Đặc sắc Tết té nước của dân tộc Lào ở Điện Biên

Đông đảo người dân và du khách tham gia Lễ hội Tết té nước.

Dân tộc Lào là một trong cộng đồng 19 dân tộc sinh sống trên địa bàn tỉnh Điện Biên có nhiều nét văn hóa đặc sắc, trong đó có Tết té nước. Theo tiếng Lào, “Bun” có nghĩa là lễ hội hoặc tết hay còn có nghĩa là phúc, “huột” là té, “nặm” là nước. “Bun huột nặm” được hiểu là lễ hội té nước hoặc Tết té nước.

Một phần nghi lễ cúng bản.

Té nước cầu may trong nghi lễ cúng bản.

Bun huột nặm là một nghi lễ trong dịp Tết truyền thống của cộng đồng dân tộc Lào trên địa bàn bản Na Sang I, xã Núa Ngam, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên. Đây là sự kiện có ý nghĩa quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của cộng đồng dân tộc Lào, bởi người dân quan niệm đó là dịp để cầu trời cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, vạn vật sinh sôi, phát triển. Bun huột nặm cũng là dịp tẩy rửa những điều không tốt của năm cũ, để bước sang một năm mới nhiều may mắn cho các thành viên, các gia đình và cộng đồng. Bun huột nặm còn là dịp để người dân thể hiện sự sáng tạo của mình qua những trò chơi dân gian, những điệu múa truyền thống đặc trưng riêng của dân tộc Lào.

Từ lâu, người Lào đã định cư, lập nghiệp ở bản Na Sang I, xã Núa Ngam, huyện Điện Biên. Quá trình phát triển, cùng với sự giao thoa văn hóa, nên nhiều phong tục của dân tộc Lào đã dần mai một.

Năm 2015, Tết té nước được phục dựng và được người dân tộc Lào ở bản Na Sang I, xã Núa Ngam, huyện Điện Biên duy trì tổ chức vào đúng thời điểm diễn ra Tết truyền thống của người Lào (từ ngày 14 đến ngày 16-4 dương lịch), góp phần tái hiện lại những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Lào. Lâu nay, hoạt động này đã trở thành phong tục không thể thiếu được trong nếp sống của người dân nơi đây.

Té nước cầu may trong nghi lễ cúng bản.

Với mong muốn năm mới người được té nước sẽ gặp may mắn và tốt lành, nên tại Lễ hội Bun huột nặm mọi người thoải mái té nước vào nhau để gột rửa những điều xui xẻo trong năm cũ. Ngoài ý nghĩa đó thì Lễ hội té nước còn thể hiện sự mong muốn bước vào vụ mùa năm mới với mưa thuận gió hòa, cầu cho mưa về tắm mát ruộng đồng, làm mềm đất rẫy để người dân tra hạt.

Lễ hội Bun huột nặm gồm 2 phần là phần lễ và phần hội. Phần lễ thường bắt đầu với các nghi lễ cúng bản, cúng tổ tiên. Trước khi diễn ra các hoạt động lễ hội sôi nổi, người Lào sẽ tổ chức cúng bản, cúng tổ tiên để tống tiễn mùa khô, tẩy rửa những điều xui xẻo trong năm cũ và cầu cho năm mới mưa thuận gió hòa, vạn vật sinh sôi, người dân trong bản được ấm no, hạnh phúc.

Người dân té nước vào nhau để cầu may.

Người dân té nước vào nhau để cầu may.

Gần 10 năm qua, Tết té nước đã thực sự gắn liền đời sống, trở thành nét đặc trưng riêng của người dân tộc Lào ở bản Na Sang. Đến bản Na Sang vào giữa tháng 4, du khách sẽ có cơ hội trải nghiệm các nghi thức truyền thống, đắm mình trong không gian văn hóa rất riêng. Ngay từ sáng sớm, khi núi rừng vẫn còn chìm trong những màn sương mờ ảo, bà con người Lào đã thức dậy để chuẩn bị cho ngày Tết. Họ chọn cho mình những bộ quần áo đẹp nhất, mới nhất để đi đến nơi diễn ra các nghi thức cúng tế thần linh. Tại khu vực làm lễ, thầy mo và những người cao tuổi trong bản sẽ thay mặt người dân làm lễ cầu may mắn, bình an cho tất cả mọi người.

