Giữ gìn văn hóa dân tộc trong trường học

Học sinh tham quan nghệ nhân dệt vải tại Trung tâm Trưng bày văn hóa Chăm, xã Bắc Bình

Mỗi dân tộc một bản sắc

Tỉnh Lâm Đồng có 49 dân tộc cùng sinh sống, trong đó có hơn 683.000 người là đồng bào DTTS, chiếm 17,6% dân số. Mỗi cộng đồng dân tộc lại mang sắc thái văn hóa, phong tục tập quán khác nhau tạo cho tỉnh một nền văn hóa đa dạng. Trong đó, trang phục truyền thống là một phần quan trọng trong đời sống, sinh hoạt của mỗi tộc người.

Từ xưa đến nay, trang phục không chỉ được biết đến với chức năng che chắn, bảo vệ cơ thể để thích nghi với môi trường tự nhiên nơi dân tộc đó cư trú, mà còn có vai trò tôn thêm vẻ đẹp cho người mặc. Trang phục truyền thống bao gồm: quần (váy, chăn), áo, khăn, mũ, giày dép, đồ trang sức và trang phục nữ được xem là nổi bật, độc đáo nhất.

Từ trang phục truyền thống, người ta có thể nhận biết xu hướng, khả năng sáng tạo thẩm mỹ của mỗi cộng đồng văn hóa. Ðối với một số dân tộc, trang phục truyền thống còn chuyển tải cả quan niệm về vũ trụ, quan niệm về nhân sinh của cộng đồng văn hóa trong quá khứ thông qua các hoa văn, họa tiết được dệt hay thêu trên váy và áo. Là đức tính cần cù, chịu khó nhưng không kém phần khéo léo của người phụ nữ. Một số trang phục còn đi kèm với dấu hiệu phân biệt vai vế, tầng lớp, chức sắc tôn giáo, thầy cúng hay những người lao động bình thường, trang phục dành cho lễ hội cộng đồng, lễ cưới hoặc tang ma…

Trình diễn trang phục dân tộc trong các hoạt động văn hóa ở địa phương. Ảnh: Ngọc Lân

Tuy nhiên, một thực trạng chung hiện nay do sự phát triển nhanh của xã hội, sự giao thoa văn hóa giữa các dân tộc đã phần nào ảnh hưởng đến nhận thức, cũng như thị hiếu thẩm mỹ. Đa số đồng bào các dân tộc đã thay đổi thói quen mặc trang phục truyền thống bằng trang phục phổ thông, phổ biến là lớp trẻ. Chỉ trong các dịp lễ, tết, hội, đồng bào mới mặc trang phục truyền thống, nhưng được may bằng vải công nghiệp với nhiều chủng loại, hoa văn giống nhau, bày bán trên thị trường.

Đáng nói hơn, những làng nghề dệt thổ cẩm còn rất ít. Các nghệ nhân biết nghề dệt và may trang phục truyền thống ngày càng mai một do nhiều nguyên nhân khách quan. Vì thế, bảo tồn và phát huy trang phục truyền thống của các DTTS trên địa bàn tỉnh là nhiệm vụ phù hợp với nhu cầu của xã hội.

Giữ gìn “ngôn ngữ” văn hóa

Sau những ngày hè dài, sáng nay, em Mang Văn Huỳnh (lớp 5B, Trường tiểu học Mỹ Thạnh) dậy sớm hơn thường ngày và khoác lên mình chiếc áo truyền thống của dân tộc Raglai, với tâm trạng phấn khởi chuẩn bị cho ngày khai giảng. Đây là năm học đầu tiên em Huỳnh có quần áo mới và đặc biệt hơn lại chính là trang phục truyền thống của dân tộc mình.

