Tọa độ mới của siêu đô thị TPHCM

Quyết định hết sức táo bạo

KTSG: TPHCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu đã chính thức sáp nhập với nhau tạo nên một siêu đô thị mới với diện tích tăng khoảng 3 lần, dân số hơn 14 triệu người và GRDP chiếm gần 24% GDP của cả Việt Nam. Từng đưa ra đề xuất táo bạo mở rộng TPHCM ngay từ nhiều năm trước, ông bình luận như thế nào về bước chuyển đổi quan trọng này? So với hình dung của ông, cơ hội mở ra với siêu đô thị TPHCM qua việc sáp nhập địa giới này có sự khác biệt như thế nào?

- KTS. Trần Ngọc Chính: Quả thật, cách đây khoảng 10 năm, tôi đã đề xuất TPHCM cần được mở rộng để giảm tải mật độ dân số thời điểm đó là khoảng 9 triệu dân trên diện tích hơn 2.095 ki lô mét vuông, trong đó có 600 ki lô mét vuông là Khu Dự trữ sinh quyển rừng ngập mặn Cần Giờ đã được UNESCO công nhận là Khu Dự trữ sinh quyển thế giới vào năm 2000. Bên cạnh đó, chúng ta phải tạo được không gian địa lý tương xứng với tiềm năng còn rất dồi dào của đô thị này.

Tuy nhiên, khi ấy, tôi chỉ hình dung TPHCM sẽ mở rộng sang hướng Bình Dương một phần, Long An một phần, đặc biệt là hướng Long An. Hướng phát triển này phù hợp với nhu cầu bức thiết của TPHCM là giảm tải cho khu vực huyện Bình Chánh, nơi có tốc độ tăng dân số nhanh lại thường xuyên chịu cảnh ngập nước do triều cường, biến đổi khí hậu.

Tương tự, tôi cũng đã suy nghĩ nhiều về ý tưởng sáp nhập các tỉnh, thành. Đất nước chúng ta có diện tích không quá lớn, với 63 tỉnh, thành thì phù hợp với yêu cầu phát triển trong những thập niên vừa qua, nhưng để có bước tiến mạnh mẽ hơn, tập trung nguồn lực và tiết giảm chi phí hơn thì phải tinh gọn lại. Cuối cùng, chủ trương này đã được hiện thực hóa sau khi Nghị quyết về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh được Quốc hội thông qua.

Dù vậy, phải thừa nhận rằng, việc sáp nhập TPHCM (đầu tàu kinh tế của cả nước) với Bình Dương (thủ phủ công nghiệp) và Bà Rịa - Vũng Tàu (trung tâm dầu khí và logistics của cả nước) là một quyết định hết sức táo bạo.

Với diện tích tự nhiên tăng lên tới hơn 6.700 ki lô mét vuông, có đường bờ biển chạy dài và đảo tiền tiêu Côn Đảo (thuộc Bà Rịa - Vũng Tàu cũ), cộng với phần đất đai rộng rãi với tốc độ đô thị hóa cao và nhiều khu công nghiệp rất lớn (thuộc Bình Dương cũ), siêu đô thị TPHCM trong tương lai có điều kiện để khắc phục được tất cả những điểm yếu như thiếu cảng biển quốc tế, phải đầu tư cực lớn để có các khu du lịch biển, khó giải quyết dứt điểm các vấn đề ngập úng do triều cường và nước biển dâng... Tiềm lực của TPHCM sau sáp nhập vượt trội hơn bất cứ địa phương nào của Việt Nam và nếu liên kết, phát huy tối đa thế mạnh từng tỉnh, thành cũ, sức mạnh kinh tế của siêu đô thị mới là không thể so sánh. TPHCM sẽ trở thành một trung tâm kinh tế của Việt Nam trong kỷ nguyên mới, đồng thời là một trong những đô thị lớn của thế giới.

KTSG: Cùng với việc sáp nhập, những định hướng phát triển TPHCM đã được thống nhất như phát triển mô hình đô thị đa trung tâm, hình thành hành lang kinh tế ven biển, quy hoạch sông Sài Gòn thành trục kết nối, trụ cột phát triển kinh tế, du lịch sẽ được điều chỉnh như thế nào?

- Ngày 11-6-2025, Đồ án điều chỉnh quy hoạch chung TPHCM đến năm 2040, tầm nhìn đến năm 2060 được phê duyệt, theo đó, định hướng phát triển mô hình đô thị đa trung tâm với sáu phân vùng gồm đô thị trung tâm, thành phố Thủ Đức hiện nay dự kiến phát triển thành phân vùng đô thị Thủ Đức ở phía Đông, phân vùng đô thị Bình Chánh ở phía Tây, phân vùng đô thị Củ Chi - Hóc Môn ở phía Bắc, phân vùng đô thị quận 7 - Nhà Bè ở phía Nam, phân vùng đô thị Cần Giờ ở phía Đông Nam.

