Những điều cần biết về thuốc tiêm phòng ngừa HIV được WHO khuyến nghị dùng hai lần một năm

Lenacapavir được xem là một bước tiến lớn trong phòng chống HIV, vì có thể giúp giảm đáng kể nguy cơ lây nhiễm ở thanh thiếu niên và người lớn có cân nặng từ 35kg trở lên. Khuyến nghị của WHO được đưa ra chỉ ít tuần sau khi Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) chính thức phê duyệt thuốc này, mở ra thêm một lựa chọn mới bên cạnh các phương pháp dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) hiện nay.

Thuốc mang đến hy vọng cho cộng đồng có nguy cơ cao, nhờ lịch tiêm 2 lần/năm, thuận tiện hơn so với các thuốc uống hàng ngày, từ đó có thể tăng khả năng tuân thủ điều trị và hiệu quả phòng ngừa.

1. Thuốc Lenacapavir là gì?

Lenacapavir (tên thương mại: Yeztugo) là loại thuốc tiêm kháng HIV-1 đầu tiên thuộc nhóm ức chế capsid, được thiết kế để phòng ngừa lây nhiễm HIV. Thuốc được chỉ định cho thanh thiếu niên và người lớn có cân nặng từ 35 kg trở lên, với lịch tiêm hai lần mỗi năm – một lựa chọn tiện lợi cho những người cần dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP).

Lenacapavir được xem là bước đột phá khoa học quan trọng trong phòng chống HIV. Các thử nghiệm lâm sàng cho thấy thuốc có hiệu quả cao trong việc giảm nguy cơ lây nhiễm HIV, mở ra hy vọng thay đổi cách tiếp cận dự phòng hiện nay vốn phụ thuộc nhiều vào thuốc uống hàng ngày.

Ông Daniel O'Day, Chủ tịch kiêm Tổng Giám đốc Gilead Sciences – hãng dược phát triển thuốc cho biết: "Lenacapavir là loại thuốc chỉ cần tiêm hai lần mỗi năm nhưng đã cho thấy kết quả rất đáng khích lệ. Với sự chấp thuận của FDA và hợp tác cùng nhiều đối tác, chúng tôi tin rằng thuốc có thể đóng góp quan trọng vào mục tiêu chấm dứt đại dịch HIV".

Lenacapavir (tên thương mại: Yeztugo) được WHO khuyến cáo sử dụng như biện pháp phòng ngừa HIV.

Theo Tổng Giám đốc WHO, Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus, mặc dù đến nay chưa có vaccine phòng HIV, lenacapavir là giải pháp thay thế tốt nhất: Một thuốc kháng virus tác dụng kéo dài, đã chứng minh khả năng ngăn ngừa phần lớn ca nhiễm HIV mới ở nhóm nguy cơ cao.

Khuyến nghị mới của WHO được công bố trong bối cảnh nỗ lực phòng chống HIV trên toàn cầu đang chững lại, khi vẫn còn 1,3 triệu ca nhiễm mới trong năm 2024. HIV tiếp tục tác động không đồng đều lên các nhóm dễ tổn thương như người hành nghề mại dâm, đàn ông quan hệ tình dục đồng giới, người chuyển giới, người tiêm chích ma túy, trẻ em và thanh thiếu niên...

Các chuyên gia nhận định, lenacapavir có thể tháo gỡ nhiều rào cản lớn trong việc dùng PrEP, chẳng hạn như khó khăn trong tuân thủ điều trị hằng ngày và sự kỳ thị xã hội. Việc chỉ cần tiêm 2 lần mỗi năm có thể giúp nhiều người dễ dàng tiếp cận và duy trì biện pháp dự phòng này lâu dài.

Tiến sĩ Carlos del Rio, Đại học Emory (Hoa Kỳ), nhấn mạnh: "Yeztugo là lựa chọn PrEP đột phá mà chúng ta mong đợi. Nó có thể thúc đẩy việc sử dụng và duy trì PrEP, đồng thời trở thành công cụ mới mạnh mẽ trong sứ mệnh chấm dứt đại dịch HIV".

2. Một số thông tin quan trọng về Lenacapavir

Hiện nay, lenacapavir đã được chấp thuận tại nhiều quốc gia để điều trị HIV kháng đa thuốc ở người lớn, khi sử dụng kết hợp với các thuốc kháng retrovirus khác. Tại Hoa Kỳ, thuốc cũng đã được cấp phép dùng để giảm nguy cơ lây nhiễm HIV qua đường tình dục cho người lớn và thanh thiếu niên nặng từ 35kg trở lên, thuộc nhóm có nguy cơ cao.

Điểm nổi bật của lenacapavir nằm ở cơ chế tác dụng đa giai đoạn. Trong khi hầu hết các thuốc kháng HIV chỉ ngăn chặn virus ở một giai đoạn cụ thể trong vòng đời của nó, thì lenacapavir có khả năng ức chế HIV ở nhiều giai đoạn khác nhau. Nhờ đó, thuốc thể hiện ưu thế vượt trội và cho đến nay chưa ghi nhận hiện tượng kháng chéo với các nhóm thuốc đang được sử dụng.

