Sau 3 năm xung đột Ukraine, châu Âu vẫn quay cuồng trong khủng hoảng năng lượng

Tại một bến tàu mới xây dọc sông Elbe của Đức, các tàu chở khí tự nhiên hóa lỏng từ Mỹ được dỡ ra để cung cấp cho các nhà máy và hộ gia đình. Tại miền Trung Tây Ban Nha, các tuabin gió được xây dựng trên đỉnh núi để cung cấp điện. Trong các tòa nhà của chính phủ Pháp, nhiệt độ cũng đã được hạ xuống vào mùa đông để tiết kiệm điện.

Ảnh minh họa: Reuters

Trong 3 năm kể từ khi xung đột ở Ukraine nổ ra, kéo theo đó là cuộc khủng hoảng năng lượng trên khắp châu Âu, lục địa này đã thay đổi cách tạo ra điện và lưu trữ điện. Khí tự nhiên Nga - nguồn năng lượng lâu đời của châu Âu được thay thế bằng các nguồn khác, đáng chú ý là khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) từ Mỹ. Sản lượng điện gió và năng lượng mặt trời đã tăng vọt khoảng 50% kể từ năm 2021. Các nhà máy điện hạt nhân mới đang được lên kế hoạch xây dựng trên khắp lục địa.

Tuy nhiên, an ninh năng lượng châu Âu vẫn còn bấp bênh. Khu vực này sản xuất ít khí đốt tự nhiên hơn nhiều so với mức tiêu thụ và vẫn phụ thuộc phần lớn vào các quốc gia khác, đặc biệt là Mỹ để duy trì hoạt động. Khí tự nhiên ở châu Âu đắt hơn khoảng 4 lần so với ở Mỹ. Chi phí năng lượng tăng cao đã gây khó khăn cho các hộ gia đình, buộc các nhà máy phải đóng cửa và làm suy yếu nền kinh tế châu Âu.

Sự phụ thuộc vào Nga

Chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine năm 2022 đã tiết lộ sự phụ thuộc của châu Âu vào năng lượng Nga, đặc biệt là khí tự nhiên, chiếm khoảng 20% mức tiêu thụ năng lượng của châu Âu.

Giá cả ở châu Âu tăng vọt năm 2022 do lo ngại Nga cắt đứt hoàn toàn dòng khí đốt vào châu lục này cùng một số yếu tố khác. Các quốc gia sau đó đã liên kết với nhau để chia sẻ nhiên liệu, đồng thời xây dựng hoặc sửa đổi cơ sở hạ tầng để vận chuyển nó. Theo Anna Galtsova, một nhà phân tích tại công ty nghiên cứu S&P Global Commodity Insights, những nỗ lực này được dự báo sẽ giúp giảm sự phụ thuộc của châu Âu vào khí đốt của Nga xuống còn 8% vào năm 2025, so với mức 35% của năm 2021.

Na Uy hiện là nhà cung cấp khí đốt lớn nhất của châu Âu, chủ yếu thông qua mạng lưới đường ống. Tuy nhiên, Nga vẫn là nhà cung cấp khí tự nhiên hóa lỏng lớn cho châu lục này, chỉ đứng sau Mỹ vào năm 2024.

Châu Âu đã thích nghi tốt hơn trong cuộc khủng hoảng năng lượng kể từ xung đột Ukraine nhờ các chương trình khuyến khích các hộ gia đình và tòa nhà chính phủ hạ nhiệt độ xuống 19 độ C hay việc các nhà máy hạn chế sản xuất để tránh hóa đơn tiền điện tăng cao. Các sáng kiến khác, như yêu cầu các cửa hàng tắt đèn vào đầu buổi tối, cũng đã được triển khai.

Giải pháp năng lượng tái tạo

Trước khi xung đột nổ ra, khoảng 1/3 sản lượng điện của châu Âu đến từ năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, theo S&P Global Commodity Insights, vào năm 2024, lần đầu tiên năng lượng gió và năng lượng mặt trời đã tạo ra nhiều điện hơn nhiên liệu hóa thạch.

"Đó là một thay đổi lớn và điều đó cho thấy cần thúc đẩy các chính sách bổ sung để đưa các nguồn năng lượng thay thế vào hệ thống", Tim Gould, chuyên gia kinh tế năng lượng thuộc Cơ quan Năng lượng Quốc tế tại Paris cho biết.

Tuy nhiên, việc chuyển sang năng lượng tái tạo rất tốn kém. Mặc dù giá năng lượng nói chung đã giảm so với mức đỉnh điểm năm 2022 nhưng cả giá khí đốt và giá điện vẫn ở mức cao. Các nguồn năng lượng tái tạo như gió và năng lượng mặt trời đã đạt được tiến triển lớn, song vẫn cần nhiều khoản đầu tư để lấp đầy khoảng trống trong thời kỳ ít gió và ánh nắng mặt trời.

Cạnh tranh toàn cầu về khí đốt

Giải pháp thay thế lớn nhất cho khí đốt nhập khẩu từ Nga cho đến nay là khí tự nhiên hóa lỏng nhưng đây là một lựa chọn tương đối đắt đỏ. Với việc khí đốt đóng vai trò rất quan trọng cho các ngành công nghiệp, hệ thống sưởi ấm và sản xuất điện, quá trình chuyển hướng khỏi nguồn cung từ Nga rất khó khăn.

