Tháo gỡ điểm nghẽn pháp lý, nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp tín dụng

Nhiều vướng mắc liên quan đến quá trình giải quyết các vụ án tại Tòa án

Phát biểu khai mạc Hội thảo, ông Phạm Toàn Vượng, Chủ tịch Hội đồng Hiệp hội Ngân hàng – Tổng giám đốc Agribank cho biết, thời gian vừa qua, hoạt động của các tổ chức tín dụng (TCTD) nói chung và công tác xử lý nợ xấu nói riêng đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ, nợ xấu được xử lý hiệu quả, thực chất hơn, góp phần lành mạnh hóa hoạt động của các TCTD. Có được kết quả đó, ngoài sự chỉ đạo quyết liệt, sâu sát của Chính phủ, NHNN, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền và nỗ lực, tích cực từ các TCTD, còn có sự đóng góp rất lớn của ngành Tòa án trong công tác xét xử, giải quyết tranh chấp liên quan đến TCTD.

Phó Thống đốc NHNN Đoàn Thái Sơn phát biểu tại Hội thảo

Mặc dù đạt được những kết quả tích cực, song thời gian qua, theo chia sẻ của ông Phạm Toàn Vượng, Hiệp hội Ngân hàng nhận được nhiều ý kiến phản ánh của các TCTD liên quan đến quá trình giải quyết các vụ án tại Tòa án phát sinh nhiều vướng mắc, bất cập. Cụ thể, thời gian giải quyết vụ án, quá trình thụ lý đơn khởi kiện còn chậm trễ; TCTD phản ánh về số vụ án đổ dồn về Tòa án nơi có trụ sở của TCTD, Tòa án nơi có Chi nhánh của TCTD nguyên do tòa không đồng ý thụ lý, hoặc thụ lý nhưng vẫn chuyển về Tòa án nơi bị đơn có trụ sở/nơi cư trú, làm việc; một số vụ án liên quan đến tranh chấp tài sản là QSDĐ đang được thế chấp tại TCTD, nhưng TCTD không nhận được thông báo của Tòa án về tham gia tố tụng trong vụ án; TCTD phản ánh về việc các đương sự không hợp tác, chống đối, gây rối, đóng cửa, bỏ đi, vắng mặt; chưa có quy định chi phí xem xét, thẩm định tại chỗ; các tranh chấp có nhiều TSTC là quyền sử dụng đất có diện tích rộng, ranh giới không rõ ràng việc thẩm định tại chỗ, đo đạc thực tế và xác định vị trí tranh chấp khó khăn.

Ông Phạm Toàn Vượng, Chủ tịch Hội đồng Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam-Tổng Giám đốc Agribank

Theo đánh giá của ông Phạm Toàn Vượng, trong các vướng mắc nêu trên, có nguyên nhân xuất phát từ TCTD, có nguyên nhân do quan điểm về áp dụng quy định của pháp luật, về cách đánh giá chứng cứ của những người tiến hành tố tụng. Do đó, các cơ quan tiến hành tố tụng cần có hướng dẫn để áp dụng thống nhất về các tình huống nêu trên để Tòa án các cấp áp dụng giải quyết các tình huống thực tiễn phát sinh.

Chia sẻ thêm những vướng mắc của các TCTD, bà Nguyễn Thị Phương, Chủ nhiệm CLB Pháp chế Hiệp hội Ngân hàng cho biết, một số Tòa án căn cứ Khoản 1 Điều 12 Nghị quyết 01/2019/NQ-HĐTP nhận định phần lãi quá hạn phát sinh từ dư nợ gốc quá hạn đã bị xử lý thông qua việc áp dụng lãi suất quá hạn bằng 150% lãi suất trong hạn, việc tiếp tục tính phạt chậm trả 10%/năm đối với phần dư nợ lãi quá hạn sẽ là xử lý hành vi không trả nợ đúng hạn 02 lần.

Theo các căn cứ tại Thông tư 39/2016/TT-NHNN (và các văn bản sửa đổi, bổ sung), cho phép các TCTD thỏa thuận thu tiền lãi vay trong trường hợp khi đến hạn thanh toán mà khách hàng không trả hoặc trả không đầy đủ nợ gốc và/hoặc lãi tiền vay theo thỏa thuận.

Theo Quyết định giám đốc thẩm số 07/2022/KDTM-GĐT: "Do toàn bộ khoản vay đã chuyển sang nợ quá hạn nên quy định về lãi suất cho vay được điều chỉnh 3 tháng/lần kể từ thời điểm giải ngân sẽ không được thực hiện". Tuy nhiên, nhiều Tòa án vẫn cho rằng sau khi khoản vay chuyển nợ quá hạn toàn bộ thì vẫn áp dụng điều chỉnh lãi suất. Để tháo gỡ vướng mắc trên, TAND tối cao phối hợp với NHNN có văn bản liên ngành hướng dẫn rõ về cách tính phạt chậm trả lãi theo hướng chấp thuận yêu cầu khởi kiện phần phạt chậm trả tính trên lãi quá hạn…

Bà Nguyễn Thị Phương, Chủ nhiệm CLB Pháp chế Hiệp hội Ngân hàng phát biểu tại Hội thảo

