Cần phương án tối ưu về rút BHXH một lần

Bước sang tuần làm việc thứ 2 của kỳ họp thứ 7, ngày 27/5, Quốc hội dành cả ngày làm việc thảo luận ở hội trường về một số nội dung còn ý kiến khác nhau của dự thảo Luật BHXH (sửa đổi).

Xin ý kiến 2 phương án rút BHXH một lần

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội Lâm Văn Đoan cho hay, Dự án Luật BHXH là dự luật khó, phức tạp, tác động đến đông đảo người lao động và người nghỉ hưu. Dự án luật này đang thu hút sự chú ý của dư luận xã hội cả nước. Vì vậy, Ủy ban Xã hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tiến hành lấy ý kiến đối tượng tác động, đặc biệt là vấn đề rút BHXH một lần.

Quốc hội dành cả ngày làm việc thảo luận ở hội trường về một số nội dung còn ý kiến khác nhau của dự thảo Luật BHXH (sửa đổi).

Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) đang thiết kế 2 phương án trình Quốc hội quyết định việc rút BHXH một lần. Theo đó, Phương án 1: người lao động có thời gian đóng BHXH trước khi Luật có hiệu lực, sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm. Người bắt đầu đi làm và tham gia hệ thống từ sau 1/7/2025 không được rút BHXH một lần, trừ trường hợp theo quy định.

Phương án 2: sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm mà người lao động có yêu cầu thì được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng chế độ BHXH.

Tuy vậy, vẫn còn nhiều ý kiến trái chiều xung quanh 2 phương án trên. Đại biểu Trần Kim Yến (TP.HCM) cho rằng cần nghiên cứu có lộ trình áp dụng phù hợp để thực hiện các phương án về BHXH một lần, tránh gây "sốc" về chính sách đối với người lao động. Bà Yến đánh giá lựa chọn phương án 1 sẽ có lợi cho người lao động hơn phương án 2 (nếu chưa có phương án thứ 3 tốt hơn).

Tuy nhiên, bà Yến đề nghị thêm một giải pháp tốt hơn: "Có một nguồn quỹ cho người lao động vay để giải quyết khó khăn mắc phải, và khi họ trở lại thị trường lao động, đi làm lại, có thu nhập, sẽ trả khoản nợ này giống như chính sách cho sinh viên vay đi học".

Vẫn chưa có phương án tối ưu

Trong khi đó, Đại biểu Trần Khánh Thu (Thái Bình) cho hay hai phương án điều kiện hưởng BHXH một lần đưa ra trong dự luật chưa phải là những phương án tối ưu. Các phương án chưa giải quyết triệt để tình trạng hưởng BHXH một lần, cũng như tạo được sự đồng thuận cao.

Nhiều giải pháp về hạn chế rút BHXH một lần được các Đại biểu Quốc hội đưa ra.

Đại biểu Trần Khánh Thu cho rằng, để đảm bảo hướng đến thực hiện đúng nguyên lý của BHXH và đảm bảo an sinh tuổi già cho người lao động, hạn chế phát sinh phức tạp trong tổ chức thực hiện, phương án 1 cơ bản bảo đảm kế thừa quy định hiện hành, không gây sự xáo trộn trong xã hội, hạn chế được tình trạng một người tham gia BHXH có nhiều lần hưởng BHXH một lần thời gian qua.

Về lâu dài, người tham gia mới sẽ không còn được hưởng BHXH một lần nên góp phần gia tăng số người ở lại hệ thống để được thụ hưởng các chế độ của BHXH từ chính quá trình tích lũy khi tham gia bảo hiểm xã hội của mình và giảm gánh nặng cho cả xã hội; hướng dẫn tới nguyên tắc phổ quát của BHXH là khi có việc làm và thu nhập thì sẽ phải tham gia BHXH để tích lũy cho tương lai khi về già trong bối cảnh già hóa ngày càng gia tăng, nước ta đã chính thức bước vào giai đoạn già hóa dân số.

Đại biểu cũng nhấn mạnh, trong thời gian tới, cần có định hướng truyền thông tham gia BHXH để hướng đến có chế độ an sinh bền vững cho người lao động khi ốm đau, tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp, bảo hiểm y tế, lương hưu khi về già. Việc khuyến khích tham gia và không hưởng BHXH một lần còn phụ thuộc vào tình hình phát triển kinh tế - xã hội, lao động - việc làm. Đồng thời cần nghiên cứu để có chính sách hỗ trợ tín dụng với lãi suất ưu đãi với người lao động mất việc làm, bệnh tật, ... để vượt qua khó khăn trước mắt.