Châu Âu đang phụ thuộc vào thị trường toàn cầu, đấu thầu khí tự nhiên hóa lỏng với các nước như Trung Quốc và Hàn Quốc. Giá khí tự nhiên hóa lỏng gần đây đã tăng vọt lên mức cao nhất trong một năm, gây tổn hại cho các doanh nghiệp và làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt ở châu Âu.

Trong một đợt lạnh vào tháng 1, một số tàu chở khí tự nhiên hóa lỏng của Mỹ đến châu Á đã chuyển hướng sang châu Âu - nơi họ có thể kiếm được nhiều lợi nhuận hơn, Natasha Fielding, Giám đốc định giá khí đốt Châu Âu tại Argus Media, một công ty nghiên cứu tại London, cho biết.

“Châu Âu đã có những bước tiến thực sự đáng chú ý”, David L. Goldwyn, một đặc phái viên năng lượng của Bộ Ngoại giao trong chính quyền cựu Tổng thống Clinton và Obama, nhận định. Tuy nhiên, theo ông: "Khi thời tiết trở lạnh và sự cạnh tranh từ châu Á đối với LNG tăng lên, tình hình có vẻ khó khăn hơn”.

Cái giá của khủng hoảng năng lượng

Giá khí đốt ở châu Âu đã giảm so với năm 2022 nhưng vào năm 2024 vẫn gấp đôi mức trung bình 5 năm trước xung đột, Cơ quan Năng lượng Quốc tế cho hay.

Mặc dù nhập khẩu khí đốt từ Nga qua các đường ống của châu Âu giảm mạnh nhưng châu lục này đã mở rộng việc mua khí tự nhiên hóa lỏng từ Moscow, được vận chuyển qua các cảng. Hiện châu Âu không có đủ thời gian để phát triển các nguồn tài nguyên mới như LNG nhằm bù đắp cho tổn thất khí đốt từ Nga.

Tổng thống Trump đã thúc đẩy châu Âu nhập khẩu nhiều nhiên liệu hơn từ Mỹ, trong khi bà Ursula von der Leyen - Chủ tịch Ủy ban châu Âu gợi ý rằng LNG từ Washington có thể thay thế nhiên liệu của Moscow. Một số mức xuất khẩu khí đốt bổ sung sang châu Âu từ Nga có thể được đưa vào như một chất xúc tác để Tổng thống Vladimir Putin đồng ý giải quyết vấn đề Ukraine, các nhà phân tích nhận định. Theo ông Goldwyn: "Điều này sẽ có tác động tiêu cực nghiêm trọng đến các nhà xuất khẩu năng lượng của Mỹ".

Giá khí đốt quá cao đã làm tăng lạm phát và khiến các nhà máy sử dụng hàng nghìn lao động ở châu Âu phải đóng cửa hoặc chuyển đến các quốc gia có giá năng lượng rẻ hơn.

Một số tên tuổi lớn nhất châu Âu đang cắt giảm hoạt động của mình. Tập đoàn hóa chất khổng lồ của Đức - BASF cho biết họ sẽ đóng cửa một số hoạt động sản xuất tại cơ sở của mình ở Ludwigshafen gần biên giới với Pháp, đồng thời thực hiện khoản đầu tư nước ngoài lớn nhất trong lịch sử vào Trung Quốc, nơi năng lượng rẻ hơn tới 2/3 so với ở châu Âu.

Giá khí tự nhiên cao cũng dẫn đến chi phí sản xuất amoniac cao hơn - một thành phần quan trọng trong phân bón. Yara International, tập đoàn phân bón lớn có trụ sở tại Na Uy, đang ngừng sản xuất amoniac tại nhà máy của mình ở Tertre, Bỉ, có khả năng dẫn đến hơn 100 việc làm bị cắt giảm. Người phát ngôn của tập đoàn cho biết: "Giá năng lượng cao là một thách thức lớn đối với khả năng cạnh tranh của châu Âu".

Cuộc khủng hoảng năng lượng cũng dẫn đến khủng hoảng chi phí sinh hoạt cho các hộ gia đình trên khắp châu Âu. Tình trạng thiếu năng lượng đã tăng vọt ở châu Âu với gần 10% dân số báo cáo rằng họ không thể giữ ấm cho ngôi nhà của mình và ngày càng có nhiều hộ gia đình chậm thanh toán hóa đơn tiền điện.

"Chúng ta đang đối mặt với tình trạng bấp bênh về năng lượng", Niki Vouzas, Người phát ngôn Liên đoàn các gia đình nông thôn quốc gia tại Pháp đánh giá.

Bất chấp mức giá cao trong những năm gần đây, sản lượng khí đốt nói chung của châu Âu đã giảm. Thuế cao hơn hạn chế việc đầu tư vào Biển Bắc của Anh trong khi Hà Lan đang đóng cửa mỏ Groningen. Sản lượng của Liên minh châu Âu và Anh chỉ đạt chưa đến 20% mức tiêu thụ năm 2024, theo ước tính của S&P Global Commodity Insights.

OMV của Áo là một trong số ít công ty đặt mục tiêu tăng sản lượng khí đốt tại châu Âu. Theo Giám đốc điều hành OMV Alfred Stern, cách duy nhất để khiến chi phí năng lượng của châu Âu có khả năng cạnh tranh với các khu vực khác như Mỹ "là tăng nguồn cung khí đốt".

“Chúng ta đã qua đỉnh điểm khủng hoảng. Nhưng chúng ta vẫn chưa thoát khỏi khó khăn”, Michael Stoppard, Giám đốc chiến lược khí đốt toàn cầu tại S&P Global Commodity Insights đánh giá.

Kiều Anh/VOV.VN (biên dịch) Theo: New York Times