Độc đáo nhà sàn cổ của 'Vua voi' Y Thu Knul

Y Thu Knul có bố là người Lào di cư tới vùng đất Bản Đôn, lấy mẹ ông là người M’Nông. Ngôi nhà sàn cổ của ông được khởi công từ tháng 10/1883 và hoàn thành tháng 2/1885, gồm 3 gian song song liền kề, được xây dựng hoàn toàn bằng gỗ theo kiến trúc chùa tháp của Lào-Thái.

Theo các già làng kể lại, trong cuộc đời mình, Y Thu Knul đã săn bắt và thuần dưỡng được gần 500 con voi rừng. Năm 1861, Y Thu Knul săn được một con voi trắng quý hiếm với lông, da màu trắng, ngà màu hổ phách. Ông đã mang tặng con voi quý này cho vua Xiêm (Thái Lan). Được tặng voi quý, vua Xiêm ban tặng lại cho Y Thu Knul rất nhiều của cải và phong tặng ông biệt danh là Khun Yu Nốp (Khunjunob), nghĩa là “Vua săn voi”.

Các già làng ở Bản Đôn cho biết, lúc họ sinh ra và lớn lên đã thấy ngôi nhà sàn của vua voi là to và đẹp nhất Bản Đôn. Tầng dưới nhà là nơi của gia súc và nhà kho, tầng trên để ở. Gian chính giữa có một cầu thang gỗ đi lên. Phía trước nhà là một hiên rộng kéo dài hai gian.

Để xây dựng ngôi nhà này, chủ nhân đã phải huy động 18 con voi kéo gỗ, 14 thợ lành nghề do thợ cả Tha Vi Vông Khăm Sao (một nghệ nhân điêu khắc gỗ người Lào) chịu trách nhiệm thiết kế. Trị giá căn nhà vào thời điểm ấy phải đổi hết 12 con voi trên 60 tuổi có ngà dài cho công thợ, thiết kế, đẵn cây, kéo gỗ... Khi cúng vào nhà mới theo phong tục, chủ nhà mổ 22 con trâu.

Điểm độc đáo nhất của ngôi nhà là mái được lợp hoàn toàn bằng ngói gỗ. Các viên ngói được làm thủ công rất công phu. Để lợp đủ bộ mái, thợ đã phải đẽo 8.726 thanh gỗ để làm ngói, tốn gần 10 m3 gỗ cà chít.

Ngôi nhà được làm toàn bằng gỗ tốt của rừng Buôn Đôn như gỗ hương, căm xe, cà chít. Qua những thăng trầm thời gian, ngôi nhà sàn đã phần nào xuống cấp, đặc biệt vào khoảng năm 1954, một cây me đổ làm sập gian phía trong, sau đó được khôi phục lại nhưng vẫn lưu giữ cấu trúc và bản sắc Tây Nguyên.

Trong ngôi nhà sàn cổ của vua voi, hiện đang trưng bày hình ảnh của ông Y Prung Êban (tên thường gọi là Ama Kông, sinh năm 1909 và mất năm 2012) là cháu của vua voi Y Thu Knul, con rể của vua voi Ama Pợ Pho Khăm Súc và cũng là truyền nhân cuối cùng nghề săn voi ở Buôn Đôn. Theo các tài liệu còn ghi lại, năm 13 tuổi ông là thợ phụ trong đoàn săn voi và 17 tuổi là thợ chính. Trong cuộc đời mình ông đã săn được 298 voi rừng, trong đó có 3 bạch tượng, một loài voi trắng quý hiếm. Chuyến săn voi cuối cùng của Ama Kông diễn ra vào năm 1996, ông bắt được 7 con voi. Sau đó ông chuyển sang làm huấn luyện voi cho rừng quốc gia Yok Đôn.

Vua voi Ama Kông có 21 người con, 118 cháu, chắt. Ông còn nổi tiếng với bài thuốc gia truyền tráng dương, bổ thận được nhiều người ca ngợi.

Hiện nay trong ngôi nhà sàn cổ của vua voi Y Thu Knul còn lưu giữ và trưng bày nhiều kỷ vật của các vua voi nhiều thế hệ. Chị H Kua Agun, 35 tuổi, chắt của vua voi Ama Kông, cho biết: Hiện tại gia đình sống tại đây có sáu người nên sử dụng gian nhà phía trong làm nơi sinh hoạt gia đình, hai gian phía ngoài được sử dụng làm gian thờ, nơi tiếp khách và trưng bày các hình ảnh, kỷ vật của các vua voi.

Dưới đây là những hình ảnh về ngôi nhà sàn cổ của vua voi và những hiện vật độc đáo được sử dụng để săn bắt, thuần dưỡng voi vẫn còn được gìn giữ cho đến ngày nay:

Ngôi nhà sàn cổ của vua voi Y Thu Knul đã 139 năm tuổi, gồm 3 gian song song liền kề, được xây dựng hoàn toàn bằng gỗ theo kiến trúc chùa tháp của Lào-Thái.

