Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ bàn khả năng Ankara trở lại F-35

Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ đang phát tín hiệu về khả năng tháo gỡ các vướng mắc dẫn tới việc Ankara bị loại khỏi chương trình tiêm kích tàng hình thế hệ thứ 5 F-35, trong bối cảnh hai bên đề cập thời hạn xử lý từ “4-6 tháng” và khả năng dỡ trừng phạt theo Đạo luật chống đối thủ của Mỹ thông qua cấm vận (CAATSA).

Theo The EurAsian Times, Đại sứ Mỹ tại Thổ Nhĩ Kỳ Tom Barrack nói các vướng mắc có thể được hai bên tháo gỡ “trong vòng 4-6 tháng tới”. Reuters dẫn lời Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Hakan Fidan cho rằng Washington sẽ “rất sớm” dỡ bỏ trừng phạt Ankara theo CAATSA.

Bối cảnh: vì sao Thổ Nhĩ Kỳ bị dừng F-35

Nút thắt trung tâm xuất phát từ việc Thổ Nhĩ Kỳ mua hệ thống tên lửa phòng không S-400 của Nga. Washington đã ngừng bán F-35, loại Ankara khỏi chương trình hợp tác sản xuất F-35 vào năm 2019, và áp đặt trừng phạt đối với ngành công nghiệp quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ theo CAATSA vào năm 2020.

Turkish Minute cho biết CAATSA được ban hành vào năm 2017, cho phép Mỹ áp đặt trừng phạt đối với những quốc gia thực hiện hợp đồng mua bán vũ khí quy mô lớn với Nga, Iran hoặc Triều Tiên.

Bước đột phá cùng có lợi

Khía cạnh kỹ thuật và an ninh: S-400 và vấn đề tương thích trong NATO

Nguồn tin nêu thương vụ S-400 được xem là bước đi chưa từng có tiền lệ khi đây là lần đầu một quốc gia NATO mua một hệ thống vũ khí tiên tiến của Nga. Từ góc độ triển khai lực lượng, việc một thành viên NATO sở hữu và vận hành S-400 làm nảy sinh câu hỏi về cách quản trị rủi ro khi các hệ thống phòng không và mạng lưới tác chiến của liên minh cần mức độ tương thích và tin cậy cao.

Theo bài viết, Thổ Nhĩ Kỳ đã đàm phán mua S-400 sau khi Mỹ nhiều lần từ chối cung cấp Patriot. Một lý do khiến thương vụ Patriot bất thành là Thổ Nhĩ Kỳ yêu cầu chuyển giao công nghệ; Washington lo ngại điều này đi ngược lại các lợi ích chính đáng của nhà sản xuất Mỹ, bên cạnh những mối lo ngại về an ninh quốc gia. Trong khi đó, thương vụ S-400 được mô tả bao gồm cả hợp tác sản xuất và chuyển giao công nghệ, phù hợp mục tiêu dài hạn của Thổ Nhĩ Kỳ về độc lập công nghiệp quốc phòng.

Diễn biến ngoại giao: “giải pháp sáng tạo” và mốc thời gian

Đại sứ Tom Barrack cho biết sau khi Tổng thống Donald Trump quay trở lại Nhà Trắng, quan hệ giữa ông và Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan “ngày càng trở nên gần gũi”. Theo bài viết, tháng 9 năm nay Tổng thống Erdogan thăm Nhà Trắng lần đầu kể từ năm 2019. Defence Security Asia cho biết hai bên đã thảo luận một “giải pháp sáng tạo” cho bế tắc liên quan thương vụ S-400.

Sau cuộc gặp, Tổng thống Donald Trump được mô tả là úp mở rằng Tổng thống Erdogan “sẽ làm điều gì đó cho chúng tôi”, nhà lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ sẽ thành công khi “mua những gì mà ông ấy muốn”, và Washington có thể “rất sớm” dỡ bỏ trừng phạt Ankara. Tháng 10, Tổng thống Erdogan tuyên bố chuyến thăm đã mở ra kỷ nguyên mới trong quan hệ song phương và bày tỏ hy vọng “vấn đề F-35 sẽ được giải quyết và lệnh trừng phạt theo CAATSA sẽ được dỡ bỏ”.

