Trường học tuổi xế chiều: Lời giải kép cho nỗi lo già hóa và lãng phí đất công

Việt Nam đối mặt với áp lực già hóa dân số

Việt Nam đang đối mặt với một cuộc chuyển mình âm thầm nhưng đầy thách thức: già hóa dân số. Với hơn 16% dân số hiện là người cao tuổi và con số này không ngừng tăng, nhu cầu chăm sóc người già đang trở thành bài toán cấp thiết. Trong khi đó, hàng nghìn trụ sở công sau sáp nhập đang bỏ không, lãng phí và xuống cấp nghiêm trọng.

Một đề xuất đang được quan tâm: chuyển những trụ sở này thành viện dưỡng lão hoặc trung tâm sinh hoạt ban ngày cho người cao tuổi. Giải pháp này không chỉ tận dụng hiệu quả tài sản công, mà còn mở ra hướng tiếp cận nhân văn và bền vững trước bài toán già hóa. Điều này vừa giảm lãng phí, vừa tạo thêm dịch vụ chăm sóc y tế, tâm lý, tinh thần cho người già.

BIẾN TRỤ SỞ DÔI DƯ THÀNH VIỆN DƯỠNG LÃO

Báo cáo mới đây của Viện nghiên cứu đánh giá thị trường Bất động sản Việt Nam (VARS IRE), Việt Nam đã bước vào giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011 và đang có tốc độ già hóa nhanh nhất thế giới. Theo Dữ liệu dân cư quốc gia, cả nước hiện có khoảng 16,1 triệu người cao tuổi, chiếm trên 16% dân số. Dự báo đến năm 2038, Việt Nam sẽ bước vào thời kỳ dân số già, với cứ 5 người dân Việt thì có một người trên 60 tuổi.

Thách thức không chỉ nằm ở số lượng người cao tuổi ngày càng tăng, mà còn ở xu hướng gia tăng người già đơn thân. Khảo sát mới nhất của Viện Khoa học Vùng Nam Bộ, hiện có tới 22,2% người trẻ lựa chọn cuộc sống độc thân. Điều này đồng nghĩa trong tương lai, số lượng người cao tuổi “cô đơn” sẽ ngày càng nhiều, kéo theo nhu cầu chăm sóc sức khỏe, tinh thần và đời sống ngày càng lớn.

Nguồn cung viện dưỡng lão tại Việt Nam còn rất hạn chế

Trước thực trạng đó, các mô hình chăm sóc người cao tuổi, đặc biệt là mô hình bán trú, nơi người già có thể sinh hoạt, tham gia hoạt động ban ngày và trở về nhà buổi tối đang được quan tâm như một giải pháp nhân văn, hiện đại.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy nguồn cung viện dưỡng lão tại Việt Nam còn rất hạn chế. Phần lớn cơ sở hiện nay là tư nhân, nằm xa trung tâm, chủ yếu cung cấp dịch vụ nội trú dài ngày với chi phí cao. Mô hình “đưa đi - đón về” không phổ biến, trong khi đây lại là nhu cầu cấp thiết của hàng triệu gia đình ở đô thị.

Trong khi đó, việc sáp nhập đơn vị hành chính vừa qua đã tạo ra hàng nghìn trụ sở UBND xã, phường và các cơ quan công quyền không còn nhu cầu sử dụng. Nếu không được xử lý, tài sản công này sẽ xuống cấp và thất thoát.

Theo thống kê của Bộ Nội vụ, cả nước có tới 4.226 trụ sở dôi dư sau sáp nhập. Riêng Hà Nội có 291 trụ sở, TP.HCM có 1.087 trụ sở, nhiều nơi có quy mô lớn, nằm ở vị trí trung tâm. Bộ Tài chính đang định hướng sắp xếp, sử dụng lại tài sản công này, ưu tiên cho y tế, giáo dục và các dịch vụ cộng đồng.

“Đây chính là cơ sở quan trọng để đề xuất chuyển đổi một phần trụ sở dôi dư thành “trường mầm non cho người già””, VARS IRE nhấn mạnh.

ĐEM LẠI NHIỀU LỢI ÍCH

Về vấn đề này, các chuyên gia của VARS IRE cho rằng, thay vì chỉ tập trung vào trường học cho trẻ em hay bệnh viện, việc bổ sung thêm mục tiêu “trường mầm non cho người già” vào danh mục ưu tiên là cần thiết.

Bởi lẽ, mô hình này vừa đáp ứng nhu cầu an sinh, vừa không đòi hỏi quá nhiều chi phí đầu tư ban đầu do có thể tận dụng cơ sở hạ tầng sẵn có: phòng họp thành lớp học cộng đồng, hội trường thành không gian sinh hoạt chung, khuôn viên thành sân tập dưỡng sinh. Như vậy, không chỉ giải quyết bài toán lãng phí tài sản công, mô hình này còn đáp ứng nhu cầu an sinh đang cấp thiết.

Nếu được triển khai, “trường mầm non cho người già” sẽ mang lại nhiều lợi ích song song. Về an sinh xã hội, đây là không gian để người cao tuổi sống vui, sống khỏe, giảm thiểu nguy cơ trầm cảm hay sa sút trí tuệ.

Về kinh tế, việc tận dụng cơ sở vật chất có sẵn sẽ tiết kiệm chi phí đầu tư, tạo thêm việc làm trong lĩnh vực dịch vụ chăm sóc. Đồng thời sự phát triển của các trung tâm chăm sóc người cao tuổi ban ngày sẽ kích thích ngành dịch vụ chăm sóc sức khỏe, tạo thêm việc làm cho nhân viên y tế, điều dưỡng, giáo viên kỹ năng. Đây còn là một phần trong “nền kinh tế bạc”, thị trường có giá trị ngày càng lớn khi dân số già đi.

Về cộng đồng, các trung tâm này có thể trở thành khu vực kết nối, nơi người cao tuổi truyền lại kinh nghiệm sống và tri thức cho thế hệ trẻ. Và xét ở góc độ quản lý đô thị, đây là giải pháp tối ưu hóa quỹ đất công, tránh tình trạng bỏ hoang hoặc sử dụng sai mục đích.

Đề xuất chuyển đổi một phần trụ sở dôi dư thành “trường mầm non cho người già

Tuy nhiên, để mô hình này đi vào cuộc sống, trước hết cần thể chế hóa trong các quy định về quản lý tài sản công, bổ sung rõ mục tiêu chuyển đổi trụ sở công dôi dư thành trung tâm sinh hoạt người cao tuổi.

Đồng thời, cần khuyến khích xã hội hóa: cho phép doanh nghiệp, tổ chức phi lợi nhuận và hiệp hội người cao tuổi tham gia vận hành dưới sự giám sát của Nhà nước. Bên cạnh đó, cần tạo cơ chế gắn kết với các trường học, trung tâm thanh thiếu niên để hình thành hoạt động giao lưu liên thế hệ.

Việc chuyển đổi trụ sở dôi dư thành “trường mầm non cho người già” không chỉ là giải pháp sáng tạo tận dụng hiệu quả tài sản công, mà còn là bước đi chiến lược trong thích ứng với già hóa dân số.

“Nếu được triển khai bài bản, mô hình này sẽ giúp người cao tuổi sống khỏe, sống vui, đồng thời góp phần xây dựng một xã hội nhân văn và bền vững hơn. Đây cũng là cơ hội để các địa phương tiên phong thí điểm, tạo tiền lệ tốt cho việc nhân rộng trên phạm vi cả nước”, chuyên gia VARS IRE đưa ra.

Ngọc Duy