Tại sao 'thung lũng tử thần' Panjshir lại ám ảnh Taliban?

Sau khi Taliban nhanh chóng nắm được quyền lực ở Afghanistan với việc chiếm thủ đô Kabul hôm 15/8, thung lũng Panjshir ở phía Bắc được xem là cứ điểm cuối của Liên minh phương Bắc.

Thung lũng Panjshir cách thủ đô Kabul 150 km về phía Đông Bắc, hiện là nơi một số thành viên cấp cao của chính phủ bị Taliban lật đổ đang trú ngụ, trong đó có Phó Tổng thống Amrullah Saleh và cựu Bộ trưởng Quốc phòng Bismillah Mohammadi.

Phó Tổng thống Saleh tự tuyên bố mình là Tổng thống lâm thời sau khi Tổng thống Ashraf Ghani tháo chạy khỏi đất nước. Hình ảnh lá cờ của Liên minh phương Bắc (lực lượng chống lại Taliban giai đoạn từ năm 1996-2001) được kéo lên tại thung lũng Panjshir hôm 17/08.

Ông Saleh viết trên Twitter: "Tôi sẽ không bao giờ cúi đầu trước Taliban. Tôi sẽ không bao giờ phản bội linh hồn và di sản của người anh hùng Ahmad Shah Massoud".

Cùng với Ahmad Massoud, con trai của Ahmad Shah Massoud, giờ đây họ đã lập thành Mặt trận Kháng chiến Quốc gia Afghanistan (FANR).

Thung lũng Panjshir đóng vai trò quyết định trong lịch sử quân đội Afghanistan, nhờ vị trí địa lý gần như hoàn toàn khép kín với xung quanh.

Lối vào duy nhất là đi qua một dải đất hẹp dọc theo sông Panjshir, nên được đánh giá là “dễ thủ, khó công”.

Nổi tiếng về khả năng phòng thủ tự nhiên, thung lũng Panjshir trên dãy núi Hindu Kush chưa bao giờ rơi vào tay Taliban kể từ cuộc nội chiến vào thập niên 1990, cũng như chưa từng thất thủ trước Liên Xô một thập niên trước đó.

Thung lũng Panjshir còn nổi tiếng về ngọc lục bảo, nguồn cung cấp tài chính cho phong trào phản kháng Taliban.

Trước khi Taliban kiểm soát đất nước từ 15/8, tỉnh Panjshir nhiều lần đòi quyền tự trị. Tuy vậy dưới sự dàn xếp của chính phủ, trong đó có việc bổ nhiệm Phó Tổng thống Amrullah Saleh là người Panjshir, đã phần nào làm yên tình hình.

Trước đó, thung lũng Panjshir là một trong những vùng an toàn nhất ở Afghanistan dưới chính quyền do NATO hậu thuẫn từ năm 2001 cho đến thời gian gần đây.

Lịch sử của thung lũng gắn liền với tên tuổi Ahmad Shah Massoud, vị chỉ huy quả cảm đối đầu Taliban nổi tiếng nhất ở Afghanistan.

Từ thung lũng này, ông Massoud từng lãnh đạo phong trào phản kháng mạnh mẽ nhất đối với lực lượng Taliban, cho đến khi bị ám sát vào năm 2001 bởi tổ chức al-Qaeda.

Sinh ra ở thung lũng này vào năm 1953, năm 1979, Ahmad Shah tự phong cho mình danh hiệu "Massoud" ("người may mắn" hay "người thụ hưởng").

Thời kỳ quân đội Liên Xô hiện diện ở Kabul, Ahmad Shah Massoud tiếp tục chống lại chính quyền ở Kabul và trở thành một trong những chỉ huy mujahedeen (chiến binh du kích Hồi giáo) có ảnh hưởng nhất đất nước.

Sau khi Liên Xô rút lui vào năm 1989, một cuộc nội chiến nổ ra ở Afghanistan. Sau cùng phần thắng thuộc về lực lượng Taliban.

