Thay đổi tư duy phát triển đô thị

Tuyến đường sắt đô thị số 1 Thành phố Hồ Chí Minh. (Ảnh Thế Anh)

Đây là mô hình mới đối với chính quyền thành phố, cần vừa học vừa làm, vừa kêu gọi sự hiến kế của các chuyên gia trong và ngoài nước.

Cơ hội thay đổi bộ mặt đô thị

Ông Bùi Xuân Cường, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố cho biết, với mật độ dân số hơn 4.500 người/km2, thành phố coi đường sắt đô thị là xương sống của hệ thống giao thông công cộng. Đến năm 2035, thành phố đặt mục tiêu hoàn thành 355 km đường sắt đô thị; đồng thời, triển khai 11 vị trí TOD dọc tuyến đường sắt đô thị và vành đai 3 trong giai đoạn 2024-2028, trong đó, 9 vị trí sẽ được triển khai ngay trong năm

2024-2025. Việc phát triển TOD sẽ tạo điều kiện nâng cao hiệu quả sử dụng đất, giảm ùn tắc giao thông, giảm ô nhiễm, cung cấp hệ thống giao thông công cộng dễ tiếp cận, nhanh chóng, an toàn, hiện đại, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống người dân và thúc đẩy tăng trưởng xanh, bền vững.

Về quỹ đất để phát triển TOD, ông Nguyễn Anh Tuấn, Trưởng phòng Quản lý hạ tầng kỹ thuật Sở Xây dựng cho biết, qua rà soát, thành phố còn khoảng 32.000 ha đất nông nghiệp, đất trống…; khoảng 9.000 ha đất gắn với TOD thuộc khu vực đất sản xuất, đất chuyển đổi chức năng; khoảng 23.000 ha đất khuyến khích phát triển TOD thuộc các khu dân cư hiện hữu, cải tạo chỉnh trang có dân cư và các khu chức năng khác…

Theo ông Tuấn trong bối cảnh thành phố bước vào kỷ nguyên vươn mình, việc thúc đẩy phát triển metro đến 2030, hoàn thiện đến năm 2050 theo mô hình phát triển TOD là rất cấp bách. Tuy nhiên, điểm nghẽn lớn nhất hiện nay là cơ chế thực thi TOD vẫn chưa thật sự thông suốt, các quy trình kỹ thuật, pháp lý toàn diện vẫn chưa có điều kiện phát huy, thời gian thủ tục kéo dài. Do đó, cần có giải pháp cụ thể để vận dụng cơ chế đặc thù phát triển TOD.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Anh Tuấn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Giao thông Vận tải Trường đại học Việt Đức, với Nghị quyết của Quốc hội về thực hiện các cơ chế và chính sách đặc thù phát triển mạng lưới đường sắt đô thị của Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh đã mở ra rất nhiều cơ hội cho đầu tư phát triển hạ tầng đường sắt, rút ngắn quy trình và cách thức triển khai.

Cách thức thực hiện

Hiến kế cho Thành phố Hồ Chí Minh phát triển TOD, Tiến sĩ Nguyễn Hoàng Tùng, Phó nhóm TOD, Chương trình Thành phố xanh và hạ tầng (sáng kiến của Bộ Ngoại giao và phát triển Anh) cho biết, thành phố cần ưu tiên tạo khung pháp lý để phát triển TOD; lập cơ quan chuyên trách với các nhiệm vụ và năng lực rõ ràng, phối hợp triển khai thông suốt các đồ án, dự án về TOD; cụ thể là thành lập Hội đồng phát triển TOD và bên dưới là Văn phòng TOD để làm các nhiệm vụ như lập quy hoạch, đề xuất, xây dựng, vận hành dự án TOD.

Đồng quan điểm, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Anh Tuấn cũng cho rằng, trong Hội đồng TOD, Chủ tịch Hội đồng sẽ do Chủ tịch hoặc Phó chủ tịch UBND thành phố chuyên trách đảm nhiệm. Thành viên của Hội đồng là giám đốc các sở, ngành và chủ tịch UBND các quận, huyện có tuyến đường sắt đô thị đi qua. Điều này nhằm quyết định các vấn đề trong quy hoạch, chính sách, cơ chế đặc thù hoặc những vấn đề mang tính chiến lược. Dưới Hội đồng sẽ có Văn phòng TOD với đội ngũ chuyên môn kỹ thuật đa ngành. Thí dụ quy hoạch đô thị, quy hoạch giao thông, đầu tư, tài chính tài nguyên môi trường… để triển khai ngay các quy hoạch cũng như các dự án đường sắt đô thị.

Ông Nguyễn Huy Đông, nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư hiến kế, để phát triển hệ thống đường sắt đô thị trong 10 năm tới, thành phố cần đặt ra 4 mục tiêu chính: Đạt hơn 350 km đường sắt đô thị; tiết kiệm 30% tổng chi phí toàn hệ thống, nội địa hóa 70% tổng mức đầu tư; tạo nguồn thu từ nhượng quyền TOD. Theo ông Đông, đây là nhiệm vụ khả thi nếu thành phố có tư duy mới, đột phá. Thành phố cần tiếp cận theo kết quả đầu ra thay vì tiếp cận theo trình tự thủ tục tiền kiểm. Song song với đó, cần có một khung khổ pháp lý mới, cho phép chọn ngay một tuyến áp dụng mô hình đã phát triển thành công metro/TOD trên thế giới. Để có kinh phí thực hiện, thành phố có thể tạo nguồn thu từ nhượng quyền TOD, cần xây dựng một cộng đồng cư dân đô thị gồm đầy đủ các tiện ích tại chỗ gắn liền ga metro với các tòa cao ốc mang lại rất nhiều lợi ích kinh tế.

Tiến sĩ Trần Du Lịch, Chủ tịch Hội đồng tư vấn thực hiện Nghị quyết 98 phát triển Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, thực hiện mô hình phát triển đô thị gắn với giao thông công cộng đã mở ra cho thành phố một cơ hội lớn để thay đổi cấu trúc hệ thống giao thông, từ sử dụng phương tiện cá nhân sang giao thông công cộng. Tuy nhiên, nếu vẫn làm theo cách cũ thì để có

350 km đường sắt đô thị thì chúng ta phải mất hơn 250 năm nữa. Do đó, muốn thực hiện, thành phố cần phải thay đổi tư duy, cách làm; phát triển ngành công nghiệp đường sắt, nguồn nhân lực, vận hành và để làm được điều này cần thành lập một cơ quan chuyên ngành để triển khai nhanh chóng ■

HOÀNG PHÚC