực giáo dục. Tuy nhiên, từ năm 2019, một số vấn đề mới phát sinh, cùng với việc tinh gọn bộ máy, sáp nhập đơn vị hành chính, đòi hỏi sửa đổi để phát huy thành tựu, cập nhật thực tiễn và thích nghi với các trụ cột như thể chế, hội nhập, kinh tế tư nhân và chuyển đổi số. Mục tiêu của dự án Luật là hoàn thiện hành lang pháp lý, giảm 30% điều kiện đầu tư và chi phí tuân thủ thủ tục hành chính, huy động sức mạnh toàn dân và hội nhập quốc tế để nâng tầm giáo dục Việt Nam, đào tạo nguồn nhân lực cho kỷ nguyên mới.

Về nội dung cụ thể, Phó Chủ tịch Quốc hội tán thành việc có một bộ sách giáo khoa chung do Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì, bên cạnh các bộ sách khác, theo tinh thần Nghị quyết 88 và Nghị quyết 29. Kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông cần được giữ, với Bộ Giáo dục và Đào tạo ra đề và địa phương tổ chức, nhưng không nên dùng từ “tách” khỏi tuyển sinh đại học để tránh ảnh hưởng quyền tự chủ của các trường. Hội đồng trường trong các cơ sở giáo dục công lập nên được bãi bỏ, còn ở các trường dân lập, tư thục, cần đảm bảo tỷ lệ nhà giáo dục, nhà khoa học trong Hội đồng trường.

Về thẩm quyền thành lập, đình chỉ, sáp nhập, giải thể nhà trường, cần quy định rõ các điều kiện, tiêu chí cơ bản, như giáo viên cơ hữu, cơ sở vật chất và giáo trình, để đảm bảo chất lượng. Liên thông trong giáo dục là rất quan trọng, cần vẽ sơ đồ rõ ràng, đảm bảo học tập suốt đời, từ phổ thông đến nghề nghiệp, cao đẳng, đại học, thậm chí trở thành nhà khoa học.

Trưởng Ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải trăn trở về việc đảm bảo chất lượng giáo dục trong bối cảnh đẩy mạnh tự chủ. Tự chủ là xu hướng phù hợp, nhưng nếu không kiểm soát tốt, có thể dẫn đến hạ thấp tiêu chuẩn để thu hút sinh viên, như tăng tỷ lệ tốt nghiệp loại khá, giỏi tại một số trường đại học. Cần có nguyên tắc trong luật để tự chủ không mâu thuẫn với chất lượng đào tạo.

Về nguồn nhân lực chất lượng cao, cần bổ sung chính sách thu hút nhân tài, hỗ trợ học bổng cho các ngành công nghệ chiến lược như chất bán dẫn, vật lý hạt nhân. Về sách giáo khoa, cần làm rõ khái niệm giữa sách giáo khoa dùng chung và tài liệu tham khảo, đảm bảo thực hiện đúng Nghị quyết 88. Đồng thời, cần quy định để sách giáo khoa không chứa phần yêu cầu viết trực tiếp, tránh lãng phí. Về kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông, các ý kiến nghiêng về phương án giữ kỳ thi, nhưng theo bà cần chấn chỉnh việc dạy học để tập trung vào kiến thức thực chất, tránh học chỉ để thi.

Trần Hương