Gấp rút đào tạo lao động đáp ứng yêu cầu nền kinh tế số

Theo Báo cáo giám sát số 1358/BC-ĐGC của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đến năm 2024, Việt Nam có khoảng 38 triệu lao động chưa qua đào tạo từ sơ cấp trở lên. Chỉ 28,3% lao động có bằng cấp, chứng chỉ – thấp hơn nhiều so với mặt bằng chung trong khu vực ASEAN. Đây là con số đáng báo động trong bối cảnh 44% kỹ năng của người lao động toàn cầu được dự báo sẽ lỗi thời trong vòng 5 năm tới nếu không kịp nâng cấp.

DDến năm 2024, Việt Nam có khoảng 38 triệu lao động chưa qua đào tạo từ sơ cấp trở lên

Thực tế, nhiều vị trí việc làm mới trong nền kinh tế số vẫn dựa vào lao động giản đơn, thời vụ, thiếu ổn định. Phó Cục trưởng Cục Việc làm (Bộ Nội vụ) Nguyễn Khánh Long cảnh báo, nếu không kịp thời đào tạo lại, nguy cơ bị bỏ lại phía sau sẽ rơi vào nhóm lao động phổ thông, người trung niên và phụ nữ tại các khu công nghiệp.

Ở góc nhìn doanh nghiệp, bà Vi Thị Hồng Minh, Phó Giám đốc Văn phòng Giới sử dụng lao động (Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam ) nhấn mạnh: khi máy móc, thiết bị ngày càng hiện đại, năng suất lao động chỉ tăng trưởng khi người lao động có trình độ chuyên môn tương ứng. Thiếu hụt nhân lực chất lượng cao sẽ khiến doanh nghiệp gặp khó trong việc nâng cao giá trị gia tăng, đồng thời làm giảm sức cạnh tranh của nền kinh tế.

GS.TS Lê Anh Tuấn (Chủ tịch Hội đồng đại học, Đại học Bách khoa Hà Nội) cho rằng, “nút thắt” lớn nhất nằm ở sự lệch pha giữa hệ thống đào tạo hiện tại và yêu cầu kỹ năng số của thị trường. Trước tiên, ở bình diện rộng, chương trình “Bình dân học vụ số” cần được tuyên truyền và triển khai một cách thiết thực, sâu rộng hơn nữa. Cần đặt ra mục tiêu cụ thể đối với từng ngành, địa phương, lĩnh vực, đối tượng... những kiến thức số nào là cơ bản cần phải thành thạo, những kiến thức số phục vụ cho công việc chuyên môn, kiến thức số nâng cao... cần được trang bị thông qua các khóa đào tạo bắt buộc và tự nguyện. Làm tốt được việc này sẽ là một bước quan trọng nâng cao nhận thức và thực hành cơ bản trong môi trường số cho tất cả mọi người.

PGS.TS Nguyễn Lan Hương, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội, nhấn mạnh vai trò của Chính phủ như một “kiến trúc sư trưởng”: xây dựng khung pháp lý, tiêu chuẩn nghề nghiệp, thúc đẩy cải cách giáo dục – đào tạo và phát triển hệ sinh thái học tập suốt đời. Đây là nền móng để chuẩn bị nhân lực cho những ngành nghề mới, công nghệ mới và yêu cầu ngày càng cao về khả năng thích ứng.

Bên cạnh đó, kinh nghiệm thực tiễn từ Công ty TNHH Samsung Electronics Việt Nam Samsung Electronics Việt Nam cũng cho thấy tầm quan trọng của mô hình “Nhà nước – Nhà trường – Doanh nghiệp”. Theo ông Lại Hoàng Dũng, Chủ tịch Công đoàn cơ sở Công ty này, mối gắn kết chặt chẽ ba bên giúp chương trình đào tạo đi vào thực chất, rút ngắn khoảng cách giữa lý thuyết và thực hành, đồng thời giữ chân người lao động bằng cơ hội phát triển bền vững.

Nếu Chính phủ đóng vai trò dẫn dắt và kiến tạo, thì người lao động chính là trung tâm của quá trình chuyển đổi. Ông Trần Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hội Giáo dục nghề nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh nhấn mạnh: muốn trở thành lao động số, mỗi sinh viên, mỗi người lao động phải trước hết là một “công dân số”. Nghĩa là phải chủ động trau dồi kỹ năng giải quyết vấn đề, giao tiếp hiệu quả, ngoại ngữ cùng khả năng thích ứng trước biến động.

Quan trọng hơn, người lao động phải biết ứng dụng công nghệ mới – đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI) – vào công việc hằng ngày, để nâng cao năng suất và chất lượng. Việc tự học, tự nâng cấp bản thân trở thành con đường duy nhất để không bị tụt lại.

Suy cho cùng, đào tạo lao động cho nền kinh tế số không chỉ là nhiệm vụ của Nhà nước hay nhà trường, mà còn là trách nhiệm tự thân của mỗi cá nhân. Trong kỷ nguyên số, ai nắm vững tri thức, kỹ năng và công nghệ, người đó sẽ làm chủ tương lai.

Kinh tế số không chờ đợi những ai chậm chân. Để hiện thực hóa khát vọng phát triển, Việt Nam cần một lực lượng lao động vừa đông đảo, vừa tinh nhuệ, có trình độ, có bản lĩnh và có khả năng thích ứng. Khoảng cách giữa thực trạng hiện nay và yêu cầu của nền kinh tế số còn rất lớn, nhưng nếu có chiến lược đào tạo đồng bộ, sự chung tay của Nhà nước, doanh nghiệp, nhà trường và từng người lao động, thì lực lượng nhân lực số hoàn toàn có thể trở thành động lực then chốt cho sự bứt phá của đất nước.

Đức Thuận