Tăng tốc chuyển dịch công nghiệp từ chiều rộng sang chiều sâu

Công nhân Công ty CP Tập đoàn Tiên Sơn sản xuất hàng may mặc xuất khẩu.

Chuyển động rõ nét

Giai đoạn 2021-2025, công nghiệp Thanh Hóa tiếp tục khẳng định vai trò đầu tàu trong cơ cấu kinh tế. Giá trị gia tăng ngành công nghiệp (VACN) tăng trưởng bình quân 17%/năm, riêng năm 2024 đạt 21,67% - mức tăng hiếm thấy trong bối cảnh nhiều địa phương gặp khó khăn về đầu tư và thị trường. Tỷ trọng VACN trong GRDP của tỉnh tăng từ 29% (năm 2020) lên 39% (năm 2025), phản ánh vai trò dẫn dắt ngày càng rõ nét của khu vực sản xuất.

Đáng chú ý, cơ cấu nội ngành công nghiệp đã có bước chuyển đáng kể từ khai thác, sản xuất thô sang chế biến, chế tạo. Tỷ trọng công nghiệp chế biến, chế tạo trong nội ngành tăng từ 75,2% (năm 2020) lên 79,4% (năm 2025), cho thấy dấu hiệu rõ rệt của quá trình chuyển dịch từ phát triển theo chiều rộng như mở rộng quy mô, thu hút lao động phổ thông sang phát triển theo chiều sâu, ứng dụng công nghệ, gia tăng giá trị và năng suất.

Minh chứng cụ thể khi trong giai đoạn 2020-2025, hàng loạt dự án công nghiệp mới đã đi vào hoạt động với hàm lượng công nghệ cao hơn, quy mô lớn như: Nhà máy Nhiệt điện Nghi Sơn 2 (1.200 MW), dây chuyền 3 và 4 Xi măng Long Sơn, Nhà máy sản xuất bao bì Miza, Nhà máy công nghiệp SAB Việt Nam cùng nhiều cơ sở da giày - dệt may tự động hóa. Đặc biệt, công nghiệp lọc hóa dầu không chỉ chiếm tỷ trọng lớn về sản lượng mà còn tạo nền tảng cho các ngành chế biến sản phẩm sau lọc hóa dầu như propylen, nhựa tổng hợp...

Cũng trong giai đoạn này, nhiều nhà máy liên tục đầu tư công nghệ, mở rộng quy mô sản xuất để nâng cao tính cạnh tranh cho sản phẩm, hướng tới thị trường xuất khẩu. Điển hình như Nhà máy dinh dưỡng cây trồng Tiến Nông Bỉm Sơn (thuộc Công ty CP Công nông nghiệp Tiến Nông), trong 6 tháng đầu năm 2025 đã ghi nhận kết quả sản xuất tích cực với sản lượng đạt hơn 100.000 tấn và doanh thu vượt mốc 800 tỷ đồng. Theo ông Nguyễn Chí Thanh, phó giám đốc nhà máy, mục tiêu của đơn vị trong 6 tháng cuối năm là hoàn thành kế hoạch năm với sản lượng gần 200.800 tấn. Để hiện thực hóa mục tiêu này, nhà máy đang tập trung ứng dụng mạnh mẽ các tiến bộ khoa học - công nghệ, đặc biệt là triển khai quy trình sản xuất phân bón hoàn toàn tự động hóa bằng công nghệ BIOC. Việc này không chỉ góp phần nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, mà còn tối ưu hiệu quả vận hành, hướng đến phát triển bền vững và gia tăng năng lực cạnh tranh trên thị trường.

Định hình chiều sâu

Dù đã đạt nhiều kết quả tích cực trong chuyển dịch cơ cấu và khẳng định vai trò động lực, ngành công nghiệp Thanh Hóa vẫn đối mặt với một số điểm nghẽn cần được tháo gỡ kịp thời để duy trì đà tăng trưởng bền vững trong giai đoạn tới.

Nổi bật là sự suy giảm sản lượng ở một số ngành công nghiệp truyền thống, phản ánh rõ thách thức về công nghệ, nguyên liệu và thị trường. Trong 7 tháng năm 2025, bên cạnh các sản phẩm có sản lượng tăng như sắt thép, xi măng, phân bón, quần áo may sẵn..., thì có tới 8 sản phẩm truyền thống giảm sản lượng, đáng chú ý như bia đóng chai, đường kết tinh liên tục giảm sản lượng nhiều năm nay.

