Cổ vật vô giá triều Nguyễn: Bài 4 - Bảo vật bằng đồng không thể sao chép
Nghệ nhân xứ Huế đánh giá, những bảo vật bằng đồng của triều Nguyễn được chế tạo với trình độ rất cao nên gần như là những cổ vật không thể sao chép.
Chia sẻ câu chuyện về cổ vật bằng đồng thời Nguyễn, Nghệ nhân nhân dân Nguyễn Văn Sính, người có hàng chục năm trong nghề đúc đồng, là hậu duệ của đội “chú tượng kinh nhân” là đội ngũ chuyên đúc đồ đồng cho triều đình nhà Nguyễn đánh giá rằng, những bảo vật bằng đồng của vương triều Nguyễn là vô giá, được chế tạo với một trình độ rất cao.
Mặt khác theo chuyên gia này, các bảo vật bằng đồng được đúc trong giai đoạn nhà Nguyễn trải qua nhiều biến động về chính trị - xã hội nên đúc được cũng không phải là đơn giản.
Nghệ nhân nhân dân Nguyễn Văn Sính nói về những bảo vật bằng đồng thời Nguyễn
Vào thời Gia Long, nhà Nguyễn cho thành lập đội “chú tượng kinh nhân” để triệu tập các thợ đúc đồng giỏi trong cả nước về Huế để đúc đồng. Tổ tiên của ông Sính vào đời thứ 5 và 6 là một trong những thành viên của đội này.
Ông Sính kể rằng, vật đầu tiên của nhà Nguyễn được đúc bằng đồng chính là 10 chiếc Vạc. Những chiếc vạc này được đúc sau khi chúa Nguyễn Phúc Tần đánh bại được thủy quân Hà Lan tại cửa biển Thuận An.
Cũng theo nghệ nhân đất Huế, những chiếc vạc ra đời trong hoàn cảnh Đàng Trong và Đàng Ngoài đang đánh nhau từ sông Gianh (Quảng Bình) đến Nghệ An. Những người đúc nên 10 chiếc vạc được xác định là những nghệ nhân người miền Nam.
"Để đúc được những chiếc vạc nói trên là việc rất khó, đòi hỏi các nghệ nhân phải rất giỏi tay nghề mới có thể làm được", Nghệ nhân Nguyễn Văn Sính nhận định.
Nhấp chén nước trà, ông Sính nói rằng thời kỳ đó kỹ thuật của miền Nam chưa bằng miền Bắc, thiếu vật liệu. Mặt khác thời chúa Nguyễn Phúc Tần đang có loạn lạc do Đàng Trong và Đàng Ngoài đang đánh nhau nên việc huy động thợ thầy cũng không phải chuyện dễ.
Ông Sính cho biết, mặc dù những chiếc vạc do những nghệ nhân người miền Nam đúc nhưng công thức để chế tạo ra những chiếc vạc này lại dựa trên công thức đúc nồi niêu của người Thanh Hóa. Vạc được làm bằng đồng có pha thêm thiếc, hai vật liệu này được nấu chảy với nhau sau đó để nguội nên giữ được chất đồng. Do có pha thiếc nên “nước da” của vạc đồng thường có màu xanh, dù để ngoài trời hàng trăm năm nay nhưng vẫn không hề gì.
Đúc những chiếc vạc đồng là việc rất khó, đòi hỏi các nghệ nhân phải rất giỏi tay nghề mới có thể làm được.
Nhắc đến Cửu đỉnh, lão nghệ nhân hồ hởi nói rằng, đây chính là đỉnh cao của nghệ thuật đúc đồng thời Nguyễn, bây giờ tuy có điều kiện nhưng cũng khó để đúc được những chiếc vạc đỉnh như vậy.
Ông Sính nói rằng, dưới thời kỳ trị vì của mình, vua Minh Mạng đã cho triệu tập các thợ giỏi khắp cả nước về Huế để đúc Cửu đỉnh. Vào thời Minh Mạng đất nước đang hòa bình, thịnh trị nên việc đúc những chiếc đỉnh có điều kiện để làm hơn. Nếu như vạc làm bằng đồng được pha thiếc thì Cửu đỉnh ngoài đồng không rỉ ra còn được nghệ nhân thời đó pha thêm bạc. Vì vậy mà đỉnh có màu xanh đen, khi chạm vào những chiếc đỉnh này ta thường cảm thấy láng.
Ông Sính cho hay, cửu vị thần công là một trong số những vật bằng đồng do đội “chú tượng kinh nhân” đúc ngay trên đất Huế.
Đánh giá về 9 khẩu thần công này ông Sính nói rằng: “Thời kỳ đó các cụ nhà ta đã làm được là điều rất nể phục, hiện tại đúc được súng với khối lượng và hoa văn tinh xảo như vậy là một điều rất khó. Bây giờ đúc được súng thần công như thế thì cũng vài người làm được”.
Cũng theo ông Sính so với vạc và cửu đỉnh thì cửu vị thần công có một điểm khác biệt đó là không để được ngoài trời mà phải đặt trong nhà có mái che để tránh hư hại.
