Bắc Ninh đề xuất bảo tồn tại chỗ thuyền cổ độc đáo, duy nhất

Toàn cảnh hai chiếc thuyển cổ sau khi được khai quật khẩn cấp tại phường Hà Mãn, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.

Kết cấu, quy mô, cấu trúc độc đáo và duy nhất

Từ đường Tô Quyền rẽ phải, men theo đoạn kênh của khu phố Công Hà chưa đầy 400m là tới khu vực khảo cổ đang là tâm điểm chú ý của giới chuyên môn và dư luận thời gian qua. Dù nằm sâu dưới lòng đất, trong phạm vi khai quật 300m2, hai con thuyền cổ nằm cách nhau khoảng 2m đang giữ được hình dạng khá nguyên vẹn.

Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh Nguyễn Văn Đáp cho biết: Thuyền cổ được phát hiện gồm 2 thuyền có kích thước tương đồng, dài hơn 16m, rộng khoảng 2m, lòng sâu nhất 2,15m, nằm trên lòng sông Dâu (đến nay trải qua thời gian dòng sông này đã không còn nữa).

Chiếc thuyền cổ được khai quật cẩn trọng, khoa học.

Từ kết quả khai quật khẩn cấp tại hiện trường, ý kiến các chuyên gia, nhà khoa học cho thấy đây là loại hình thuyền hai thân, dấu tích phát lộ trên hiện trường chính là hai phần thân còn lại chìm hoàn toàn dưới nước, có chức năng như là hai phao đỡ toàn bộ kết cấu bên trên.

Với tính độc đáo, duy nhất khi thuyền được đóng hoàn toàn bằng gỗ, không sử dụng kim loại trong các bộ phận kết cấu và liên kết thuyền, căn cứ trên các nguồn tài liệu về thuyền cổ Việt Nam và trên thế giới, các nhà khoa học đánh giá, đây là di tích thuyền có quy mô, cấu trúc và kỹ thuật phức tạp nhất, là duy nhất phát hiện được cho đến nay không chỉ ở Việt Nam mà còn trên bình diện quốc tế.

Nổi bật, đáy thuyền có kết cấu độc mộc, đường kính rộng nhất là 0,95m. Thân thuyền được nối từ đáy lên đến mép trên của mạn thuyền bằng các tấm ván.

Về tổng thể, toàn bộ 2 thân thuyền được chế tác cùng kỹ thuật đục thân cây độc mộc, ghép các dải ván bằng mộng, sau đó các mộng được chốt lại bằng đinh gỗ. “Kỹ thuật phức tạp nhất thể hiện ở phần đầu và đuôi thuyền, đó là vị trí nối giữa phần đáy độc mộc và ván bưng được khóa chặt với nhau, cố định bằng 4 trụ gỗ có kích thước tương tự nhau 5cm x 5cm. Đây là kỹ thuật lần đầu tiên thấy được trong kỹ thuật đóng tàu thuyền cổ ở Việt Nam và thế giới”, ông Nguyễn Văn Đáp nhấn mạnh.

Hội thảo đầu bờ về công tác khai quật thuyền đã thu hút sự tham gia của nhiều chuyên gia, nhà khoa học.

Về niên đại, căn cứ vào kỹ thuật đóng thuyền, các tư liệu nghiên cứu trong nước và quốc tế, nên dẫu chưa có kết quả phân tích niên đại C14, nhưng các ý kiến nghiêng về khẳng định sự có mặt của loại hình thuyền này trong lịch sử Việt Nam, từ thời Lý đến thời Trần, cụ thể là thời Lý.

Tiến sĩ Phạm Văn Triệu, Phó Trưởng phòng Khảo cổ học, Viện Khảo cổ học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Trưởng đoàn khai quật trao đổi: Khi tiếp cận hiện trường, đoàn khảo sát thật sự bất ngờ khi hai chiếc thuyền cổ có quy mô quá lớn. Đặc biệt, cấu liên kết kiên cố bởi một thanh gỗ dài ở đầu thuyền rất độc đáo, lần đầu tiên phát hiện ở Việt Nam, nên chiếc thuyền càng trở nên thú vị, thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học, nhà thuyền học trong cả nước.