Bình Dương trước khi sáp nhập đã có năm thành phố gồm: Thủ Dầu Một định hướng là trung tâm công nghiệp, dịch vụ hỗ trợ và đổi mới sáng tạo; Bến Cát, Tân Uyên là đô thị công nghiệp, dịch vụ; Dĩ An, Thuận An là trung tâm thương mại và dịch vụ logistics.

Bà Rịa - Vũng Tàu trước khi sáp nhập có ba thành phố gồm: Vũng Tàu là trung tâm dịch vụ du lịch và công nghiệp dầu khí, Bà Rịa là trung tâm thương mại, dịch vụ và Phú Mỹ là trung tâm công nghiệp cảng biển.

Như vậy, ngay khi thực hiện sáp nhập, siêu đô thị TPHCM đã trở thành mô hình đô thị đa trung tâm. Vấn đề cần quan tâm là bản thân mỗi địa phương cũ đã có chiến lược quy hoạch đô thị, vì vậy, khi gộp lại, phải có sự điều chỉnh ra sao cho hợp lý. Làm thế nào để các đô thị đang có phát huy hết chức năng trong sự liên kết với nhau cùng tiến lên? Các đô thị vệ tinh hiện hữu sẽ kết nối với đô thị mẹ trong hiện tại và tương lai như thế nào?...

Quy hoạch chung của siêu đô thị TPHCM không thể là sự cộng gộp quy hoạch của ba địa phương cũ. Cùng với đó, định hướng quy hoạch mới cũng không thể lấy TPHCM cũ là trung tâm mà phải dựa trên nhu cầu, điều kiện, lợi thế so sánh của cả ba tỉnh, thành sáp nhập.

Từ góc độ này, định hướng về hành lang kinh tế hướng biển cũng cần xem xét lại. Siêu đô thị TPHCM là một đô thị biển, có các lợi thế về du lịch, logistics, cảng biển, trung tâm dịch vụ dầu khí. Câu chuyện kết nối các trung tâm kinh tế biển không cần được đề cập nữa, đồng thời, vấn đề xây dựng cảng biển tại TPHCM hay các khu du lịch, công nghệ, sinh thái ven biển, lấn biển cần được cân nhắc lại một cách thấu đáo, đặc biệt trong vấn đề hiệu quả kinh tế và các tác động môi trường.

Ngoài ra, chúng ta cần nghĩ đến việc đầu tư nâng cấp cảng Cái Mép - Thị Vải, mở rộng không gian logistics hậu cảng và phát triển đô thị cảng, đô thị logistics để tối ưu hóa năng lực vận chuyển hàng hóa ra quốc tế cho siêu đô thị TPHCM, giúp cảng Cái Mép - Thị Vải xứng tầm với vị thế một cảng biển quốc tế lớn của Việt Nam và khu vực. Cùng với đó, cần nghiên cứu các hình thức kết nối giao thông các trung tâm công nghiệp nội vùng TPHCM mới với cảng Cái Mép - Thị Vải để giảm thiểu chi phí logistics. Với các cảng thuộc ba địa phương cũ như cảng Cát Lái, cảng Hiệp Phước (thuộc TPHCM cũ), cảng Bình Dương (Bình Dương), chúng ta có thể xem xét về vai trò, chức năng của các cảng này, phân chia nhiệm vụ phù hợp hướng đến việc giảm mật độ giao thông, mở rộng không gian sống, giảm thiểu ô nhiễm đô thị...

Về hành lang phát triển dọc sông Sài Gòn, hành lang này sẽ kéo dài tới tận Bình Dương, với các không gian đô thị sinh thái, nông nghiệp công nghệ cao... Tuy vậy, để khai thác tối đa tiềm năng du lịch trên sông Sài Gòn theo hướng từ sông ra biển, kết nối từ Bình Dương qua TPHCM tới Bà Rịa - Vũng Tàu cũ, cần nghiên cứu tuyến thủy kết nối sông Sài Gòn với sông Lòng Tàu kết hợp với du lịch sinh thái, rồi kết thúc tại Vịnh Gành Rái thuộc Bà Rịa - Vũng Tàu cũ.

Để trở thành siêu đô thị xứng tầm

KTSG: Đi cùng với tiềm năng luôn là những thách thức, theo ông, những thách thức mà siêu đô thị TPHCM gặp phải sẽ ra sao? Điều căn bản nhất để giúp TPHCM vượt qua những thách thức này là gì?

