Xây dựng Nhà nước pháp quyền cho kỷ nguyên vươn mình, cất cánh

Ngày 9-11-2022, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã ban hành Nghị quyết 27-NQ/TW về tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới.

Viện sĩ-PGS-TS Nguyễn Ngọc Điện (nguyên Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM) cho rằng 10 nhiệm vụ, giải pháp được đề ra trong Nghị quyết-27/TW có tác dụng củng cố những trụ cột của Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân.

Làm luật tốt, thực thi luật nghiêm minh

. Phóng viên: Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước ta đã có từ lâu. Vậy ý nghĩa quan trọng của Nghị quyết 27-NQ/TW là gì, thưa ông?

+ Viện sĩ-PGS-TS Nguyễn Ngọc Điện: Nghị quyết 27 được cho là văn kiện chính thức hóa mô hình Nhà nước pháp quyền XHCN phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện của đất nước chúng ta. Có lẽ vì vậy mà việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và việc tổ chức thực hiện pháp luật được xác định là những nhiệm vụ then chốt và được đề cập rất chi tiết trong nghị quyết này.

Nghị quyết 27 còn thể hiện tầm nhìn rất sáng suốt của lãnh đạo Đảng và Nhà nước, đồng thời thể hiện chủ trương hội nhập của nước ta trong việc xây dựng, hoàn thiện tổ chức nhà nước.

Nhà nước pháp quyền chỉ hiện diện khi có một hệ thống pháp luật tốt - tường minh, nhất quán, chặt chẽ - và việc thực hiện pháp luật không chính xác và nghiêm minh. Muốn có một hệ thống pháp luật tốt thì cần hoàn thiện quy trình làm luật, hoàn thiện thiết chế lập pháp - cụ thể là Quốc hội - theo hướng chuyên nghiệp hóa.

Muốn pháp luật được thực thi nghiêm chỉnh thì một mặt, cần đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật để nâng cao mặt bằng dân trí pháp lý của người dân, tạo điều kiện nâng cao ý thức tự giác tuân thủ pháp luật; mặt khác, cần củng cố hệ thống cơ quan tư pháp nhằm bảo đảm việc xử lý vi phạm pháp luật và xung đột, tranh chấp trong đời sống dân sự, kinh tế được thực hiện chính xác và công bằng.

Viện sĩ-PGS-TS Nguyễn Ngọc Điện

. Đất nước chúng ta vừa thực hiện một cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy chưa từng có trong lịch sử. Có phải đây là bước đi nhằm hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới?

+ Việc tổ chức bộ máy chính quyền địa phương hai cấp là bước đi rất táo bạo trong khuôn khổ tinh gọn bộ máy nhà nước.

Thật ra nếu coi chính quyền địa phương như là hệ thống cung ứng dịch vụ công thì việc tổ chức chính quyền cấp huyện chưa bao giờ có thể được lý giải dựa vào bất kỳ một luận cứ nào thuyết phục: Trong điều kiện dịch vụ công được phân thành hai loại - quan trọng và không quan trọng thì hai cấp cơ quan cung ứng dịch vụ công là đủ.

Ngày nay, giao thông liên lạc thuận tiện, đặc biệt với hệ thống quản lý dựa trên nền tảng số, việc duy trì chính quyền cấp huyện như là cấp trung gian giữa cơ quan quản lý cấp cao và cơ quan quản lý cấp cơ sở là kiểu làm không còn hợp thời. Kinh nghiệm các nước tiên tiến cũng cho thấy hệ thống chính quyền địa phương hai cấp là mô hình quản trị quốc gia hiệu quả.

Điều cần thiết là đẩy mạnh phân quyền cho cơ sở. Phải làm cho người dân thấy chính quyền cơ sở là nơi đáp ứng những yêu cầu cơ bản của mình về cung ứng dịch vụ công, liên quan đến sinh hoạt hằng ngày và cả đến hoạt động sản xuất, kinh doanh quan trọng.

Chính quyền cơ sở cũng phải được trao thẩm quyền quyết định những biện pháp cần thiết để bảo đảm an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội, bao gồm các biện pháp chế tài hành chính. Chính quyền cấp tỉnh chỉ quản lý những công việc triển khai trên quy mô liên xã, phường và những việc đặc biệt quan trọng.

Mặt khác, cần đẩy mạnh số hóa, tạo điều kiện cho người dân thực hiện giao dịch một cách thuận tiện trên môi trường số, không phải đi lại nhiều, tốn thời gian, tiền bạc.