Cúng bản, cúng thần linh là một nghi lễ tâm linh sâu sắc của người Lào, thể hiện sự biết ơn các thần linh, tổ tiên đã ban cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, con người mạnh khỏe, may mắn. Sau khi lễ cúng kết thúc, thầy mo sẽ dùng một thứ nước thơm được chế từ cây cỏ, vảy lên người tất cả những ai có mặt ở buổi lễ để cầu may. Những người già sẽ thực hiện nghi thức cầu may mắn gọi là “Phúk Khen” - lễ “buộc chỉ cổ tay” cho mọi người. Nghi lễ này cầu cho mọi người may mắn, mạnh khỏe, bình an. Sợi chỉ buộc cổ tay còn mang ý nghĩa nối liền sự gắn kết cộng đồng từ dòng họ này đến dòng họ kia, từ dân tộc này đến dân tộc khác, thể hiện sự thương yêu bền chặt, lâu dài. Người dân quan niệm, trong phần nghi lễ này, ai được buộc nhiều chỉ ở cổ tay thì người đó càng may mắn. Đặc biệt, để thể hiện lòng mến khách của người dân địa phương, những chiếc vòng may mắn thường dành tặng riêng cho khách khi đến thăm bản.

Kết thúc nghi thức cúng tế thần linh, chủ tế sẽ dẫn tất cả mọi người ra bờ suối Nậm Núa để làm lễ cầu mưa (só nặm phạ phốn). Lễ cầu mưa được thực hiện bên bờ suối, chủ tế sẽ cảm ơn thần sông, thần suối và cầu cho dân bản được mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi. Tất cả các lễ vật sau đó được chia đều cho mọi người ăn lấy may.

Nghi thức buộc chỉ cổ tay cầu may mắn.

Sau lễ cầu mưa, mọi người xuống suối té nước vào nhau để cầu chúc sức khỏe và đằm mình trong dòng suối mát nhằm làm thanh khiết bản thân. Sau khi té nước vào người, người dân sẽ mang nước về té vào nhà cửa, đồ thờ cúng, vật nuôi và công cụ sản xuất vì tin rằng nước sẽ giúp gột rửa những điều xấu xa, bệnh tật và cầu chúc năm mới sống lâu, sạch sẽ, mạnh khỏe. Cùng với đó, chủ tế dẫn đoàn người đi khắp thôn bản, ghé vào tất cả các gia đình để chúc tết, chúc may mắn, nhất là những gia đình làm ăn phát đạt, có uy tín trong cộng đồng để “xin lộc”. Tại đây, họ sẽ hát những bài đồng dao và chờ gia chủ ban lộc, ban nước. Chủ nhà sau khi hát đối đáp sẽ đưa lễ vật và té nước vào đoàn người trong không khí vô cùng náo nhiệt…

Trò chơi Rùa ấp trứng.

Trò chơi Hái dưa chín.

Trò chơi Rắn bắt ngóe.

Một tiết mục múa truyền thống trong Lễ hội.

Phần hội diễn ra với các trò chơi dân gian đặc sắc của riêng dân tộc Lào, như: Rùa ấp trứng (tấu phắc sá - táu lasa), hổ vồ lợn (xưa khốp mu), rắn bắt ngóe (ngù kin khiết), múa bắt chân bắt đầu (phăn viêng), hái dưa chín (pít mắc tanh), múa lam vông… Đây là các trò chơi dân gian tái hiện quá trình định cư, lập bản của người Lào và đều bắt nguồn từ cuộc sống lao động sản xuất, chinh phục thiên nhiên, chống thiên tai địch họa, bảo vệ mùa màng, bảo vệ cuộc sống của cộng đồng.

Những năm vừa qua, Tết té nước của đồng bào dân tộc Lào tỉnh Điện Biên đã góp phần khẳng định quá trình tồn tại, phát triển của cộng đồng dân tộc Lào trên địa bàn và khẳng định sự hình thành bản sắc văn hóa dân tộc. Đây là lễ hội và cũng là tết truyền thống gắn với tín ngưỡng tâm linh của cộng đồng người dân tộc Lào ở Điện Biên.

Để ghi nhận và gìn giữ những nét văn hóa truyền thống, ngày 11-9-2017, Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch chính thức công nhận Tết té nước (Bun huột nặm) là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia tại Quyết định số 3421/QĐ-BVH-TT&DL.

Đến bản Na Sang vào dịp diễn ra Tết Té nước, du khách sẽ được trải nghiệm, hòa mình trong những nghi thức truyền thống của không gian văn hóa mang đậm sắc màu thông qua các trò chơi dân gian. Tết té nước của dân tộc Lào ở bản Na Sang cũng là tiềm năng mới để huyện Điện Biên phát triển du lịch.

Bài và ảnh: HÀ KHÁNH – TRẦN DŨNG