Bảo tồn tại chỗ gắn kết phát triển du lịch

Làm thế nào để bảo tồn khẩn cấp tiến tới bảo vệ lâu dài và phát huy giá trị của di tích thuyền cổ độc đáo và duy nhất là vấn đề được các nhà khoa học và người dân địa phương đặc biệt quan tâm.

Anh Nguyễn Văn Chiến ở khu phố Công Hà, phường Hà Mãn, thị xã Thuận Thành, người đầu tiên phát hiện hai con thuyền cổ chia sẻ: “Là người yêu thích cổ vật, nên ngay khi phát hiện ra hai chiếc thuyền cổ dưới đáy ao, tôi báo cáo cho phường và cán bộ văn hóa huyện. Gia đình rất ủng hộ công tác khai quật và trường hợp các cơ quan chức năng quyết định phương án bảo quản thuyền tại chỗ, gia đình cũng tán thành”.

Kỹ thuật phức tạp nhất thể hiện ở phần đầu và đuôi thuyền, lần đầu tiên được phát hiện đến thời điểm hiện tại.

Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh Nguyễn Văn Đáp cho biết: Trên cơ sở thực trạng xuất lộ di tích, hiện trường khai quật, kiến nghị của Viện Khảo cổ học, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh kiến nghị Ủy ban nhân dân tỉnh cho phép thực hiện phương án bảo vệ nguyên trạng tại chỗ di tích thuyền cổ tại hiện trường. Đây là giải pháp tối ưu nhất để bảo vệ và phát huy giá trị của di tích bởi di dời nguyên trạng di tích là bất khả kháng trong điều kiện quy mô của di tích rất lớn (khoảng 100m2).

Theo đó, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh chủ trì, phối hợp với Viện Khảo cổ học và các cơ quan, đơn vị liên quan thực hiện bảo tồn khẩn cấp di tích theo phương án tạm thời lấp cát để bảo vệ nguyên trạng di tích sau khi kết thúc công tác nghiên cứu và tư liệu hóa di tích tại hiện trường. Phương án này được thực hiện một cách khoa học theo 5 bước tương tự như đã thực hiện đối với các di sản khảo cổ khác đã được thực hiện, tiêu biểu nhất là Khu di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long.

Đáng chú ý, tỉnh sẽ ứng dụng công nghệ tiên tiến, sử dụng các phương pháp bảo quản hiện đại để chống lại sự phân hủy của vật liệu gỗ, như xử lý hóa chất bảo quản, kiểm soát độ ẩm, nhiệt độ…

Thuyền được đóng hoàn toàn bằng gỗ, không sử dụng kim loại trong các bộ phận kết cấu và liên kết thuyền.

Theo đại diện Sở Xây dựng, khu vực phát hiện thuyền cổ là phạm vi đất được quy hoạch để xây dựng công viên, vườn hoa. Do vậy, nếu thực hiện giữ nguyên tại chỗ sẽ không ảnh hưởng đến không gian quy hoạch chung của địa phương đã được Ủy ban nhân dân tỉnh phê duyệt. Đây là một thuận lợi để tỉnh thiết lập hàng rào bảo vệ, biển báo về khu vực di tích, cấm các hoạt động xây dựng, khai thác tài nguyên trái phép trong phạm vi bảo vệ.

Về lâu dài, để phát huy giá trị di tích, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh cho biết sẽ thiết kế tour du lịch văn hóa kết hợp tham quan thuyền cổ với các di tích lịch sử, văn hóa khác trong khu vực thành cổ Luy Lâu, thị xã Thuận Thành.

Tổ chức các lễ hội, tái hiện các hoạt động giao thương đường thủy xưa, xây dựng các sản phẩm lưu niệm mang đậm dấu ấn của thuyền cổ Công Hà và Hà Mãn,thực hiện việc trưng bày, giới thiệu và diễn giải tại chỗ di tích thuyền cổ bằng hình ảnh và công nghệ 3D, hoặc có thể phục dựng nguyên bản, thu nhỏ tỷ lệ di tích phục vụ trưng bày, tạo cảm giác trực quan đối với khách tham quan.

Bên cạnh đó, Bắc Ninh cũng khuyến khích sự tham gia của cộng đồng, người dân địa phương vào công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích.

AN TRÂN