Tính toán nguy cơ động đất, sóng thần khi làm điện hạt nhân, tàu điện ngầm...

Việt Nam có hơn 30 trạm địa chấn để theo dõi động đất

Chia sẻ về điều này, PGS.TS Nguyễn Hồng Phương - Chủ tịch Hội đồng khoa học Viện Vật lý địa cầu, Viện hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam - cho biết các trận động đất mạnh tập trung ở dọc các vành đai lửa.

Có ba vành đai lửa lớn nhất hành tinh là Thái Bình Dương, Địa Trung Hải - Himalaya và kéo dài theo dải núi ngầm từ Bắc Băng Dương qua Đại Tây Dương về phía nam. "Việt Nam không nằm trên vành đai lửa nên chúng ta an toàn, không xảy ra những trận động đất hủy diệt như ở Sumatra - Andaman năm 2004 (mạnh 9,3 độ) lấy đi tính mạng của khoảng 300.000 người hay động đất mạnh như ở Myanmar vừa qua" - ông Phương nói.

Việt Nam vẫn có khả năng xảy ra động đất mạnh do nằm trên các đứt gãy dài.

Tuy nhiên Việt Nam vẫn có khả năng xảy ra các trận động đất mạnh, do trên lãnh thổ nước ta có nhiều hệ thống đứt gãy dài hàng chục km đến hàng trăm km và các đứt gãy sâu nên vẫn phát sinh động đất. Ông Phương cho biết theo các số liệu ghi nhận được thì các trận động đất ở miền Nam nước ta yếu hơn rất nhiều so với động đất miền Bắc.

Lý do là các nguồn phát sinh động đất ở miền Bắc là các đới đứt gãy rất sâu, mang tên các con sông và trải dài khắp miền Bắc như đứt gãy sông Đà, đứt gãy sông Hồng, đứt gãy sông Chảy, đứt gãy sông Lô, đứt gãy sông Mã. Đây là các nguồn phát sinh động đất mạnh, nhất là khu vực Tây Bắc.

"Hai trận động đất mạnh nhất trong lịch sử Việt Nam ghi nhận được ở Tuần Giáo (tỉnh Điện Biên) năm 1983 và Điện Biên năm 1985 với cường độ lần lượt 6,8 và 6,7 độ, điều này chứng tỏ động đất tương đối mạnh.

Nếu động đất mạnh 6,8 độ như ở Tuần Giáo mà xảy ra ở Hà Nội thì sẽ như thế nào? Chính vì vậy chúng ta phải nghiên cứu đứt gãy nào có khả năng phát sinh động đất để có giải pháp phòng ngừa, ứng phó để giảm thiểu thiệt hại" - ông Phương nói.

TS Nguyễn Xuân Anh, Giám đốc Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần, Viện Các Khoa học Trái đất, Viện Hàn lâm KHCN Việt Nam cho biết, Việt Nam đang có hơn 30 trạm địa chấn quốc gia để theo dõi hoạt động động đất trên toàn lãnh thổ. Ngoài ra có gần 100 trạm địa chấn địa phương quan trắc tại các công trình trọng điểm như: thủy điện, khu vực dự kiến phát triển điện hạt nhân.

Dữ liệu từ các trạm sẽ được truyền ngay về Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần đặt tại Hà Nội để phân tích tự động, qua đó xác định được chấn tâm, độ sâu chấn tiêu của động đất để phát đi cảnh báo nhanh nhất.

Theo quy định, tất cả những trận động đất có độ lớn trên 3,5 thì chúng tôi sẽ phát thông báo. Tuy nhiên hiện nay cả những trận động đất độ lớn 2,5, chúng tôi cũng có công bố để thông tin thêm cho người dân.

Lưu ý rằng, việc dự đoán chính xác thời điểm động đất xảy ra thì không chỉ riêng nước ta mà trên thế giới chưa có quốc gia nào làm được. Ngay cả các nước nhiều động đất như Nhật Bản hay các nước tiên tiến nhất. Về cơ bản, dự báo độ lớn tại một khu vực có thể làm được, nhưng dự báo thời điểm chính xác xảy ra động đất thì chưa làm được.

