Thuốc lá lậu – hiểm họa kép cho sức khỏe cộng đồng và nền kinh tế

Hệ lụy nghiêm trọng với sức khỏe và kinh tế

Theo các chuyên gia y tế, nếu thuốc lá hợp pháp đã chứa hàng trăm chất độc hại, thì thuốc lá lậu càng nguy hiểm hơn gấp bội. Nhiều loại bị pha trộn tạp chất, thậm chí chứa ma túy tổng hợp và các chất cấm, gây nghiện mạnh và hủy hoại hệ thần kinh, tim mạch, phổi. Không chỉ người hút chủ động mà cả người hít khói thụ động đều có nguy cơ mắc bệnh viêm phế quản mạn tính, COPD, ung thư phổi, thanh quản và nhiều bệnh nguy hiểm khác.

Lực lượng chức năng kiểm tra, thu giữ hàng nghìn bao thuốc lá lậu không rõ nguồn gốc được vận chuyển vào nội địa.

Bác sĩ chuyên khoa I Hà Tố Như, Bệnh viện Đa khoa An Việt, cho biết:“Với thuốc lá nhập lậu, nguồn gốc và thành phần hoàn toàn không được kiểm định. Không ai biết trong những điếu thuốc đó có chứa gì và ở nồng độ bao nhiêu. Vì thế, nguy cơ ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe càng lớn hơn rất nhiều.”

Theo Bộ Công Thương, dù lực lượng chức năng đã triển khai nhiều biện pháp, tình trạng buôn lậu thuốc lá vẫn diễn biến phức tạp. Chỉ trong 9 tháng đầu năm 2025, các cơ quan đã thu giữ hơn 190.000 bao thuốc lá điếu nhập lậu, 240.000 sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng cùng gần 10 tấn phụ kiện, trị giá vi phạm khoảng 29 tỷ đồng, xử phạt hành chính 6,6 tỷ đồng.

Các “điểm nóng” như Cao Bằng, Tây Ninh, Long An thường xuyên bị phát hiện các vụ buôn lậu quy mô lớn – từ 45.000 bao thuốc lá điếu đến hàng trăm tấn nguyên liệu. Đáng chú ý, các đối tượng buôn lậu ngày càng tinh vi: giấu thuốc trong container, ngụy trang hàng hóa, vận chuyển bằng xuồng máy hoặc thuê người gùi cõng qua biên giới. Nhiều đường dây còn lợi dụng thương mại điện tử và mạng xã hội kín để giao dịch, khiến công tác kiểm soát thêm khó khăn.

Ông Thân Đức Công, Cục trưởng Cục Nghiệp vụ Quản lý thị trường (Bộ Công Thương), nhận định: “Các đối tượng buôn lậu hiện nay không chỉ vận chuyển nhỏ lẻ mà đã hình thành đường dây lớn, xuyên quốc gia. Chúng thường giấu thuốc lá trong container, trộn với hàng hóa hợp pháp, hoặc lợi dụng hình thức hàng quá cảnh, trung chuyển để qua mặt cơ quan chức năng. Đặc biệt, việc mua bán qua thương mại điện tử và mạng xã hội kín khiến công tác kiểm soát ngày càng khó khăn.”

Buôn lậu thuốc lá không chỉ là hành vi vi phạm pháp luật mà còn để lại hệ lụy nặng nề đối với cả sức khỏe cộng đồng lẫn nền kinh tế. Theo Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, mỗi năm nước ta thất thu từ 5.000 – 6.000 tỷ đồng do thuốc lá lậu, và con số này có thể tăng tới 40.000 tỷ đồng vào năm 2030 nếu không được kiểm soát hiệu quả.

Song, tổn thất lớn hơn cả là sức khỏe của người dân. Nhiều vụ việc cho thấy các loại thuốc lá điện tử lậu bị trộn ma túy, cần sa tổng hợp, khiến người sử dụng rơi vào trạng thái hoang tưởng, ảo giác, thậm chí tử vong. Đây là biểu hiện rõ ràng cho thấy buôn lậu thuốc lá đang gắn với nhiều tội phạm khác, đe dọa trật tự xã hội và an ninh quốc gia.

Buôn lậu thuốc lá gây hại sức khỏe do chất lượng kém, làm thất thu ngân sách và ảnh hưởng xấu đến kinh tế.

