Nhật Bản bỏ phiếu bầu Thủ tướng mới: Giới hạn quyền lực và phép thử mang tên Takaichi

Đảng Dân chủ tự do (LDP) và Đảng Đổi mới Nhật Bản (Ishin) vừa đạt được thỏa thuận sơ bộ về việc thành lập Chính phủ liên minh, mở đường để bà Sanae Takaichi trở thành người kế nhiệm Thủ tướng Shigeru Ishiba và lãnh đạo chính phủ tiếp theo. Nếu được Quốc hội phê chuẩn, bà sẽ lập tức thành lập Nội các trong hôm nay và có bài phát biểu chính sách đầu tiên.

Nếu trở thành Thủ tướng, bà Sanae Takaichi sẽ phải lèo lái Nhật Bản qua những thách thức chưa từng có. Nguồn: Kyodo

Không giống những lần chuyển giao quyền lực trước đây, sự xuất hiện của bà Takaichi diễn ra trong một bối cảnh đầy biến động: liên minh cầm quyền rạn nứt, kinh tế đối mặt với lạm phát, cấu trúc đảng phái phân mảnh, và áp lực chiến lược từ các cường quốc bên ngoài ngày càng gia tăng. Vì vậy, dù nhiều người chú ý đến việc đây có thể là lần đầu tiên một người phụ nữ trở thành thủ tướng Nhật Bản, câu chuyện thực sự không nằm ở giới tính của bà Takaichi, mà ở đường lối bảo thủ mạnh mẽ và vai trò của bà trong quá trình tái định hình hệ thống chính trị hậu “Abenomics”, nơi chủ nghĩa thực dụng phải cạnh tranh với chủ nghĩa dân tộc mới.

Một chính phủ mong manh

Con đường dẫn tới quyền lực của bà Takaichi không bắt đầu bằng thắng lợi cử tri, mà từ một cuộc khủng hoảng quyền lực kéo dài. Sau khi liên minh LDP - Komeito mất đa số tại Thượng viện trong cuộc bầu cử hồi tháng Bảy, Nhật Bản rơi vào tình trạng lãnh đạo lâm thời hơn ba tháng. Đỉnh điểm là khi đảng Komeito quyết định rời liên minh 10 ngày trước, khép lại sự hợp tác 26 năm với LDP.

Komeito - vốn đại diện cho xu hướng trung dung - rút lui do không đồng thuận với lập trường bảo thủ của bà Takaichi và cách LDP xử lý bê bối quỹ đen. Việc mất đi một đối tác chiến lược buộc bà Takaichi phải tìm kiếm sự thay thế khẩn cấp để duy trì khả năng thành lập chính phủ.

Trong thời gian gấp rút, bà Takaichi đã đạt được thỏa thuận liên minh với Ishin, một lực lượng bảo thủ theo xu hướng dân túy, đặt trọng tâm vào cải cách hiến pháp và sức mạnh quốc phòng. Tuy nhiên, liên minh này không phải là một sự kết hợp mang tính chiến lược dài hạn, mà đơn thuần là giải pháp đối phó tình thế. Việc hợp tác cũng không mang lại đa số ổn định: liên minh mới chỉ tạo ra một chính phủ thiểu số, đòi hỏi sẽ phải đàm phán từng chính sách với phe đối lập để có thể thông qua các dự luật cơ bản tại Quốc hội.

Trong bối cảnh này, giới quan sát cảnh báo: nhiệm kỳ Thủ tướng của bà Takaichi - nếu bắt đầu - có thể sẽ là một trong những chính phủ mong manh nhất lịch sử hậu chiến Nhật Bản.

Hai sứ mệnh: vực dậy niềm tin và kinh tế

Trong nước, thách thức đầu tiên chờ đón bà Takaichi là cuộc khủng hoảng niềm tin. Giá cả leo thang và mức lương trì trệ đang tạo ra tâm lý bất mãn trong xã hội Nhật Bản. Tỷ lệ ủng hộ các chính phủ gần đây liên tục giảm, không phải vì sai lầm chính sách, mà vì cảm giác trì trệ kéo dài. Việc LDP liên tiếp để mất các ghế nghị sĩ trong các cuộc bầu cử bổ sung phụ thuộc lớn vào hình ảnh “xa rời cử tri”. Một lãnh đạo bảo thủ như bà Takaichi, nếu không đưa ra được một chương trình kinh tế mang tính thực tế, khó có thể khôi phục niềm tin công chúng.

Thực tế, bà Sanae Takaichi được xem là “người thừa kế chính trị” của cố Thủ tướng Shinzo Abe, cả về đường lối kinh tế lẫn an ninh. Dưới thời ông Abe, bà từng giữ chức Bộ trưởng Nội vụ và là thành viên chủ chốt trong việc thúc đẩy chính sách công nghiệp và an ninh công nghệ.

Trên cương vị lãnh đạo LDP, bà đã tuyên bố sẽ tiếp tục chính sách “Abenomics” theo hướng tăng chi tiêu công và kích cầu kinh tế. Tuy nhiên, bối cảnh hiện nay đã thay đổi. Lạm phát tại Nhật đã vượt ngưỡng 3% - mức cao nhất trong hơn ba thập kỷ; tiền lương thực tế giảm, dẫn đến bất mãn xã hội gia tăng, trong khi nợ công vượt 260% GDP, khiến mọi kế hoạch mở rộng tài khóa đều bị giám sát chặt chẽ.

