Thúc đẩy xuất khẩu mặt hàng có lợi thế cạnh tranh: Khai thác giá trị khác biệt để vươn xa

Cây chanh dây mang lại thu nhập hàng trăm triệu đồng mỗi năm cho người dân xã Bản Lang (nay là xã Khổng Lào), tỉnh Lai Châu. Ảnh: Bích Nguyên

Tiềm năng xuất khẩu rất lớn

Chanh dây, chuối, dứa và dừa hiện là 4 loại trái cây được Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN-MT) ưu tiên phát triển do sở hữu tiềm năng xuất khẩu lớn. Ông Nguyễn Như Cường, Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ, Bộ NN-MT cho biết, năm 2024, tổng diện tích trồng cây ăn quả cả nước ước đạt khoảng 1,28 triệu ha. Trong đó, 4 loại trái cây: Chanh dây, chuối, dứa và dừa là những đại diện tiêu biểu, hội tụ nhiều lợi thế cạnh tranh và tiềm năng lớn về xuất khẩu. Tuy nhiên, trong nhóm các sản phẩm trái cây, chỉ có sầu riêng đã bứt phá vươn lên trở thành mặt hàng xuất khẩu đạt giá trị "tỷ đô", với kim ngạch đạt gần 2,3 tỷ USD năm 2023 và 3,3 tỷ USD năm 2024. Bên cạnh đó, dừa đã đạt kim ngạch xuất khẩu 1,1 tỷ USD vào năm 2024, thuộc top 7 mặt hàng nông sản chủ lực, nhưng chuối mới đạt 380 triệu USD, chanh dây 222 triệu USD, trong khi những trái cây này đều có tiềm năng phát triển rất lớn.

Hiện tại, chuối của nước ta đạt sản lượng 3 triệu tấn/năm, là mặt hàng xuất khẩu chủ lực sang Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và EU. Còn dừa là loại trái cây có diện tích lớn nhất, hơn 200.000ha, sản lượng 2,28 triệu tấn. Với kim ngạch xuất khẩu hơn 1 tỷ USD, Việt Nam thuộc nhóm quốc gia xuất khẩu dừa hàng đầu thế giới.

Trong khi đó, sản lượng chanh dây của Việt Nam hiện đạt 163.000 tấn/năm, 70-80% sản phẩm được xuất khẩu. Cây chanh dây có tiềm năng cán mốc 1 tỷ USD, nếu quy hoạch tốt và thị trường Trung Quốc mở rộng. Phân tích sâu hơn về tiềm năng của loại cây này, ông Nguyễn Mạnh Hùng, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Nafoods ước tính, nhu cầu toàn cầu đối với chanh dây cô đặc và puree khoảng 30.000 tấn mỗi loại mỗi năm, với tốc độ tăng trưởng 6-7%/năm. Thị trường Trung Quốc nếu mở cửa sẽ tạo ra nhu cầu rất lớn cho quả tươi, đặc biệt trong mùa đông, khi họ không thể trồng.

“Năng suất chanh dây Việt Nam vượt trội hơn gấp đôi so với Nam Mỹ (30-50 tấn/ha so với 15-20 tấn/ha), mang lại lợi thế cạnh tranh lớn, mang lại thu nhập cao cho nông dân, với giá bán khoảng 20.000 đồng/kg quả và giá xuất khẩu 60.000-70.000 đồng/kg. Riêng giống chanh dây ngọt của Nafoods có thể bán tại vườn với giá 80.000-100.000 đồng/kg và lên tới 230.000 đồng/kg tại siêu thị. Điều này cho thấy tiềm năng kinh tế rất lớn, mỗi héc ta chanh dây có thể mang lại doanh thu khoảng 1 tỷ đồng cho nông dân” - ông Hùng cho biết.

Còn cây dứa mỗi năm đạt sản lượng 860.000 tấn, đã được xuất khẩu sang 122 quốc gia. Ông Đinh Cao Khuê, Phó Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam, Chủ tịch Công ty Cổ phần Thực phẩm xuất khẩu Đồng Giao (DOVECO) nhận định, cây dứa có thể xuất khẩu đạt mốc 1 tỷ USD, thậm chí 3-4 tỷ USD nếu tổ chức vùng nguyên liệu tốt.

Đồng tình với nhận định này, ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam phân tích, nhu cầu tiêu thụ dứa trên thế giới đang tăng mạnh, với quy mô thị trường toàn cầu đạt khoảng 29 tỷ USD vào năm 2024 và tiếp tục tăng trưởng kép hằng năm ở mức 6,3%. Thị trường châu Âu và Bắc Mỹ chiếm tới 50% nhu cầu tiêu thụ, cho thấy tiềm năng xuất khẩu rất lớn. Trong khi đó, dứa Việt Nam có khả năng cạnh tranh cao, điển hình như sản phẩm nước dứa cô đặc của DOVECO đã xuất khẩu sang hơn 50 quốc gia. Thậm chí, các sản phẩm Việt Nam vượt qua cả các mặt hàng từ Mỹ và châu Âu, qua đó, khẳng định vị thế ngày càng vững chắc của dứa Việt trên trường quốc tế.