Lenacapavir hiện đang được nghiên cứu rộng rãi trong các thử nghiệm lâm sàng từ giai đoạn sớm đến giai đoạn muộn, với mục tiêu phát triển thành một nền tảng điều trị HIV mới. Kế hoạch này bao gồm cả thuốc tiêm và thuốc uống tác dụng kéo dài, với tần suất dùng linh hoạt (từ vài tuần đến vài tháng), có thể dùng đơn trị hoặc kết hợp, nhằm phù hợp với nhu cầu và lối sống đa dạng của người bệnh và cộng đồng bị ảnh hưởng bởi HIV.

Với những đóng góp nổi bật, tạp chí Science đã vinh danh lenacapavir là "Đột phá của năm 2024", khẳng định tầm quan trọng của loại thuốc này trong nỗ lực toàn cầu chống lại đại dịch HIV.

Việc chỉ cần tiêm 2 lần mỗi năm có thể giúp nhiều người dễ dàng tiếp cận và duy trì biện pháp dự phòng này lâu dài.

Cảnh báo nguy cơ kháng thuốc nếu dùng yeztugo ở người nhiễm HIV-1 chưa được chẩn đoán

- Trước khi bắt đầu sử dụng yeztugo, người bệnh cần được xét nghiệm HIV-1 để xác định chắc chắn tình trạng âm tính.

- Với mỗi lần tiêm tiếp theo, cũng phải làm xét nghiệm bằng các phương pháp đã được phê duyệt, đặc biệt nhằm phát hiện sớm các trường hợp HIV-1 cấp tính hoặc nguyên phát.

- Đã có báo cáo về việc xuất hiện biến thể HIV-1 kháng thuốc ở những người thực tế đã nhiễm HIV-1 nhưng chưa được phát hiện, sau khi dùng yeztugo.

- Không bắt đầu tiêm yeztugo cho đến khi chắc chắn người bệnh không nhiễm HIV-1.

- Nếu người bệnh nhiễm HIV-1 trong khi đang dùng yeztugo, cần được chuyển ngay sang một phác đồ điều trị HIV-1 hoàn chỉnh.

Chống chỉ định

Yeztugo không được sử dụng cho những người:

Chưa xác định rõ tình trạng nhiễm HIV-1 (chưa làm xét nghiệm hoặc kết quả chưa chắc chắn).
Đã dương tính với HIV-1.

Cảnh báo và phòng ngừa khi sử dụng yeztugo

- Sử dụng như một phần của chiến lược toàn diện: Yeztugo giúp giảm nguy cơ nhiễm HIV-1, nhưng cần được kết hợp với các biện pháp dự phòng khác như quan hệ tình dục an toàn (dùng bao cao su) và tuân thủ lịch tiêm đúng hẹn, để vừa tăng hiệu quả phòng ngừa HIV vừa hạn chế các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STI).

- Các yếu tố nguy cơ nhiễm HIV-1: Bao gồm hành vi tình dục không an toàn (quan hệ không dùng bao cao su), có hoặc từng mắc STI, tự xác định bản thân có nguy cơ, có bạn tình không rõ tình trạng HIV, hoặc sống/quan hệ tình dục trong mạng lưới có tỷ lệ lưu hành HIV cao. Người sử dụng cần được tư vấn rõ ràng về nguy cơ này và các biện pháp giảm thiểu.

- Chỉ dùng cho người âm tính với HIV-1: Trước khi bắt đầu, trước mỗi liều tiêm tiếp theo và bất cứ khi nào có nghi ngờ lâm sàng, cần xác nhận tình trạng HIV-1 âm tính bằng xét nghiệm phù hợp. Nếu có triệu chứng gợi ý nhiễm HIV cấp tính, phải kiểm tra kỹ lưỡng trước khi tiếp tục tiêm.

Phản ứng bất lợi và tương tác thuốc của yeztugo

- Phản ứng tại chỗ tiêm:Nếu tiêm không đúng kỹ thuật (ví dụ: Tiêm trong da thay vì dưới da), yeztugo có thể gây ra tổn thương nghiêm trọng tại vị trí tiêm, bao gồm hoại tử hoặc loét. Thuốc chỉ được tiêm dưới da.

- Phản ứng có hại thường gặp:Trong các thử nghiệm lâm sàng, những tác dụng phụ phổ biến nhất (xảy ra ≥5%) gồm phản ứng tại chỗ tiêm (đỏ, đau, sưng nhẹ), đau đầu, buồn nôn.

- Tương tác thuốc quan trọng

Các chất cảm ứng CYP3A mạnh hoặc trung bình có thể làm giảm đáng kể nồng độ yeztugo, do đó, cần điều chỉnh liều nếu bắt buộc phải dùng chung.
Không khuyến cáo sử dụng yeztugo với các thuốc ức chế mạnh P-gp, UGT1A1 và CYP3A.
Khi dùng đồng thời với các thuốc chuyển hóa chủ yếu qua CYP3A hoặc P-gp, nồng độ những thuốc này có thể tăng, dẫn đến nguy cơ tác dụng phụ cao hơn.
Tác động này của yeztugo có thể kéo dài đến 9 tháng sau liều tiêm cuối cùng.

DS. Thu Phương