Hàm ý tác chiến: năng lực không quân và “khoảng trống tác chiến”

Khi chưa có thông tin chi tiết về “giải pháp sáng tạo”, bài viết ghi nhận đánh giá rằng Mỹ, Thổ Nhĩ Kỳ và NATO có thể cùng hưởng lợi nếu đạt bước đột phá liên quan chương trình F-35. Turkish Minute nhấn mạnh Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ là hai thành viên có lực lượng quân đội lớn nhất trong NATO.

Defence Security Asia cho rằng Mỹ và NATO ý thức việc cô lập Thổ Nhĩ Kỳ vì thương vụ S-400 có nguy cơ tạo ra “khoảng trống tác chiến” từ Đông Địa Trung Hải đến Biển Đen trong bối cảnh các đối thủ mở rộng tầm ảnh hưởng. Bài viết cũng nêu các cuộc khủng hoảng tại Trung Đông và châu Âu khiến nhu cầu của NATO về “tích hợp sức mạnh không quân thống nhất” trở nên cấp bách.

Nhu cầu năng lực của Ankara: F-35 như giải pháp ngắn hạn

Về phía Thổ Nhĩ Kỳ, Defence Security Asia cho biết nước này đang phát triển tiêm kích nội địa thế hệ thứ 5 KAAN nhằm lấp đầy khoảng trống khi nhiều máy bay tiêm kích của không quân trở nên “già cỗi”. Tuy nhiên, Ankara không thể chỉ chờ đợi nhiều năm cho đến khi KAAN bắt đầu được bàn giao, nên cần một giải pháp ngắn hạn để duy trì năng lực răn đe đáng tin cậy; bài viết đánh giá F-35 “hoàn toàn phù hợp” khi thuộc dòng tiêm kích hiện đại hàng đầu thế giới.

Yếu tố căn cứ và phối hợp khu vực

Euronews được dẫn lại nói Mỹ xem Thổ Nhĩ Kỳ là đối tác quan trọng và là nhà trung gian đáng tin cậy trong các nỗ lực tìm giải pháp chấm dứt xung đột tại dải Gaza và Ukraine. Bloomberg lưu ý Thổ Nhĩ Kỳ là nơi đặt căn cứ không quân Incirlik, được mô tả đóng vai trò then chốt với sự hiện diện quân sự của Mỹ tại Trung Đông.

Điểm cần theo dõi

Thời hạn 4-6 tháng: phát biểu của Đại sứ Tom Barrack tạo một khung thời gian chính trị, nhưng chưa kèm cơ chế kỹ thuật cụ thể xử lý bế tắc S-400.
CAATSA: tuyên bố từ phía Thổ Nhĩ Kỳ về khả năng Mỹ “rất sớm” dỡ trừng phạt là tín hiệu quan trọng, vì CAATSA gắn trực tiếp với quyết định hạn chế hợp tác quốc phòng.
Mốc NATO tháng 7-2026: Defense One bình luận rằng nếu có thể công bố một giải pháp trước Hội nghị thượng đỉnh NATO dự kiến tổ chức tại Thổ Nhĩ Kỳ vào tháng 7-2026, đó sẽ là diễn biến đáng hoan nghênh đối với cộng đồng xuyên Đại Tây Dương.

Ở thời điểm hiện tại, các nguồn được nêu trong bài chủ yếu phản ánh tín hiệu chính trị và ngoại giao. Việc Ankara có thể quay lại chương trình F-35 đến mức nào vẫn phụ thuộc vào cách hai bên xử lý bế tắc xoay quanh S-400 và khung trừng phạt CAATSA, cũng như các yêu cầu bảo đảm an ninh được các bên coi là cốt lõi.

CTVX