Xây dựng chương trình quốc gia đánh giá nguy hiểm của động đất

Việt Nam đã có bản đồ phân vùng động đất, đánh giá nguy hiểm động đất. Dựa theo phân vùng này, Hà Nội nằm trong phân vùng có động đất cấp 7, cấp 8. Trong khi đó, khu vực Tây Bắc là nơi có thể xảy ra động đất mạnh nhất ở nước ta. Nơi đây đã từng ghi nhận các trận động đất mạnh 6,7-6,8 độ vào năm 1935 và năm 1983. Ở Tây Nguyên thời gian qua ghi nhận rất nhiều những trận động đất nhỏ do kích thích từ hồ, đập thủy điện gây ra.

TS Nguyễn Xuân Anh cho biết, hiện nay ở Việt Nam đã có tiêu chuẩn thiết kế kháng chấn cho công trình, trong đó đã xây dựng bản đồ nguy hiểm động đất với các giá trị gia tốc nền cho cả nước. Theo đó, tất cả các công trình đều phải được thiết kế chống chịu được động đất theo tiêu chuẩn này.

Ví dụ ở Hà Nội có nhiều khu nhà chung cư, tập thể đã xuống cấp, kết cấu yếu cần có đánh giá rủi ro về động đất. Khi công trình yếu, không đảm bảo kháng chấn sẽ rất nguy hiểm. Các cơ quan chức năng cần có đánh giá định kỳ để có phương án hoặc là gia cố, hoặc là phá bỏ để đảm bảo an toàn cho người dân. Đối với những công trình cao tầng, các nhà khoa học cũng khuyến cáo nhiều lần là nên lắp đặt các máy đo rung chấn để đánh giá xem rung lắc thế nào, ảnh hưởng bao nhiêu.

Hiện nay việc đánh giá ảnh hưởng đến công trình chủ yếu do người ghi nhận bằng cảm quan. Các thiết bị quan trắc này cho phép xác định chính xác mức độ rung lắc, và từ những số liệu đó đưa ra các cảnh báo, khuyến cáo phù hợp cho người dân.

Tầm nhìn sắp tới, chúng ta sẽ xây dựng các dự án trọng điểm như đường sắt cao tốc, tàu điện ngầm, nhà máy điện hạt nhân hay những công trình phát triển kinh tế biển cũng phải tính toán rất kỹ lưỡng về yếu tố nguy cơ động đất, sóng thần.

"Chúng tôi nhấn mạnh tính cấp thiết của việc xây dựng một chương trình quốc gia để đánh giá nguy hiểm động đất trên cả nước. Bản đồ phân vùng động đất, đánh giá nguy hiểm động đất của chúng ta đang dùng đã có từ năm 2006. Mặc dù sau đó đã có cập nhật nhưng đòi hỏi phải cập nhật số liệu cũng như đánh giá một cách chi tiết, đặc biệt là các vùng nguy hiểm. Thông qua đánh giá rủi ro sẽ cung cấp cơ sở khoa học, cơ sở kỹ thuật cho định hướng phát triển kinh tế xã hội; giúp các nhà hoạch định chính sách đưa ra những quy định định, văn bản pháp lý hiệu quả nhất", TS Nguyễn Xuân Anh nói.

Ví dụ như chúng ta không nên xây thành phố nhiều nhà cao tầng ở nơi có nguy cơ động đất cao sẽ tốn kém; ở các khu đô thị lớn như Hà Nội, TPHCM cần có phân vùng chi tiết rủi ro động đất để quy hoạch xây dựng thành phố phát triển bền vững.

Ngoài ra cần nâng cao năng lực cảnh báo động đất và sóng thần. Điển hình là tăng số lượng trạm quan trắc, và như tôi chia sẻ trước đó, là những thiết bị để đo rung chấn trực tiếp ở các công trình cao tầng.

Đẩy mạnh công tác tuyên truyền cho người dân về kỹ năng ứng phó với động đất. Trên thực tế, trận động đất vừa qua cũng đã bộc lộ thực trạng thiếu kỹ năng xử trí khi gặp động đất ở nhiều người dân.

Tô Hội