Muốn xuất khẩu tốt phải có sản phẩm chất lượng tốt

Thứ trưởng Bộ NN-MT Trần Thanh Nam đánh giá, cả 4 mặt hàng đều có lợi thế tuyệt đối hoặc tương đối, nhưng đang đối diện với các thách thức giống nhau: Bộ giống còn đơn điệu, thiếu giống tốt, giống chống chịu với các loài sâu bệnh hại quan trọng, thiếu vùng nguyên liệu đạt chuẩn, liên kết rời rạc, tỷ lệ chế biến thấp, thiếu thương hiệu quốc gia và thị trường vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro. Công tác truy xuất nguồn gốc vẫn gặp vướng mắc, đặc biệt là trong bảo hộ giống cây trồng. “Đây là thời điểm các viện, trường cần tập trung cải tiến và đa dạng hóa nguồn giống, trong khi doanh nghiệp phải đẩy mạnh đầu tư, chủ động liên kết trong quá trình sản xuất giống" - Thứ trưởng Trần Thanh Nam nhấn mạnh.

Việt Nam chủ yếu xuất khẩu chuối tươi mà chưa đưa vào chế biến sâu và chưa khai thác hết các giá trị từ các phế phụ phẩm của loại cây này. Ảnh: Bích Nguyên

Bà Nguyễn Thị Kim Thanh, Chủ tịch Hiệp hội Dừa Việt Nam đề xuất giải pháp xuất khẩu trái dừa: “Để phát triển bền vững, ngành dừa cần có nguồn nguyên liệu ổn định về chất lượng và sản lượng, đồng thời đòi hỏi sự phối hợp giữa Bộ NN-MT, các viện, trường để đưa ra giải pháp nâng cao năng suất, hiện đại hóa sản xuất. Chúng ta có thể chế biến dừa kết hợp cùng các loại quả khác như: chuối, dứa... để đa dạng hóa sản phẩm, từ đó gia tăng giá trị trái cây Việt Nam”.

Đối với cây dứa, ông Đặng Phúc Nguyên cho rằng: “Để tận dụng tốt đầu ra và đạt quy mô tỷ đô, ngành dứa phải có chiến lược rõ ràng và bài bản hơn nữa. Việc mở rộng vùng nguyên liệu, cải tiến giống, áp dụng công nghệ kỹ thuật để nâng cao năng suất và chất lượng là hết sức cần thiết. Nhà nước cũng cần quan tâm đầu tư hệ thống thủy lợi cho các vùng trồng dứa, ban hành chính sách hỗ trợ riêng cho nông dân và doanh nghiệp do chi phí đầu tư ban đầu khá cao”.

Trong khi đó, muốn khai thác tốt lợi thế cạnh tranh để xuất khẩu hiệu quả, phát triển bền vững trái chanh dây, ông Nguyễn Mạnh Hùng đề xuất, cơ quan quản lý Nhà nước cần có định hướng, quy hoạch rõ ràng, tránh tình trạng trồng ồ ạt khi giá cao dẫn đến rớt giá. Cần kiểm soát các thương lái nước ngoài, tránh nhiễu loạn về giá. Cùng với đó, tăng cường quản lý giống giả, giống kém chất lượng. Về phía cơ quan Nhà nước, cần cập nhật nhanh chóng và quản lý chặt chẽ các quy định về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật từ các thị trường khó tính như châu Âu, Mỹ, Trung Quốc, đồng thời cần quản lý các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, không đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, tránh làm ảnh hưởng đến thương hiệu chung của nông sản Việt Nam.

Còn ông Võ Quan Huy, Giám đốc Công ty TNHH Huy Long An đề xuất Hiệp hội ngành hàng quan tâm hơn tới phân khúc chuối chế biến và khai thác giá trị từ các phế phụ phẩm của cây chuối. Theo ông Huy, đây là hướng đi quan trọng để nâng cao giá trị gia tăng cho ngành hàng này, thay vì chỉ tập trung vào chuối tươi xuất khẩu như hiện nay, bởi: "Chuối không chỉ là trái cây tươi để ăn, mà còn là cây trồng đa giá trị. Từ thân, lá, củ, hoa đến trái chuối đều có thể được chế biến thành nhiều sản phẩm phục vụ tiêu dùng, thực phẩm, dược liệu và công nghiệp".

Bích Nguyên