Bác sĩ Hà Tố Như nhấn mạnh:“Dù hút thuốc chủ động hay thụ động, nguy cơ mắc bệnh đều giống nhau. Thuốc lá có thể gây viêm phế quản mạn tính, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, ung thư phổi, ung thư thanh quản, hầu họng, các bệnh tim mạch như tăng huyết áp, bệnh mạch vành, đột quỵ. Đặc biệt, khói thuốc còn ảnh hưởng nặng nề đến phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ, làm tăng nguy cơ hen suyễn, viêm phổi, sinh non hoặc thai nhẹ cân.

Với thuốc lá nhập lậu, nguồn gốc và thành phần không được kiểm định thì càng nguy hiểm hơn khi không biết trong những điếu thuốc đó có chứa gì và nồng độ bao nhiêu. Vì thế, nguy cơ ảnh hưởng tiêu cực tới sức khỏe càng cao hơn.”

Buôn lậu thuốc lá – vi phạm pháp luật với hệ lụy xã hội nặng nề

Về mặt pháp lý, luật sư Nguyễn Tuấn Anh cho biết:“Theo Nghị định 98/2020/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 17/2022/NĐ-CP), hành vi buôn lậu thuốc lá có thể bị xử phạt hành chính từ 1 triệu đồng đến 100 triệu đồng, kèm hình thức tịch thu tang vật, phương tiện và buộc tiêu hủy. Nếu đủ yếu tố cấu thành tội phạm, người vi phạm có thể bị truy tố hình sự với mức phạt lên đến 20 năm tù.”

Luật sư Nguyễn Tuấn Anh

Tuy nhiên, trên thực tế, mức phạt này vẫn chưa đủ sức răn đe so với lợi nhuận khổng lồ mà các đường dây buôn lậu thu về. Lợi ích lớn khiến nhiều đối tượng sẵn sàng liều lĩnh, bất chấp pháp luật để “chạy hàng” qua biên giới, khiến tình hình ngày càng khó kiểm soát.

Luật sư Tuấn Anh cảnh báo, hành vi buôn lậu thuốc lá có những tác hại cực lớn như ảnh hưởng sức khỏe do thuốc lá lậu chất lượng không đảm bảo sức khỏe, ảnh hưởng đến nền kinh tế, làm thất thu ngân sách nhà nước,… Tuy nhiên, tình trạng buôn lậu thuốc lá ngày càng gia tăng về số lượng và diễn ra sôi động và đem lại mức lợi nhuận khổng lồ cho các đối tượng vi phạm. Chính vì vậy, các đối tượng luôn bất chấp các quy định pháp luật và sử dụng mọi thủ đoạn để thực hiện hành vi phạm tội đến cùng dù mức phạt đối với hành vi này đã tăng rất nhiều so với trước đây nhưng vẫn chưa thể nào so với mức lợi nhuận mà các đối tượng thu được khi thuốc lá lậu được vận chuyển và tiêu thụ chọt lọt trên thị trường.

Để ngăn chặn tận gốc vấn nạn thuốc lá lậu, các chuyên gia cho rằng cần tăng cường tuyên truyền nhận thức người tiêu dùng, siết chặt kiểm soát biên giới, đẩy mạnh truy xuất nguồn gốc sản phẩm và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm. Đồng thời, cần có cơ chế phối hợp liên ngành giữa hải quan, công an, quản lý thị trường và chính quyền địa phương để tạo “lá chắn” đồng bộ.

Trong thời gian qua, Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) đã phối hợp với các bộ, ngành và địa phương đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, xây dựng môi trường không khói thuốc, đồng thời hỗ trợ đào tạo, tập huấn cho lực lượng chức năng về nhận diện, xử lý vi phạm liên quan đến thuốc lá lậu. Những nỗ lực này đã góp phần giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong cộng đồng, song để đạt được mục tiêu bảo vệ sức khỏe toàn dân, vẫn cần sự chung tay mạnh mẽ hơn từ toàn xã hội.

Bởi lẽ, nếu chỉ nhìn nhận buôn lậu thuốc lá như một vi phạm kinh tế thì hậu quả sẽ còn kéo dài. Đã đến lúc xã hội cần nhìn thẳng vào thực tế – rằng thuốc lá lậu không chỉ làm hao mòn ngân sách, mà còn âm thầm cướp đi sức khỏe và tương lai của hàng triệu người Việt.

Trang Nguyễn - Huyền Diệu