Định hình lại chính sách tự chủ tài chính trong giáo dục

Phát triển giáo dục, đào tạo, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo là một trong những ưu tiên hàng đầu. Ảnh: ST

Tự chủ càng cao, chi ngân sách cho giáo dục càng giảm

Giáo dục luôn được coi là “chìa khóa” nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Trong đó, việc bảo đảm nguồn vốn cho phát triển giáo dục, đào tạo, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo là một trong những ưu tiên hàng đầu.

Giáo dục luôn được coi là “chìa khóa” nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Ảnh minh họa

Tuy nhiên, kết quả giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về thực hiện chính sách, pháp luật phát triển và sử dụng nguồn nhân lực chất lượng cao giai đoạn 2021- 2024 cho thấy, cơ chế và chính sách tài chính cho giáo dục còn bất cập. Dù ngân sách nhà nước (NSNN) giữ vai trò chủ đạo, nhưng cơ cấu chi đầu tư cho giáo dục vẫn chiếm tỷ lệ nhỏ, giá trị tuyệt đối thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển.

Chiến lược đầu tư cho giáo dục đại học chưa thực sự hiệu quả, thiếu trọng tâm, trọng điểm. Các chính sách xã hội hóa giáo dục cũng chưa đạt được hiệu quả mong muốn, chưa tương xứng với tiềm năng. Việc triển khai chính sách tự chủ đại học, đặc biệt là tự chủ tài chính, vẫn còn nhiều hạn chế.

Báo cáo của Bộ GDĐT cũng cho thấy, tuy nguồn lực tài chính cho hoạt động các cơ sở giáo dục từ nhiều nguồn có tăng, nhưng mức tăng còn thấp. Phần lớn các trường phụ thuộc vào nguồn thu học phí, dẫn đến hạn chế về tiềm lực tái đầu tư cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật. Việc triển khai tự chủ còn bị ràng buộc bởi điều kiện kiểm định và tài chính; lộ trình tính giá dịch vụ sự nghiệp công chưa đủ để bù chi phí đào tạo.

Liên quan vấn đề này, đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Nguyễn Trường Giang (Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng) dẫn chứng: Theo số liệu của Bộ GDĐT, năm 2013, chi ngân sách cho giáo dục đại học là 19.271 tỷ đồng, tương đương 0,43% GDP và 9,3% tổng chi ngân sách cho giáo dục - đào tạo. Nhưng đến năm 2022, con số này giảm xuống còn hơn 10.000 tỷ đồng, chỉ chiếm 0,11% GDP và 3,4% tổng chi ngân sách cho giáo dục, đào tạo.

“Trong khi bình quân khu vực và thế giới, tổng chi cho giáo dục chiếm từ 18- 23%, thì sau 10 năm, ngân sách cho giáo dục đại học ở nước ta lại giảm cả về giá trị tuyệt đối lẫn tương đối”, đại biểu nêu rõ.

Lý giải vấn đề này, Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn cho rằng: Trong 10 năm qua, đầu tư cho giáo dục đại học giảm do Việt Nam triển khai mạnh mẽ cơ chế tự chủ đại học, với các mức tự chủ khác nhau. Có trường tự chủ một phần chi thường xuyên, có trường tự chủ toàn bộ chi thường xuyên và có trường tự chủ cả chi thường xuyên lẫn chi đầu tư.

Điều đáng chú ý là, khi các trường được duyệt phương án tự chủ thì ngành tài chính đồng thời cắt giảm phần kinh phí hỗ trợ chi thường xuyên từ NSNN. “Chính vì vậy, số lượng trường tự chủ tăng lên, mức độ tự chủ cao hơn, thì phần ngân sách nhà nước hỗ trợ lại giảm dần, gây khó khăn trong nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển đội ngũ giảng viên” - Bộ trưởng nhấn mạnh.

Cần nâng tầm chính sách tự chủ

Từ thực tiễn những bất cập khi để các trường tự túc tài chính, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho biết: Trong các chỉ đạo gần đây, Đảng và Nhà nước đã giao Bộ GDĐT phối hợp với Bộ Tài chính xem xét và điều chỉnh yếu tố tài chính trong cơ chế tự chủ đại học. Mục tiêu là: Các trường được giao quyền tự chủ rất cao nhưng vẫn nhận được sự hỗ trợ của Nhà nước, đảm bảo vai trò chủ đạo của Nhà nước trong đầu tư GDĐT.

Đồng tình với quan điểm này, nhiều ý kiến nhấn mạnh sự cần thiết phải nhận thức đúng, đầy đủ về tự chủ tài chính trong giáo dục để tránh tình trạng "lạc hướng". “Để thực hiện Nghị quyết 59-NQ/TW về hội nhập quốc tế trong tình hình mới, cần nhận thức đúng về việc cấp kinh phí cho giáo dục đại học và chính sách tự chủ giáo dục” - đại biểu Nguyễn Trường Giang nêu rõ.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Phan Văn Mãi cũng cho rằng: Kết quả giám sát và thực tế triển khai chính sách về tự chủ, xã hội hóa thời gian qua cho thấy cần nâng tầm định hướng chính sách. Theo ông, cần đưa vấn đề này thành chủ trương trong Nghị quyết Đại hội Đảng và nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương về giáo dục sắp tới.

“Thời gian qua, nhiều nơi nhận thức không đúng về tự chủ, xã hội hóa. Tự chủ không có nghĩa là để các cơ sở giáo dục tự xoay sở hoàn toàn. Ngược lại, quá trình tự chủ và xã hội hóa cần NSNN đầu tư mạnh hơn nữa với quan điểm đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho xã hội. Nếu để các cơ sở giáo dục, đào tạo tự lo kinh phí, sẽ nảy sinh nhiều vấn đề phức tạp”, ông Phan Văn Mãi nêu rõ.

ĐBQH Hoàng Văn Cường (Đoàn ĐBQH TP. Hà Nội) cũng chỉ rõ: Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, dù các trường đại học được giao quyền tự chủ rất cao nhưng Nhà nước vẫn đầu tư ngân sách cho giáo dục đại học, vì đây là khoản đầu tư cho tương lai.

Tại Việt Nam, theo quan điểm chỉ đạo của Đảng, tự chủ không có nghĩa là tự lo hoàn toàn. Nhà nước vẫn cấp ngân sách và đầu tư cho các trường đại học. Tuy nhiên, phương thức đầu tư sẽ không theo cơ chế bao cấp mà là cơ chế đặt hàng.

“Đây là quan điểm đúng đắn và phù hợp khi các cơ sở đào tạo thực hiện tự chủ. Nếu thực hiện đúng tự chủ, sẽ tạo ra động lực, khuyến khích sự năng động, sáng tạo cho các đơn vị”, ông Hoàng Văn Cường khẳng định.

Quan điểm của các chuyên gia, đại biểu Quốc hội cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết trong việc hoàn thiện cơ chế tự chủ giáo dục. Theo đó, cần bảo đảm cơ chế khuyến khích tự chủ tài chính nhưng vẫn có bổ sung, đầu tư hợp lý từ NSNN trong bối cảnh mới./.

ĐĂNG KHOA