Gìn giữ và trao truyền giá trị văn hóa

Thu Thảo

BPO - Cùng với quá trình giao lưu, hội nhập, các yếu tố văn hóa, nghệ thuật của đồng bào các dân tộc có xu hướng biến đổi, văn hóa bản địa bị mờ nhạt, mất bản sắc, thậm chí không còn lưu giữ được. Đứng trước những thách thức của quá trình phát triển, đội ngũ nghệ nhân, người có uy tín trong cộng đồng chính là sợi dây níu giữ các yếu tố bản địa, đặc trưng và sắc thái văn hóa riêng của dân tộc mình.

Phụ nữ S'tiêng huyện Bù Đăng duy trì nghề dệt thổ cẩm đặc trưng của dân tộc mình

Bảo tồn và phát triển

Trăn trở với việc chế tác, phục chế các loại nhạc cụ dân tộc của Việt Nam, hơn 40 năm qua, nghệ nhân Trương Đình Chiếu đã đi khắp nơi để tìm hiểu, nghiên cứu và chế tác lại những loại nhạc cụ nguy cơ bị mai một, trong đó có đàn đá và cồng chiêng của đồng bào dân tộc S’tiêng trên địa bàn tỉnh Bình Phước. “Đàn đá, cồng chiêng nguy cơ bị mai một, giảm số lượng. Chính vì vậy, tôi chế tác lại các loại nhạc cụ này không nằm ngoài mục đích giới thiệu, bảo tồn văn hóa Việt Nam” - nghệ nhân Trương Đình Chiếu chia sẻ.

Bộ đàn đá và cồng chiêng lớn nhất Việt Nam do nghệ nhân Trương Đình Chiếu chế tác đang được trưng bày tại Khu bảo tồn văn hóa dân tộc S’tiêng sóc Bom Bo, huyện Bù Đăng

Với ông, việc nghiên cứu, chế tác và bảo tồn nhạc cụ dân tộc chính là cách lưu giữ, trao truyền để văn hóa Việt Nam ngày càng phát triển, lan tỏa không chỉ ở trong nước mà còn với bạn bè quốc tế. Theo nghệ nhân Trương Đình Chiếu, công tác bảo tồn các giá trị văn hóa dân tộc hiện nay vẫn chưa đúng mức. Hơn nữa, việc phát triển cũng rất chậm. “Ý thức được vai trò của mình, những nghệ nhân như chúng tôi đang cố gắng làm hết sức mình. Hy vọng sẽ tiếp tục nhận được sự đồng hành, ủng hộ của ngành chức năng, cộng đồng dân cư, để giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc luôn được gìn giữ và phát triển” - nghệ nhân Trương Đình Chiếu nhấn mạnh.

Sợi dây níu giữ văn hóa

Trong đời sống đồng bào dân tộc thiểu số, những nghệ nhân được xem là kho tư liệu đồ sộ, phản ánh, thực hành và truyền dạy các giá trị văn hóa đặc trưng của dân tộc cho thế hệ sau. Nghệ nhân có thể là những người thợ giỏi, nắm bí quyết nghề được cộng đồng tin tưởng. Họ không chỉ truyền kỹ năng nghề truyền thống cho lớp cháu con mà còn mang theo cả những câu chuyện phản ánh sự độc đáo trong văn hóa riêng có của dân tộc mình.

Những nghệ nhân cao tuổi như bà Thị Hép chính là sợi dây níu giữ văn hóa của dân tộc

“Mình vừa dạy con cháu dệt thổ cẩm vừa kể về phong tục của đồng bào mình. Ngày xưa, cái váy, cái mền phải đổi bằng trâu, bằng bò. Đám cưới của người S’tiêng phải có lễ vật là trang phục dệt từ tay người phụ nữ trong nhà…” - bà Thị Hép, nghệ nhân dệt thổ cẩm ở thôn Sơn Thành, xã Phú Sơn, huyện Bù Đăng cho hay. Bà Thị Hép năm nay đã hơn 70 tuổi, nhưng vẫn miệt mài với từng đường chỉ và khung dệt bên hiên nhà. Nhẩn nha với từng đường chỉ, hình ảnh người phụ nữ bên khung dệt đã trở nên quen thuộc, in sâu vào tâm thức của nhiều thế hệ và là cách mà các giá trị văn hóa được trao truyền.

Những nghệ nhân, người có uy tín trong cộng đồng luôn mang tâm tư muốn truyền nghề, bảo ban, dạy dỗ thế hệ trẻ lòng tự hào và trách nhiệm gìn giữ bản sắc văn hóa riêng có của dân tộc mình. Để làm được điều này không gì quan trọng hơn là sợi dây kết nối trong gia đình. “Bà truyền qua mẹ, mẹ truyền qua con. Cứ như vậy cả 3 con gái của mình đều biết dệt” - bà Thị B’Lới, xã Phú Sơn tâm sự. Đời cha trước, đời con sau, cứ thế tiếp nối mạch nguồn văn hóa của dân tộc qua lớp lớp thế hệ.

Lòng tự hào, tình yêu văn hóa là động lực tinh thần để người trẻ đóng góp trí tuệ, công sức, tạo ra "trái ngọt" trong gìn giữ và trao truyền giá trị văn hóa. “Mình sẽ tiếp tục dạy con gái dệt thổ cẩm. Đây là điều mình luôn trăn trở và cố gắng thực hiện. Người con gái S’tiêng phải biết dệt thổ cẩm như các bà, các chị của mình” - chị Thị B’Rế, xã Phú Sơn chia sẻ.

Hiện nay, số nghệ nhân, người có uy tín trong cộng đồng đang ngày càng ít dần mà không có lớp người kế cận. Chính vì vậy, bên cạnh vai trò quản lý của Nhà nước, các chính sách hiệu quả về bảo tồn văn hóa thì cần có những cơ chế đặc thù đãi ngộ, động viên và tôn vinh đội ngũ nghệ nhân kịp thời, để họ phát huy khả năng, đóng góp cho công tác bảo tồn văn hóa truyền thống.