Xây trường nội trú xã biên giới - Bài 2: Bán trú gánh… nội trú!

Cố học để thoát nghèo

Chúng tôi tìm về nơi đầu nguồn của dòng Mê Công đỏ nặng phù sa khi bình minh bắt đầu trên vùng sông nước Đồng Tháp. Tiếng xe đạp lách cách, tiếng bước chân trên con đường đến trường của những đứa trẻ xã biên giới Thường Phước cũng bắt đầu hối hả.

Lê Nhật Tiến (lớp 5/1) kể: “Ngày nào con cũng phải đi bộ hơn 5km đến lớp, mùa mưa thì lầy lội, mùa nước nổi thì bì bõm”.

Nguyễn Thanh Hưng (lớp 5/5) luôn mang cặp sách nặng trĩu đến trường vì lớp thiếu tủ cất, phải mang sách vở đi - về mỗi ngày. “Nhà xa trường, đi học vất vả, thiếu thốn đủ thứ nhưng cha dặn con cố gắng học để thoát nghèo sau này”, Hưng tâm sự.

Thầy Nguyễn Văn Thinh, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Thường Thới Tiền 1, bộc bạch: Trường chỉ có 19 phòng học cho 24 lớp, thiếu phòng chức năng và trang thiết bị dạy học, không có nhà ăn tổ chức công tác bán trú nên các em chỉ được học 1 buổi/ngày. Cả trường hơn 700 thầy trò nhưng chỉ có 2 nhà vệ sinh. Sân trường lồi lõm, mưa thành ao, nắng bụi mịt mù. Chúng tôi chỉ mong có ngôi trường mới để các em được học hành tử tế hơn.

Giờ học buổi chiều tại lớp 6A2, Trường THCS Lê Duẩn, xã biên giới Ninh Điền, Tây Ninh. Ảnh: HOÀNG HÙNG

Tỉnh Tây Ninh hiện là địa phương có đường biên giới giáp với nước bạn Campuchia dài nhất miền Tây, cũng là nơi có nhiều trường lớp vùng biên sập xệ. Đều đặn mỗi ngày, Trương Hoài Đăng (lớp 6A2, Trường THCS Lê Duẩn, xã Ninh Điền) và chị gái Trương Thị Trà Mi (lớp 10A3, Trường THPT Lê Hồng Phong, xã Ninh Điền) dậy từ 5 giờ sáng phụ mẹ sắp xếp, kiểm đếm những tập vé số. Sau đó 2 chị em vượt quãng đường gần 10km trên chiếc xe ba bánh tự chế cũ nát tới trường.

Dù vậy, nụ cười lạc quan chưa bao giờ tắt trên gương mặt khắc khổ của chị Đào Thị Liên (40 tuổi, mẹ của Mi và Đăng). Chị bộc bạch: “Mỗi ngày, nếu bán hết vé số, tôi lời khoảng 130.000 đồng. Khó khăn, vất vả không nói, mừng nhất là 2 đứa con đều chịu học. Mong sao trường các con sớm được xây mới, có bán trú”.

Thầy Võ Văn Hải, Hiệu trưởng Trường THCS Lê Duẩn, cho biết, trường có 708 học sinh thì khoảng 10% là con em diện gia đình nghèo và cận nghèo, nhiều em có nguy cơ nghỉ học giữa chừng. Sau sáp nhập từ tháng 7-2025, xã Ninh Điền có 11 ấp với dân số khoảng 30.000 dân, diện tích tự nhiên 292,07km2. Do địa bàn xã rộng, dân cư sinh sống phân tán, cơ sở vật chất trường lớp chưa đáp ứng việc tổ chức dạy học bán trú nên những học sinh hoàn cảnh khó khăn, nhà xa trường có nguy cơ bỏ học cao.

Hoàn thiện chính sách nội trú

Trong khi thầy trò các tỉnh, thành phố ĐBSCL mong có trường dạy bán trú, thì ở nhiều xã biên giới khác, trường bán trú lại gánh thêm chức năng nội trú.