Sản xuất phân bón tại Nhà máy dinh dưỡng cây trồng Tiến Nông Bỉm Sơn.

Cùng với đó, công nghiệp hỗ trợ phát triển chưa tương xứng với tốc độ tăng trưởng ngành chế biến, chế tạo. Trong hơn 159 dự án đầu tư thứ cấp vào các cụm công nghiệp (CCN), phần lớn vẫn dừng ở lĩnh vực gia công đơn giản. Việc thiếu vắng doanh nghiệp sản xuất linh kiện, bán thành phẩm và vật tư đầu vào công nghệ cao khiến các cụm liên kết ngành chưa hình thành rõ nét - một điểm nghẽn lớn nếu Thanh Hóa muốn tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Tiến độ đầu tư hạ tầng CCN còn chậm, chưa theo kịp nhu cầu phát triển. Đến tháng 7/2025, toàn tỉnh có 49 CCN với tổng vốn đăng ký gần 13.405 tỷ đồng, song chỉ khoảng 60% thu hút được dự án thứ cấp và số CCN có hạ tầng hoàn chỉnh còn hạn chế. Nhiều CCN vướng mắc về giải phóng mặt bằng, thiếu vốn đầu tư hạ tầng kỹ thuật đồng bộ, trong khi thủ tục hành chính vẫn phức tạp, gây khó khăn cho doanh nghiệp vừa và nhỏ. Nguồn nhân lực kỹ thuật chất lượng cao còn hạn chế. Tỷ lệ lao động được đào tạo chuyên sâu, đặc biệt trong lĩnh vực cơ khí, điện - điện tử, vật liệu, công nghệ số còn thấp, đặc biệt là tình trạng thiếu hụt nhân lực R&D (nghiên cứu) và vận hành công nghệ đang trở thành “điểm nghẽn mềm” cần được khắc phục bằng chiến lược đào tạo gắn với thực tiễn sản xuất.

Để duy trì đà phát triển và nâng cao chất lượng tăng trưởng, Thanh Hóa đã xác định rõ các nhóm giải pháp trọng tâm cho giai đoạn 2025-2030. Theo Sở Công Thương, đơn vị đang tập trung tham mưu cho tỉnh ưu tiên phát triển công nghiệp công nghệ cao, xanh và tuần hoàn - xu thế chủ đạo của thời đại và yêu cầu bắt buộc trong hội nhập quốc tế. Cụ thể, sẽ tập trung thu hút các ngành sản xuất có hàm lượng công nghệ như thiết bị điện tử, linh kiện bán dẫn, vật liệu mới, trí tuệ nhân tạo, robot công nghiệp... Đồng thời, chú trọng phát triển các lĩnh vực năng lượng mới như hydrogen xanh, amoniac xanh, điện sinh khối, điện gió ngoài khơi, vừa đảm bảo an ninh năng lượng, vừa đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường toàn cầu. Cùng với đó, Thanh Hóa sẽ đẩy mạnh phát triển chuỗi sản xuất sâu gắn với vùng nguyên liệu và thị trường tiêu thụ, đặc biệt trong lĩnh vực nông - lâm - thủy sản; thu hút các dự án chế biến sâu, bảo quản lạnh, logistics nông nghiệp... để tạo giá trị gia tăng và sinh kế bền vững cho khu vực nông thôn.

Đồng thời, Thanh Hóa cũng sẽ hình thành các khu công nghiệp chuyên biệt theo lợi thế vùng: Lam Sơn - Sao Vàng (nông nghiệp công nghệ cao), Nghi Sơn (hóa chất - năng lượng), Bỉm Sơn (vật liệu - cơ khí nặng). Tỉnh sẽ nghiên cứu ban hành các cơ chế, chính sách đặc thù nhằm ưu đãi chọn lọc cho doanh nghiệp công nghệ cao, doanh nghiệp chuyển đổi số, doanh nghiệp đầu tư vào công nghiệp hỗ trợ nhằm thúc đẩy hệ sinh thái mới trong lĩnh vực công nghiệp trong giai đoạn tới.

Bài và ảnh: Tùng Lâm