Trong khoảng sân Trường tiểu học Mỹ Thạnh, xã Hàm Thạnh ngày đầu năm học mới cũng rộn vang những nụ cười hòa trong sắc màu của hoa văn thổ cẩm. Trong số 119 học sinh của ngôi trường này, có 111 em là người dân tộc Raglai. Bởi thế, không chỉ các em mà cả phụ huynh, thầy cô đều tự hào khi bộ đồ truyền thống được trưng diện trong buổi lễ trang nghiêm, ý nghĩa vào ngày 5/9.

Bà Huỳnh Thị Vi Vân - Hiệu trưởng Trường tiểu học Mỹ Thạnh cho biết: Nhận thấy trách nhiệm của nhà trường không chỉ trong việc dạy con chữ mà cần giáo dục học sinh về nét đẹp văn hóa dân tộc. Trong các bài giảng, giáo viên đều kết hợp hình ảnh, tổ chức trò chơi dân gian để nâng cao nhận thức cho học sinh. Từ năm học 2025 - 2026 này, trường nhận được sự quan tâm từ các mạnh thường quân hỗ trợ cho học sinh đồng phục đến trường. Mỗi em được nhận 7 bộ, trong đó có 2 bộ trang phục dân tộc. Đó là cơ hội để các em được mặc trang phục truyền thống nhiều hơn, từ đó thêm tự hào về dân tộc mình.

Hiện, nhiều trường phổ thông dân tộc nội trú, tiểu học, THCS có đông học sinh đồng bào DTTS theo học trên địa bàn tỉnh đều phổ biến, khuyến khích học sinh mặc trang phục dân tộc vào ngày thứ hai hàng tuần và mặc vào những ngày lễ, những sự kiện quan trọng của trường. Ngoài ra, tổ chức các chương trình ngoại khóa tìm hiểu văn hóa dân tộc, thiết kế, trình diễn trang phục dân tộc, hội thi Nét đẹp nội trú… để tái hiện một không gian văn hóa DTTS trong học đường.

Đồng bào DTTS Raglai mặc trang phục truyền thống trong ngày hội văn hóa dân tộc

Cô Đặng Ngọc Thanh Vân - Bí thư Đoàn Trường phổ thông dân tộc Nội trú tỉnh (phường Hàm Thắng) cho biết: Mỗi năm Đoàn trường sẽ tổ chức một hoạt động ngoại khóa dưới cờ để học sinh tìm hiểu về nét đẹp văn hóa của 54 dân tộc anh em.

Đặc biệt, được trợ lực từ Dự án 6 “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch” thuộc chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh và các địa phương đã tổ chức nhiều lớp tập huấn, tuyên truyền giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch.

Bên cạnh đó, nguồn vốn dự án này còn hỗ trợ bảo tồn một số lễ hội truyền thống, xây dựng sản phẩm phục vụ phát triển du lịch; xây dựng chính sách và hỗ trợ nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú người DTTS trong việc lưu truyền, phổ biến hình thức sinh hoạt văn hóa truyền thống và đào tạo, bồi dưỡng, truyền dạy những người kế cận. Song song là hỗ trợ nghiên cứu, phục hồi, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa phi vật thể các DTTS có nguy cơ mai một…

Có thể kể đến một số chương trình tiêu biểu như: Xây dựng sản phẩm phục vụ phát triển du lịch thông qua phục dựng Lễ hội Nhơu Phú (Lễ hội Cầu mùa) tại xã Đam Rông 4; mô hình Văn hóa truyền thống tại xã Tà Hine; tổ chức các chương trình giới thiệu nghệ thuật dân gian của đồng bào dân tộc K'ho, Churu, Mạ, dạy nhạc cụ dân tộc Chăm…

Đây sẽ là những bước đi quan trọng, “tiếp lửa” cho các nghệ nhân và chính quyền trong công tác tuyên truyền, phô diễn vẻ đẹp văn hóa dân tộc. Cũng như tạo cơ hội để trang phục truyền thống của đồng bào DTTS được bảo tồn, gìn giữ cho thế hệ hôm nay và mai sau.

Thùy Linh .