Một trong những vướng mắc lớn liên quan đến TCTD tại tòa án được đại diện của CLB Pháp chế chỉ ra là khái niệm pháp lý về người thứ 3 ngay tình tương đối phức tạp, còn nhiều quan điểm về cách hiểu, áp dụng, vận dụng khác nhau trong thực tiễn xử lý tranh chấp. Đơn cử, tại Công văn số 207/TANDTC-PC TAND tối cao khẳng định: "Khi có căn cứ xác định giấy chứng nhận quyền sử dụng đất bị kiện rõ ràng trái pháp luật thì Tòa án phải tuyên hủy giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đó" nhưng không tiếp tục đưa ra quan điểm để giải quyết quyền và lợi ích hợp pháp của Ngân hàng. Hay công văn số 02/2021/TANDTC-PC Hướng dẫn: "Ngân hàng không phải là người thứ ba ngay tình theo quy định tại khoản 2 Điều 133 của Bộ luật Dân sự năm 2015 và mục 1 Phần II của Công văn số 64/TANDTC-PC, do vậy, hợp đồng thế chấp tài sản cũng vô hiệu". Tòa án áp dụng khoản 2 Điều 129 BLDS 2015 xác định giao dịch chuyển nhượng Nhà đất của Bên thế chấp cho Bên thứ ba là có hiệu lực, Ngân hàng không phải người thứ ba ngay tình và tuyên Hợp đồng thế chấp là vô hiệu…

Việc thực hiện thủ tục rút gọn theo Nghị quyết 42 đạt được kết quả hạn chế do còn phải đáp ứng điều kiện theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự. Ngoài ra, Nghị quyết 42 chỉ quy định áp dụng thủ tục rút gọn để giải quyết tranh chấp về nghĩa vụ giao TSBĐ, tranh chấp về quyền xử lý TSBĐ của khoản nợ xấu mà không áp dụng đối với các tranh chấp hợp đồng tín dụng, nên rất dễ để khách hàng chuyển quan hệ tranh chấp để áp dụng thủ tục thường, qua đó kéo dài thời gian xử lý nợ xấu. Đến thời điểm tổng hợp Báo cáo số 174/BC-CP ngày 11/5/2022 của Chính phủ, chưa có trường hợp nào được Tòa án giải quyết theo thủ tục rút gọn trong xử lý tranh chấp liên quan đến nghĩa vụ giao TSBĐ hoặc quyền xử lý TSBĐ trong khi Nghị quyết 42 cũng đã hết hiệu lực.

Tại Hội thảo, nhiều ngân hàng cũng phản ánh phán quyết tòa án buộc họ hoàn trả khoản tiền bảo lãnh đã chi trả cho bên thụ hưởng, mặc dù thư bảo lãnh vô điều kiện đã đáp ứng quy định. Theo Luật Các TCTD và quy định tại Thông tư NHNN, TCTD có nghĩa vụ chi trả khi chứng từ hợp lệ, không cần yêu cầu thêm điều kiện.

Bà Vũ Ngọc Lan, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, NHNN đề xuất cần sớm có hướng dẫn áp dụng pháp luật cụ thể từ TAND Tối cao nhằm tháo gỡ khó khăn cho TCTD

Tăng cường phối hợp ngân hàng – Tòa án để đẩy nhanh xử lý nợ xấu, hỗ trợ tăng trưởng kinh tế

Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Các TCTD số 32/2024/QH15, trong đó luật hóa toàn diện các quy định thí điểm tại Nghị quyết 42/2017/QH14 về xử lý nợ xấu, đưa thành một chương riêng (Chương XII). Đây là bước tiến quan trọng, tạo hành lang pháp lý đầy đủ hơn cho các TCTD trong hoạt động cho vay, thu giữ tài sản bảo đảm và xử lý nợ xấu.

Tuy nhiên, để các quy định pháp luật thực sự đi vào cuộc sống, việc giải quyết dứt điểm các vụ án tín dụng tồn đọng và thúc đẩy phối hợp chặt chẽ giữa ngành Ngân hàng và ngành Tòa án là hết sức cần thiết. Việc xử lý nợ xấu còn chậm sẽ tiếp tục gây áp lực lên hệ thống ngân hàng – đặc biệt trong bối cảnh năm 2025 được xác định là năm “tăng tốc, bứt phá” với mục tiêu tăng trưởng GDP tối thiểu 8%.

