Lý do Mỹ chuẩn bị khai tử 'vua bầu trời' F-22 Raptor

Theo tạp chí National Interest, dù được đánh giá là tiêm kích chiếm ưu thế trên không mạnh nhất từng được chế tạo, F-22 có thể sẽ sớm bị loại biên để nhường chỗ cho thế hệ chiến đấu cơ mới, phản ánh những tính toán chiến lược, công nghệ và tài chính của Lầu Năm Góc (Bộ Quốc phòng Mỹ) trong kỷ nguyên cạnh tranh toàn cầu.

Được biên chế từ năm 2005, F-22 Raptor do Lockheed Martin phát triển, là máy bay tiêm kích thế hệ thứ 5 đầu tiên của Mỹ, sở hữu loạt công nghệ đột phá như tàng hình, khả năng siêu cơ động và tích hợp cảm biến hiện đại. Với tốc độ vượt Mach 2 (2.470 km/h), trần bay 20.000m và vũ khí tối tân, F-22 gần như không có đối thủ trong suốt gần hai thập kỷ phục vụ.

Tuy nhiên, không quân Mỹ chấm dứt chương trình sản xuất tiêm kích F-22 Raptor vào tháng 12.2011, khi mới chỉ tiếp nhận 186 chiếc, con số thấp hơn rất nhiều so với mục tiêu ban đầu là 750 chiếc.

Nguyên nhân chính dẫn đến việc dừng sản xuất là chi phí quá cao, cả trong khâu chế tạo lẫn vận hành. Dù được đánh giá là máy bay chiếm ưu thế trên không hàng đầu thế giới, số lượng F-22 còn duy trì trong biên chế hiện nay rất hạn chế.

F-22 bay lượn trên bầu trời - Video: Youtube

Gánh nặng bảo trì

Mỗi giờ bay của F-22 tiêu tốn khoảng 70.000 USD, cao hơn gần gấp đôi so với F-35 (khoảng 44.000 USD/giờ bay). Lớp phủ tàng hình trên thân máy bay đòi hỏi quá trình bảo trì tinh vi và tốn kém.

Việc duy trì một phi đội nhỏ với chi phí lớn không còn hiệu quả trong bối cảnh ngân sách quốc phòng bị phân bổ cho nhiều chương trình hiện đại hóa khác, như phát triển máy bay thế hệ mới hay các hệ thống tác chiến không gian và mạng.

Dù vẫn mạnh về không chiến, F-22 ngày càng bộc lộ hạn chế trước các thách thức mới. Thiết kế từ những năm 1990 khiến máy bay thiếu một số khả năng quan trọng như liên kết dữ liệu nâng cao, cảm biến đa phổ hoặc khả năng tác chiến theo mô hình trung tâm mạng.

Trong bối cảnh các đối thủ tiềm tàng như Trung Quốc và Nga đầu tư mạnh vào phòng không tầm xa, tác chiến điện tử và vũ khí siêu thanh, khả năng “độc diễn” của F-22 trở nên khó duy trì. Việc nâng cấp công nghệ cho F-22 cũng bị đánh giá là không hiệu quả về mặt chi phí so với phát triển nền tảng mới.

Hai tiêm kích F-22 - Ảnh: Reuters

F-35 và NGAD - tương lai của không quân Mỹ

Thay thế vai trò của F-22 là hai chương trình chủ lực: F-35 Lightning II và máy bay thế hệ thứ sáu thuộc chương trình Next Generation Air Dominance (NGAD) do Boeing chịu trách nhiệm phát triển và sản xuất.

F-35 tuy không vượt trội về không chiến như F-22, nhưng là nền tảng đa nhiệm toàn diện: tấn công mặt đất, trinh sát, tác chiến điện tử và tích hợp sâu vào hệ thống chỉ huy - kiểm soát. Đặc biệt, F-35 được triển khai rộng rãi trong và ngoài nước, tăng cường khả năng phối hợp tác chiến liên minh.

Trong khi đó, NGAD với chiến đấu cơ được dự kiến mang tên F-47, hứa hẹn định hình lại ưu thế trên không của Mỹ. Là máy bay thế hệ sáu đầu tiên, F-47 sẽ tích hợp trí tuệ nhân tạo, kết nối không người lái, khả năng tàng hình cải tiến và cảm biến thế hệ mới. Dự kiến ra mắt trong thập niên 2030, F-47 được kỳ vọng không chỉ thay thế F-22 mà còn mở ra kỷ nguyên mới cho không quân.

Tiêm kích F-35 của Mỹ - Ảnh: Reuters

Tính toán chiến lược dài hạn

Dù được đánh giá cao về năng lực không chiến, F-22 Raptor lại ít khi tham gia chiến đấu thực tế. Trong các chiến dịch quân sự gần đây, đặc biệt tại Trung Đông, nhu cầu tập trung vào máy bay đa nhiệm, có thể đảm nhiệm cả tấn công mặt đất, do thám và hỗ trợ tác chiến điện tử, đã khiến vai trò của F-22 trở nên hạn chế. Trong khi đó, F-35 lại được triển khai rộng rãi hơn nhờ khả năng đáp ứng nhiều loại nhiệm vụ khác nhau.

Kế hoạch loại biên F-22 được không quân Mỹ công bố từ năm 2024, bắt đầu bằng việc rút khỏi biên chế 32 máy bay F-22 Block 20 - phiên bản chủ yếu phục vụ huấn luyện và không đủ khả năng chiến đấu thực tế. Tuy nhiên, việc triển khai kế hoạch này gặp nhiều trở ngại do yếu tố pháp lý và chính trị.

Cụ thể, quốc hội Mỹ yêu cầu lực lượng không quân giữ lại số máy bay trên ít nhất đến năm 2026 hoặc cho đến khi có phương án thay thế rõ ràng, với lý do không nên cắt giảm năng lực không chiến trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược gia tăng từ Trung Quốc và Nga. Ngoài ra,

Văn phòng Kiểm toán chính phủ Mỹ (GAO) cảnh báo rằng nếu loại bỏ các máy bay Block 20, các phiên bản còn lại như Block 30/35 sẽ phải gánh thêm vai trò huấn luyện, làm giảm tỷ lệ sẵn sàng chiến đấu và khiến chi phí bảo trì tăng cao.

Ngoài ra, một số chuyên gia lo ngại rằng việc loại biên F-22 khi chưa có giải pháp thay thế đầy đủ có thể tạo ra khoảng trống về năng lực chiếm ưu thế trên không.

Trong bối cảnh tiêm kích thế hệ sáu thuộc chương trình NGAD vẫn đang trong quá trình phát triển, bất kỳ sự chậm trễ hoặc thất bại nào cũng có thể ảnh hưởng đến khả năng duy trì ưu thế quân sự của Mỹ trước các đối thủ đang đẩy mạnh hiện đại hóa quân sự.

Hoàng Vũ