- Đầu tiên là vấn đề kết nối giao thông. Với hiện trạng sáp nhập như hiện nay, một vướng mắc nảy sinh là tuyến đường bộ từ TPHCM cũ xuống Bà Rịa - Vũng Tàu cũ phải đi qua huyện Nhơn Trạch của Đồng Nai. Vì thế, không gian kinh tế trong cùng một địa phương đang thiếu sự đồng nhất và điều này cần được khắc phục để siêu đô thị TPHCM có thể phát triển toàn diện, thuận tiện và đồng đều.

Thứ hai, vì TPHCM, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu đều có năng lực kinh tế và thế mạnh riêng biệt, có GRDP cao tốp đầu cả nước nên hạ tầng kết nối giao thông bên trong ba địa phương này đều đã tương đối hoàn thiện. Việc cần làm là kết nối giữa đô thị trung tâm tại TPHCM và các đô thị xung quanh. Hiện TPHCM đang xây dựng, hoàn thiện và vận hành hệ thống metro, với tình hình mới này, cần kéo dài metro tới Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu. Tương tự, nếu làm đường sắt cao tốc, tính kết nối tương ứng cần được đảm bảo.

Ngoài ra, cần phát triển các hình thức giao thông khác, trong đó có đường thủy. Đây là phương thức giao thông không có tiếng ồn, có thể tiến tới không xăng dầu theo lộ trình Net Zero. Chúng ta cần khai thác hệ thống giao thông thủy trên sông Sài Gòn kết nối với Bình Dương (cũ), sông Đồng Nai, sông Thị Vải giúp liên kết với các địa phương khác. Nhìn chung, muốn hoàn thiện hạ tầng kết nối giao thông, sẽ cần những khoản đầu tư lớn.

Một thách thức khác là về việc quản lý. Trong số các địa phương hình thành sau sáp nhập, tôi cho rằng TPHCM sẽ đối diện với nhiều khó khăn trong quản lý nhất. Cả TPHCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu cũ vốn đều là những địa phương có bộ máy quản lý được vận hành rất tốt. TPHCM được chọn là trung tâm hành chính sau sáp nhập sẽ tính toán sử dụng cán bộ thế nào, mô hình quản lý ra sao là một câu hỏi cần suy nghĩ và sớm tìm ra lời giải.

Tất nhiên, trong bối cảnh hiện nay, bộ máy lãnh đạo mới của TPHCM sẽ phải vừa làm vừa điều chỉnh. Khó khăn, thách thức nào rồi cũng sẽ có cách hóa giải.

KTSG: Thưa ông, chúng ta cần đưa ra tầm nhìn như thế nào về siêu đô thị TPHCM trong tương lai? Ông kỳ vọng như thế nào về những thành tựu nơi đây có thể đạt được?

- Siêu đô thị TPHCM đang có sức mạnh tổng hợp từ thế mạnh của từng địa phương trước sáp nhập. TPHCM cũ là trung tâm về kinh tế, thương mại, dịch vụ, sáng tạo khởi nghiệp và sắp tới là trung tâm tài chính quốc tế. Điều TPHCM thiếu là cảng biển quốc tế thì Bà Rịa - Vũng Tàu sẽ bổ sung. Địa phương này còn đứng đầu về công nghiệp khai thác dầu khí, công nghiệp hóa dầu, là trung tâm logistics và là đô thị du lịch biển của cả miền Nam cũng như quốc tế. Bình Dương hội tụ các khu công nghiệp lớn, là công xưởng sản xuất với kim ngạch xuất khẩu chiếm hơn 10% tổng kim ngạch của cả nước. Đáng lưu ý, các địa phương này cũng là “trường học” đào tạo những lao động lành nghề, nhân lực chất lượng cao cho các ngành trọng điểm và toàn bộ khu vực phía Nam. Nghĩa là, cái gì Việt Nam cần thì siêu đô thị TPHCM mới đều có, và còn là thế mạnh.

TPHCM mới còn là đầu mối kết nối Việt Nam với quốc tế, thông qua sân bay Tân Sơn Nhất và sân bay Long Thành, cảng biển nước sâu Cái Mép - Thị Vải và sắp tới là đường bộ cao tốc tới thẳng cửa khẩu Mộc Bài (Tây Ninh).

Sự phát triển của đô thị này sẽ ở tầm mức vượt bậc, bởi vì nó sẽ dẫn dắt toàn vùng Đông Nam bộ và Tây Nam bộ, là động lực thúc đẩy nền kinh tế Việt Nam và là trung điểm kết nối kinh tế trong nước với khu vực và thế giới. Vị thế của siêu đô thị TPHCM trên bản đồ Việt Nam sẽ thay đổi. Vị thế của nó trên bản đồ khu vực và thế giới cũng sẽ đổi khác, từng bước xứng tầm một siêu đô thị quốc tế, cả về diện tích, dân số, thu nhập.

Hoàng Hạnh