Đặc biệt, cần tạo điều kiện thuận lợi nhất để người dân thực hiện các quyền công dân, quyền con người đã được hiến định. Đồng thời, minh định và nêu cao chủ trương người dân được làm tất cả những gì luật không cấm; hạn chế đến mức tối thiểu cơ chế “xin-cho”; đẩy mạnh hậu kiểm theo hướng vừa bảo đảm tháo gỡ vướng mắc đối với việc thực hiện quyền của người dân, vừa bảo đảm thực thi nghiêm chỉnh luật pháp.

Sáng 16-6, với 470/470 đại biểu có mặt tán thành, Quốc hội khóa XV đã thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013. Ảnh: Quochoi.vn

Tâm thế của cán bộ, công chức: Phục vụ dân

. Tổng Bí thư Tô Lâm từng cho rằng bốn nghị quyết đột phá (57, 59, 66, 68) là “bộ tứ trụ cột”, đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới. Ông đánh giá bốn nghị quyết này gắn với việc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền như thế nào?

+ Bốn nghị quyết có tác dụng tháo gỡ những vướng mắc, đồng thời mở ra hành lang thông thoáng cho việc huy động các nguồn lực xã hội để thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của đất nước trong thời gian tới.

Nghị quyết 57 được kỳ vọng cởi trói cho hoạt động khoa học công nghệ, giúp cho nhà khoa học thoát khỏi những ràng buộc của cơ chế quản lý hành chính, tài chính cứng nhắc, từ đó có điều kiện tập trung đầu tư chất xám để tạo ra giá trị cho nền kinh tế, cho xã hội.

Nghị quyết 59 tạo điều kiện thuận lợi cho sự hội nhập sâu rộng của đất nước vào đời sống kinh tế, chính trị quốc tế trong tư thế một quốc gia có chủ quyền, có tiềm lực phát triển mạnh, sẵn sàng hợp tác với tất cả các nước không phân biệt thể chế chính trị.

Nghị quyết 66 đặt nền móng chính trị cho một nhà nước được tổ chức và vận hành dưới sự chi phối của một hệ thống luật pháp chặt chẽ, tường minh và nhất quán.

Nghị quyết 68 mở cánh cửa cho tư nhân bay cao và xa trong không gian kinh tế không chỉ của quốc gia mà cả toàn cầu.

. Theo ông, đâu là thách thức mà nước ta có thể gặp phải để thực hiện 10 nhiệm vụ, giải pháp để tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền trong giai đoạn mới?

+ Nhà nước pháp quyền XHCN là Nhà nước đề cao vai trò trung tâm của người dân trong việc kiến tạo nền dân chủ - Nhân dân phải trở thành chủ thể được phục vụ.

Tất nhiên, song song đó phải thay đổi nhận thức của cán bộ, công chức - nói chung của người giữ các vị trí trong bộ máy quản lý nhà nước - từ chỗ coi mình là quan chức, có quyền ban phát sang chỗ coi mình là người phục vụ dân.

Cần xây dựng những điểm tựa vững chắc để người dân tự tin thực hiện quyền của mình một cách chủ động và đĩnh đạc.

Công chức trong bộ máy nhà nước phải dẹp bỏ tâm thế quan cách, chuyển hẳn từ kiểu ban phát sang người phục vụ. Cần có những cú hích thật sự để các chủ thể trong quan hệ Nhà nước - Nhân dân chỉnh đốn và thay đổi tư thế cho đúng chuẩn.

Chính Nhà nước, nhà chức trách phải chủ động tạo ra cú hích đó để người dân, từ việc ghi nhận thái độ thiện chí của Nhà nước tạo điều kiện cho dân thực hiện các quyền được luật thừa nhận cho mình, có được sự yên tâm trong việc thực hiện các quyền đó.

Biện pháp cải cách trong lĩnh vực xây dựng theo đó người dân muốn xây nhà thì chỉ cần đăng ký dự án chứ không cần xin giấy phép, được cho là mang ý nghĩa của một cú hích như thế. Cần có nhiều cú hích khác trong các lĩnh vực của đời sống xã hội gắn với sinh hoạt, công việc hằng ngày của dân như mua bán, đăng ký bất động sản; đăng ký và thực hiện nghĩa vụ về thuế…

. Xin cảm ơn ông!

MINH CHUNG