Ngôi nhà sàn cổ có hàng trăm chân trụ đỡ được làm toàn bằng gỗ tốt của rừng Buôn Đôn như gỗ hương, căm xe, cà chít...

Tuy nhiên, qua thời gian, một số chân trụ đã bị hư hỏng, mối mọt nên người nhà phải sử dụng những khúc gỗ mới để chống đỡ cho ngôi nhà khỏi bị sập.

Sườn nhà và mái được lợp hoàn toàn bằng ngói gỗ. Các viên ngói được làm thủ công rất công phu. Để lợp đủ bộ mái, thợ đã phải đẽo 8.726 thanh gỗ để làm ngói, tốn gần 10m3 gỗ cà chít.

Cầu thang đi lên nhà đã bị hư hỏng nên đã được thay thế bằng cầu thang mới đơn giản hơn.

Tại gian khách của ngôi nhà sàn cổ của vua voi, hiện treo rất nhiều bức của các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước đến thăm như: cố Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu; cố Chủ tịch nước Lê Đức Anh; cố Thủ tướng Chính phủ Phạm Văn Đồng...

Và tại gian trưng bày của ngôi nhà sàn cổ hiện đang trưng bày rất nhiều hiện vật quý liên quan đến hoạt động săn bắt, thuần dưỡng voi rừng và các vật dụng của các thợ săn bắt voi rừng.

Các dụng cụ sử dụng để săn bắt voi rừng như dây da trâu, dây thọng lọng, tấm nệm lót bành voi được làm bằng da trâu rừng.

Tại đây còn trưng bày thanh kiếm Bảo Đại được Vua Bảo Đại tặng cho Tù trưởng Cao Nguyên Ama Pợ Pho Khăm Súc vào những năm 1942-1943. Ama Pợ Pho Súc là cháu ruột của ông tổ săn voi và là bố vợ của vua voi Ama Kông.

Cuộn dây da trâu là dụng cụ để cột chặt những con voi trong thời kỳ bị động kinh vào thân cây rừng.

Đây là tấm nệm lót được làm từ da trâu rừng để đặt bành trên lưng voi mỗi khi đi săn voi. Thông thường nệm lót lưng voi được lấy từ vỏ cây lộc vừng đập xốp phơi khô. Vì vậy, tấm nệm lót này được làm từ da trâu rừng chỉ được dùng cho thợ săn đã có kinh nghiệm và phải săn được 72 con voi trở lên mới được ngồi trên tấm nệm này.

Đây là những dây thọng lọng có gai dùng để kẹp cổ voi con khi đang trong quá trình thuần dưỡng.

Lọng che nắng mưa của thợ săn voi. Đây là một mái che di động dùng cho thợ săn voi khi đi săn voi vào mùa Thu, người ta dùng mái che di động này đưa lên để làm mái lợp đặc trên bành voi hoặc gỡ ra dùng để làm mái lợp trú mưa mỗi khi ngủ để trong rừng.

Chiếc mâm đồng này là kỷ vật của vua voi Y Thu Knul để lại. Mâm dùng để đặt lễ cúng thần rừng, thần sông mỗi khi xuất phát đi săn bắt voi rừng cũng như làm lễ cúng thủ tục nhập buôn làng cho những con voi đã được thuần dưỡng. Mâm được đưa từ Lào về Việt Nam năm 1859.

Trong ngôi nhà sàn cổ của vua voi, hiện đang trưng bày hình ảnh của ông Y Prung Êban (tên thường gọi là Ama Kông) là cháu của vua voi Y Thu Knul, con rể của vua voi Ama Pợ Pho Khăm Súc và cũng là truyền nhân cuối cùng nghề săn voi ở Buôn Đôn. Trong cuộc đời mình ông đã săn được 298 voi rừng, trong đó có 3 bạch tượng, một loài voi trắng quý hiếm. Vua voi Ama Kông có 21 người con, 118 cháu, chắt. Ông còn nổi tiếng với bài thuốc gia truyền tráng dương, bổ thận được nhiều người ca ngợi.

Khách du lịch tìm hiểu dây da trâu dùng để cột chặt con voi trong thời kỳ động kinh vào thân cây rừng.

Dà đã hàng trăm năm nhưng những da dây trâu này vẫn bền chặt.

Ngôi nhà sàn cổ này nằm tại bản Đôn, xã biên giới Krông Na, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk.

Du khách khi tới vùng đất Buôn Đôn nổi tiếng với nghề săn và thuần dưỡng voi rừng không thể bỏ qua nhà sàn cổ của vua voi Y Thu Knul.

Nổi tiếng với nghề săn bắt và thuần dưỡng voi rừng, vùng đất Buôn Đôn ngày nay trở thành một điểm du lịch hấp dẫn của tỉnh Đắk Lắk.