Cô Lục Thị Lương, Hiệu trưởng Trường Phổ thông dân tộc bán trú Tiểu học Cốc Pàng (xã Cốc Pàng, Cao Bằng), bày tỏ: Là trường dân tộc bán trú nhưng có 78/360 em từ lớp 1 đến lớp 5 phải nội trú do nhà quá xa, trong khi trường không có chế độ nội trú cho học sinh lẫn giáo viên. Dù vậy, với quyết tâm cùng dốc sức cho các con học thật tốt, 16 thầy cô ở lại nhà công vụ hoặc trọ gần trường để dọn dẹp, chuẩn bị ngày ba bữa ăn cho học trò.

Ở các tỉnh phía Bắc như Tuyên Quang, Lào Cai, Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, nhiều trường học vùng biên giới cũng có cảnh tương tự như Trường Phổ thông dân tộc bán trú Tiểu học Cốc Pàng, khi cùng lúc duy trì một số mô hình tổ chức bán trú lẫn nội trú. Trong đó, trường tiểu học, THCS và liên cấp tiểu học - THCS hầu hết chỉ hoạt động theo mô hình bán trú, nhưng với những trường ở xã có dân cư phân tán, đường sá đi lại không thuận tiện, học sinh đều được ở lại trường sinh hoạt, học tập 5 ngày trong tuần, chỉ về nhà vào 2 ngày cuối tuần.

Cách thức tổ chức sinh hoạt, ăn ở cho học sinh, trách nhiệm của giáo viên và cán bộ quản lý ở trường bán trú không khác gì trường nội trú. Tuy nhiên, điều kiện về khu nội trú, phòng ăn, nước sạch... của nhiều trường còn tạm bợ, có trường phải sử dụng phòng học để bố trí chỗ ở cho học sinh.

Phụ cấp cho giáo viên phụ trách học sinh trường bán trú còn thấp, nhiều giáo viên làm việc theo cơ chế hợp đồng… Do đó, hầu hết các trường học vùng biên giới đều cùng mong muốn được bổ sung cơ sở hạ tầng để trở thành trường nội trú.

Theo Bộ GD-DT, cả nước còn hơn 273.000 học sinh (43,7% tổng số học sinh) có nhu cầu nhưng chưa được học tại các trường nội trú, bán trú. Số học sinh này dù có nhu cầu ở lại khu nội trú học tập, sinh hoạt vào các ngày trong tuần nhưng hàng ngày vẫn phải vượt đèo dốc, mưa lũ, qua cầu treo dân sinh tự tạo... để đến trường. Thực tế hiện nay, nhiều em phải ở lại trường hoặc thuê nhà dân gần trường để ở do không thể tự đi đến trường hoặc về nhà trong ngày bởi địa hình hiểm trở, chia cắt.

Do đó, Bộ GD-ĐT đã đề xuất Chính phủ trong giai đoạn 2025-2027 đầu tư xây mới, cải tạo các trường nội trú tại 248 xã, với hệ thống cơ sở vật chất đáp ứng đầy đủ, đồng bộ nhu cầu học tập, sinh hoạt nội trú, bán trú của học sinh và giáo viên. Nguồn vốn đầu tư xây dựng chủ yếu từ ngân sách Trung ương, còn lại là ngân sách địa phương và nguồn lực hợp pháp khác.

Đồng thời, hoàn thiện những quy định liên quan theo hướng bảo đảm học sinh ở xã biên giới được hưởng chính sách nội trú, bán trú phù hợp với thực tiễn khó khăn về địa hình, khoảng cách địa lý; có phương án bố trí giáo viên phù hợp; đảm bảo ngân sách duy trì hoạt động của các trường và chế độ cho giáo viên phù hợp điều kiện mới.

QUANG HUY - PHAN THẢO - NGỌC PHÚC - XUÂN TRUNG