Thuốc trầm cảm có thể là phương pháp điều trị hiệu quả COVID-19?

Khi COVID-19 xuất hiện tại Pháp vào tháng 2 năm 2020, Giáo sư Nicolas Hoertel, chuyên gia tâm thần học tại Đại học Paris và là bác sĩ tâm thần tại Bệnh viện Corentin Celton đã rất lo lắng cho các bệnh nhân của mình. Thông tin từ Trung Quốc, nơi SARS-CoV-2 xuất hiện đầu tiên cho thấy nguy cơ mắc bệnh nặng hoặc tử vong do COVID-19 tăng đột biến ở độ tuổi 65. Ít nhất một nửa số bệnh nhân trong cơ sở nơi ông làm việc có nguy cơ rất cao.

Các bằng chứng mới cho thấy thuốc trầm cảm giảm các triệu chứng COVID-19 nghiêm trọng.

Tuy nhiên, khi các ca bệnh gia tăng đỉnh điểm, ông nhận thấy rằng các bệnh nhân điều trị trong cơ sở của mình hầu như không có các triệu chứng nghiêm trọng đến mức phải nhập viện. Trên thực tế, từ tháng 2 năm 2020 đến tháng 3 năm 2021, chỉ có 4 bệnh nhân cần nhập viện để điều trị COVID-19. Các bằng chứng cho thấy thuốc trầm cảm đã giúp những bệnh nhân này sống sót.

Giáo sư Hoertel đã làm việc với tổng số 39 bệnh viện tại Pháp để phát triển một nghiên cứu hồi cứu quan sát đa trung tâm kiểm tra kết quả cho bệnh nhân COVID-19. Những gì ông và nhóm tìm thấy là rất đáng chú ý. Họ phát hiện ra các trường hợp đang phải dùng thuốc chống trầm cảm bị mắc COVID-19, có thể giảm tới 72% nguy cơ phải đặt nội khí quản hoặc tử vong.

Đó là những cái tên thuốc quen thuộc với chứng trầm cảm kháng trị, bao gồm: Venlafaxine, mirtazapine, escitalopram, paroxetine, fluoxetine và fluvoxamine...

Mối liên quan giữa thuốc trầm cảm và COVID-19

Tại Mỹ, Angela Reiersen, bác sĩ tâm thần Đại học Y khoa Washington ở St. Louis cũng khám phá ra rằng thuốc fluvoxamine có thể hữu ích trong việc điều trị nhiễm trùng huyết, một tình trạng giải phóng cytokine vào máu và thường gây tử vong.

Bão cytokine có liên quan đến các trường hợp COVID-19 nghiêm trọng. Reiersen đã cùng đồng nghiệp của cô thực hiện nghiên cứu mù đôi, có đối chứng với giả dược để xác định xem việc sử dụng sớm thuốc chống trầm cảm fluvoxamine ở bệnh nhân COVID-19 có thể làm giảm các triệu chứng nghiêm trọng hay không? Kết quả cho thấy rằng các triệu chứng lâm sàng nghiêm trọng xảy ra ở 0 trong số 80 bệnh nhân trong nhóm fluvoxamine và ngược lại là 6 trong số 72 bệnh nhân ở nhóm giả dược.

Thuốc trầm cảm này ức chế các enzym cản trở sưj xâm nhập của virus.

Hiện nay, các nghiên cứu ở ít nhất ba quốc gia Pháp, Hoa Kỳ và Đức đều ủng hộ ý kiến rằng một số loại thuốc chống trầm cảm có thể là phương pháp điều trị sớm hiệu quả cho COVID-19.

Thuốc không chỉ có hiệu quả mà còn khá an toàn. Hiện hàng triệu người đã và đang sử dụng để điều trị trầm cảm. So với phương pháp điều trị COVID-19 ban đầu khác như kháng thể đơn dòng, một đợt thuốc chống trầm cảm kéo dài 2 tuần mang lại kết quả rất khả thi.

Cơ chế chính xác mà những loại thuốc chống trầm cảm làm giảm mức độ nghiêm trọng của COVID-19 vẫn chưa rõ ràng, nhưng có 3 giả thuyết thuyết phục, đó là :

Các đặc tính chống viêm của thuốc làm giảm tình trạng viêm thường liên quan đến COVID-19 nghiêm trọng như bão cytokine.
Những loại thuốc này có một số đặc tính kháng virus.
Thuốc ức chế một loại enzyme cho phép virus xâm nhập vào tế bào.

Thuốc trầm cảm ức chế enzyme, ngăn cản SARS-CoV-2 xâm nhập

Theo các tác giả thì giả thuyết chống viêm là câu trả lời rất có thể để hướng tới, do thuốc chống trầm cảm kích hoạt thụ thể gọi là Sigma 1 (S1R). Sự kích hoạt này có thể tạo ra tác dụng chống viêm. Nhưng khi nghiên cứu tiến triển, bác sĩ tâm thần người Pháp cho rằng điều đó ít xảy ra hơn. Lời giải thích mà ông thấy thuyết phục nhất là số 3 - giả thuyết về enzyme.

Dựa trên nghiên cứu của mình về các phân tử lipid được gọi là ceramides - cũng như công trình của các nhà nghiên cứu như Hoertel - Gulbins đưa ra giả thuyết rằng khi coronavirus mới xâm nhập vào tế bào, nó sẽ kích hoạt một loại enzyme gọi là acid sphingomyelinase (ASM). Khi enzyme đó được kích hoạt, ceramides được tạo ra.

Ceramides hoạt động như một cánh cửa mở cho phép virus xâm nhập vào tế bào, nơi nó có thể sinh sản. Những gì các loại thuốc chống trầm cảm này làm là ức chế các enzym đó. Ít enzym hơn có nghĩa là ít ceramide hơn và ít cánh cửa mở hơn để virus xâm nhập vào tế bào người.

Khi SARS-CoV-2 xâm nhập vào cơ thể, virus ngay lập tức bắt đầu tìm kiếm các tế bào nơi nó có thể sinh sản. Nhưng nếu lý thuyết về ceramide là đúng, thì tế bào của những người dùng chất ức chế ASM là những pháo đài nhỏ và virus không thể tìm đường xâm nhập.

Hiệu quả trước các biến thể

Nghiên cứu cho thấy rằng bất kể cơ chế nào khiến thuốc chống trầm cảm phát huy tác dụng, chúng cũng sẽ hoạt động hiệu quả với bất kể biến thể nào. Điều quan trọng đây là những loại thuốc hiệu quả, rẻ, an toàn, nếu được dùng sớm, có thể ngăn ngừa các triệu chứng nghiêm trọng của COVID-19.

Trong khi nhiều nghiên cứu và thử nghiệm lâm sàng cần được tiếp tục thực hiện để xác nhận những dữ liệu ban đầu này, các nhà nghiên cứu cho rằng, khả năng thuốc chống trầm cảm cung cấp một biện pháp bảo vệ chống lại bệnh nặng là rất khả thi.

Tuy nhiên các nhà nghiên cứu cũng lưu ý rằng vẫn còn nhiều điều cần được xác nhận, do vậy, vaccine COVID-19 vẫn là chiến lược hiệu quả nhất trong cuộc chiến chống lại đại dịch.

Duy Đăng