Bà Takaichi đã cam kết sẽ đối phó bằng các gói hỗ trợ sản xuất, trợ cấp năng lượng và thúc đẩy tăng lương doanh nghiệp tư nhân. Tuy nhiên, các nhà kinh tế cho rằng đó chỉ là các biện pháp ngắn hạn, chưa đụng tới các vấn đề cốt lõi như già hóa dân số, thiếu lao động và năng suất thấp.

Chông gai trên mặt trận ngoại giao

Về đối ngoại, ngay sau khi nhậm chức, bà Takaichi sẽ bước vào một chuỗi thử thách ngoại giao quan trọng khi chỉ có vài ngày để chuẩn bị. Đó là cuộc gặp với Tổng thống Mỹ Donald Trump khi nhà lãnh đạo Mỹ dự kiến thăm Nhật; tham dự các hội nghị cấp cao ASEAN và Đông Bắc Á, cũng như giải quyết căng thẳng với Trung Quốc và Hàn Quốc.

Là người kiên định với liên minh Mỹ - Nhật, bà Takaichi dự kiến sẽ tiếp tục củng cố hợp tác quân sự với Washington, đặc biệt trong việc chia sẻ công nghệ quốc phòng. Tổng thống Donald Trump được cho là sẽ yêu cầu Nhật Bản tăng chi tiêu quốc phòng lên mức mục tiêu của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) là 5% GDP và mua thêm vũ khí Mỹ. Nhật Bản cũng đã cam kết khoản 550 tỷ USD trong thỏa thuận thuế quan với chính quyền Tổng thống Trump, và bà Takaichi sẽ phải theo đuổi các cam kết này.

Bên cạnh Mỹ, vấn đề nhạy cảm hơn với bà Takaichi có thể đến từ Trung Quốc và Hàn Quốc - hai quốc gia láng giềng thường xuyên đối đầu với Tokyo về lịch sử và chủ quyền. Việc bà từng bày tỏ lập trường cứng rắn về tranh chấp biển Hoa Đông, cũng như từng viếng Đền Yasukuni - nơi tưởng niệm binh sĩ, bao gồm cả tội phạm chiến tranh - khiến Bắc Kinh và Seoul luôn giữ thái độ cảnh giác. Dù vậy, ngay trước thềm cuộc bỏ phiếu tại Quốc hội, bà đã chọn cách gửi lễ vật thay vì trực tiếp đến Yasukuni, một động thái được xem là “thử nghiệm ngoại giao”, cho thấy sự điều chỉnh cần thiết để tránh gây khủng hoảng.

Một nhiệm kỳ của thỏa hiệp?

Trong bối cảnh này, giới phân tích cho rằng, nhiệm kỳ của bà Takaichi - nếu bắt đầu - sẽ không phải là một nhiệm kỳ thể hiện bản sắc chính trị, mà là nhiệm kỳ của những thỏa hiệp.

Nhật Bản từng được xem là một trong những nền dân chủ ổn định nhất thế giới, với việc LDP nắm quyền suốt gần 70 năm (trừ một số giai đoạn ngắn gián đoạn). Tuy nhiên, cấu trúc đó đang thay đổi. Hiện có hơn 10 đảng đối lập tại Quốc hội Nhật, trải dọc từ cánh tả (Đảng Cộng sản Nhật Bản) đến cực hữu (Sanseito và các nhóm dân tộc). Không đảng nào đủ mạnh để thay thế LDP, nhưng tất cả đều đủ lực để ngăn cản một chính phủ thiểu số, buộc bà Takaichi phải thương lượng từng bước. Điều này đồng nghĩa với việc bà Takaichi không chỉ lãnh đạo một đảng cầm quyền - bà đang đứng đầu một hệ thống chính trị bước vào kỷ nguyên “hậu ổn định”.

Theo các chuyên gia, bà Takaichi cần phải cứng rắn để giữ chân khối cử tri truyền thống, nhưng cũng phải đủ mềm mỏng để tìm kiếm sự hợp tác từ phe trung lập và các đảng đối lập khác. Không kể đến luật pháp hay ngân sách, ngay cả việc duy trì hoạt động của Quốc hội cũng trở thành thách thức nếu bà không kiểm soát được các nhóm nghị sĩ trong Hạ viện và Thượng viện. Như nhà phân tích Masato Kamikubo nhận định: “Không có nhiều không gian để bà thể hiện bản sắc lãnh đạo. Tất cả những gì bà có thể làm là thương lượng theo từng chính sách. Bà bị đặt trong một tình thế rất hạn chế”.

Cuộc thử lửa quyền lực mới

Nhật Bản đang tiến vào thời kỳ mà không một đảng nào thực sự mạnh, không một Thủ tướng nào có quyền lực tuyệt đối, và không một hướng đi nào đảm bảo ổn định. Hầu hết các nhà quan sát đều dự báo: nhiệm kỳ của bà Takaichi có thể không kéo dài, giống như giai đoạn hậu Koizumi (2006 - 2012), khi Nhật Bản thay thủ tướng gần như mỗi năm một lần. Sự khác biệt lần này là bối cảnh quốc tế khắc nghiệt hơn: cạnh tranh Mỹ - Trung, bất ổn tại Đông Bắc Á, tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu…

Vì vậy, bà Sanae Takaichi có thể đi vào lịch sử không phải vì là phụ nữ đầu tiên đứng đầu chính phủ Nhật, mà vì bà biểu tượng cho một bước ngoặt địa chính trị và nội chính của đất nước. Sự xuất hiện của bà, dù trong thời gian ngắn hay dài, sẽ là phép thử lớn nhất cho nền dân chủ nghị viện Nhật Bản kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai.

Hồng Nhung