Theo bà Vũ Ngọc Lan, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (NHNN), TAND tối cao tiếp tục quan tâm, xem xét các phản ánh, kiến nghị của các TCTD cũng như TAND các cấp để tiếp tục hoàn thiện, xem xét ban hành các hướng dẫn trong việc áp dụng pháp luật trong xét xử, giải quyết các vụ án trong lĩnh vực tín dụng – ngân hàng. Bên cạnh đó, NHNN kiến nghị tiếp tục chú trọng công tác tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn của đội ngũ thẩm phán; tăng cường đối thoại liên ngành giữa Tòa án – Viện kiểm sát – Cơ quan thi hành án – Hiệp hội Ngân hàng. Tòa án nhân dân các cấp xem xét việc thụ lý, tiếp nhận và xét xử các vụ án tranh chấp theo khởi kiện của các TCTD, hỗ trợ các TCTD giải quyết kịp thời các vụ án, vụ việc tranh chấp, thu hồi nợ vay... “Thời gian tới, theo quy định của Luật số 96 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Các TCTD 2024, NHNN sẽ phối hợp với Bộ Tư pháp và các cơ quan liên quan trong việc xây dựng văn bản của Chính phủ quy định điều kiện đáp ứng của tài sản bảo đảm khi thu giữ. Trên cơ sở đó, NHNN mong muốn nhận được sự phối hợp tích cực của TAND tối cao, Bộ Tư pháp và các cơ quan liên quan trong quá trình thực hiện tham mưu xây dựng, thẩm định các văn bản trên cũng như các văn bản liên quan khác đến lĩnh vực tín dụng, ngân hàng, qua đó góp phần đảm bảo việc áp dụng thống nhất”, bà Lan đề xuất.

Quang cảnh Hội thảo

Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, theo bà Nguyễn Thị Phương đòi hỏi ngành Tòa án cần đẩy nhanh ứng dụng công nghệ trong hoạt động xét xử, đặc biệt là trong khâu tiếp nhận và đối chiếu hồ sơ, chứng cứ từ ngân hàng.

Theo thống kê, mỗi năm các ngân hàng lớn phát sinh khoảng 2.000–2.500 vụ kiện, ngân hàng nhỏ cũng dao động 1.000–1.500 vụ. Mỗi hồ sơ khởi kiện thường phải đính kèm bộ tài liệu pháp lý dày từ 70 trang trở lên, bao gồm cả điều lệ tổ chức tín dụng (khoảng 50–60 trang), hợp đồng tín dụng và các chứng cứ tài chính khác. Quy định hiện hành yêu cầu nộp bản giấy có công chứng cho từng vụ việc gây lãng phí lớn về chi phí in ấn, chứng thực, kéo dài thời gian xử lý. Ngành Ngân hàng đề xuất cải tiến thủ tục bằng cách công khai hồ sơ pháp lý của từng TCTD trên website, tích hợp mã QR trong hồ sơ khởi kiện để các thẩm phán tra cứu điện tử. Đây là giải pháp đơn giản, tiết kiệm và phù hợp định hướng xây dựng Tòa án thông minh, hiện đại.

Ông Nguyễn Văn Tiến, Phó Chánh án TAND tối cao cho rằng, tranh chấp tín dụng ngân hàng thường rất phức tạp, không chỉ liên quan nghĩa vụ nợ mà còn gắn với tài sản chung, thừa kế, các quan hệ pháp lý khác. Trong đó, mấu chốt là xử lý tài sản bảo đảm, đòi hỏi tính chính xác cao. Ông Tiến nhấn mạnh, hợp đồng tín dụng cần được ký kết minh bạch, đầy đủ giữa ba bên: người vay, người bảo đảm và ngân hàng, đảm bảo cơ sở pháp lý vững chắc để giảm thiểu rủi ro phát sinh khi xảy ra tranh chấp.

Theo đánh giá của Phó Thống đốc NHNN Đoàn Thái Sơn, việc có một cơ chế giải quyết hiệu quả các tranh chấp tín dụng và xử lý tài sản bảo đảm giúp ngân hàng thu hồi được vốn, từ đó đảm bảo khả năng hoàn trả tiền cho người gửi tiền và tiếp tục cho vay ra thị trường, mang lại lợi ích lớn cho khách hàng và nền kinh tế. Nếu cơ chế xử lý thế chấp hiệu quả, các tổ chức tín dụng có thể đưa ra mức lãi suất cho vay cạnh tranh hơn, góp phần giảm chi phí vốn cho nền kinh tế.

Phó Thống đốc Đoàn Thái Sơn nhận thấy, các tranh chấp và vướng mắc lớn nhất hiện nay chủ yếu liên quan đến các cơ chế về tài sản (thế chấp, xử lý tài sản). Do đó, cần có một cách tiếp cận tổng thể để hoàn thiện các quy định pháp luật về tài sản. Nếu các quy định này được hoàn thiện, các tranh chấp sẽ ít xảy ra hơn, và nếu có, thẩm phán sẽ có đủ cơ sở pháp lý để xử lý hiệu quả hơn. Vì vậy, việc hoàn thiện Luật Tài sản không chỉ là yêu cầu cấp thiết để giải quyết các vướng mắc hiện hữu mà còn là động lực quan trọng để tối ưu hóa hoạt động của các tổ chức tín dụng, bảo vệ quyền lợi chính đáng của các bên, thúc đẩy dòng vốn và sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

“Nếu các quy định pháp luật về tài sản này được hoàn thiện, tôi tin là các tranh chấp sẽ ít xảy ra hơn, nếu có xảy ra thì các thẩm phán cũng sẽ có đủ cơ sở pháp lý để xử lý một cách hiệu quả hơn”, Phó Thống đốc Đoàn Thái Sơn nhấn mạnh.

Nguyễn Vũ