Đồng quan điểm, Đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi - Đoàn tỉnh Bến Tre, đề xuất lựa chọn Phương án 1, tức là "Người lao động có thời gian đóng BHXH trước ngày Luật này có hiệu lực thi hành, sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm”.

Đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi cho rằng, Phương án 1 để đảm bảo hướng đến thực hiện đúng nguyên lý của BHXH và đảm bảo an sinh tuổi già cho người lao động, hạn chế phát sinh phức tạp trong tổ chức thực hiện, phương án này quá trình lấy ý kiến cũng nhận được nhiều ý kiến ủng hộ và đây là phương án an toàn hơn.

Tuy nhiên, ý kiến sau đó, một số đại biểu lại ưu tiên chọn phương án 2. Đại biểu Trần Thị Hoa Ry (Bạc Liêu) cho rằng cần bổ sung đánh giá tác động kỹ hơn, toàn diện hơn. Đặc biệt là ý kiến người lao động về vấn đề này trong bối cảnh DN phá sản, giải thể, ngừng hoạt động tăng mạnh, tình trạng sa thải, cắt giảm lao động diễn ra tại nhiều địa phương.

Đại biểu Nguyễn Thị Hồng Hạnh (TP.HCM) cho rằng, nếu chưa có phương án tối ưu thì nên giữ nguyên như quy định hiện hành để tránh gây xáo trộn xã hội, cho người lao động được lựa chọn, kể cả tham gia bảo hiểm xã hội trước hay sau ngày luật này có hiệu lực".

Cần cơ chế để người tham gia và ở lại hệ thống BHXH

Theo Đại biểu Quốc hội Vương Thị Hương, Đoàn Hà Giang, để khuyến khích người lao động gắn bó lâu dài với BHXH, hạn chế người rút BHXH, bà đề xuất nâng mức trợ cấp 1 lần đối với người tham gia đóng BHXH 1 lần cao hơn số năm tương ứng với tỷ lệ lương hưu 75% và 35 năm với lao động nam và 30 năm đối với lao động nữ.

Theo đại biểu, người lao động rút bảo hiểm 1 lần có nhiều lý do mức lương thấp, hoàn cảnh khó khăn, chưa tin tưởng vào phúc lợi bảo hiểm mang lại hay do lo lắng bị doanh nghiệp cho chấm dứt hợp đồng sớm, không đợi được đến ngày về hưu. Do đó, cần nghiên cứu có các quy định chính sách, cơ chế người lao động tham gia BHXH để đúng mục đích và nguyên lý của bảo BHXH.

Về giảm điều kiện số năm đóng BHXH tối thiểu để người tham gia được hưởng lương hưu từ 25 xuống 15 năm quy định tại Điều 68 của dự thảo Luật, đại biểu Vương Thị Hương khẳng định: Chính sách này nhằm cụ thể hóa Nghị quyết số 28 của Ban Chấp hành Trung ương về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội là phù hợp với thực tế khi thị trường lao động của nước ta còn ở giai đoạn đầu phát triển, tạo cơ hội cho những người tham gia bảo hiểm xã hội muộn hoặc quá trình tham gia không liên tục có thời gian đóng bảo hiểm xã hội.

Tuy nhiên, do cách tính mức lương hưu hàng tháng dựa trên thời gian đóng góp vào mức tiền lương, thu nhập làm căn cứ BHXH nên việc giảm điều kiện về thời gian đóng BHXH sẽ làm xuất hiện thêm nhiều trường hợp người lao động nghỉ hưu với mức lương hưu rất thấp, lao động nam chỉ hưởng mức 33,75%.

Bên cạnh đó, dự thảo Luật đã không còn quy định về mức lương hưu hàng tháng thấp nhất như quy định tại Khoản 5, Điều 56 của Luật BHXH năm 2014. Đây là điều mà nhiều người lao động đang rất băn khoăn và lo ngại có thể dẫn đến xu hướng nghèo hóa của một bộ phận người dân trong tương lai.

Do vậy, "đề nghị Ban soạn thảo cần xem xét thiết kế cách tính lương hưu có tính chia sẻ để hỗ trợ cho những người có tiền lương hưu quá thấp để các đối tượng này có thể đảm bảo cuộc sống", bà Hương nêu.

Hà Anh