Tuy nhiên, ông Massoud và tổ chức Mặt trận Thống nhất hay còn gọi là Liên minh Phương Bắc đã kiểm soát thành công không chỉ thung lũng Panjshir mà còn hầu như khắp vùng đông bắc, kéo dài đến biên giới Trung Quốc và Pakistan.

Ông Massoud ủng hộ Hồi giáo bảo thủ nhưng cũng muốn xây dựng thể chế dân chủ và tin rằng phụ nữ cần có vai trò bình đẳng trong xã hội hiện đại.

Mục tiêu của ông là một Afghanistan thống nhất với ranh giới mờ nhạt giữa các chủng tộc, tôn giáo. Tuy nhiên giấc mộng chưa thành thì ông bị ám sát vào ngày 9/9/2001 bởi các tay súng từ tổ chức khủng bố al-Qaeda vốn đang hợp tác mật thiết với Taliban.

Giờ đây, Ahmad Massoud, con trai của Ahmad Shah Massoud, nói rằng anh hy vọng sẽ tiếp bước cha mình bằng việc tiếp tục phản kháng Taliban.

Đã có nhiều thành viên của lực lượng quân đội của Afghanistan, những người từ chối đầu hàng Taliban đã xin gia nhập lực lượng của Ahmad Massoud.

Nhằm có thể chống lại Taliban, Ahmad Massoud cũng kêu gọi Mỹ cung cấp vũ khí và đạn dược cho lực lượng dân quân của mình.

Trong một bài báo xuất bản hôm 17/8 trên tờ The Washington Post, Ahmad Massoud chia sẻ: "Tôi viết từ Thung lũng Panjshir, với tinh thần sẵn sàng tiếp bước cha tôi, với các chiến binh mujahideen, những người đã sẵn sàng một lần nữa đối đầu với Taliban".

Hiện thung lũng Panjshir đang bị Taliban vây chặt, nhằm tiêu diệt lực lượng Mặt trận Kháng chiến Quốc gia Afghanistan (FANR).

Chiếm phần lớn trong lực lượng FANR là tàn binh của quân đội Afghanistan với khoảng 6.000 người, phần còn lại là lực lượng dân quân địa phương.

Đáng chú ý có rất nhiều thành viên thuộc đặc nhiệm Afghanistan trước đây đã gia nhập FANR. Lực lượng này được Mỹ trực tiếp huấn luyện nên có khả năng chiến đấu rất tốt.

Tuy vận cán cân lực lượng vẫn đang nghiêng tuyệt đối về phía Taliban, vì vậy FANR đã tổng động viên, trong đó huy động cả những trẻ em có thể cầm súng.

Dù bị vây chặt, nhưng tinh thần chiến đấu của các thành viên thuộc FANR đang rất cao.

Họ sẵn sàng chiến đấu với Taliban thêm một lần nữa, các thành viên trẻ tại thung lũng Panjshir nói rằng, họ cũng muốn chiến đấu dũng cảm như cha ông họ 20 năm về trước.

Cộng với địa hình hiểm trở nên nếu muốn chiếm được thung lũng Panjshir, Taliban cũng sẽ phải trả một cái giá rất lớn.

Theo Herat Times, Tajikistan - quốc gia láng giềng phía đông bắc của Afghanistan và cũng là thành viên của Tổ chức Hiệp ước và An ninh Tập thể (CSTO)- đã quyết định lập một cầu hàng không nối nước này với thung lũng Panjshir.

Phần lớn cư dân thung lũng khoảng 150.000 người thuộc dân tộc Tajikistan, trong khi đa số lực lượng Taliban thuộc dân tộc Pashtun.

Được biết các trực thăng Mi-8 của lực lượng FANR đã lần đầu tiên chuyển vũ khí, đạn dược và hậu cần từ Tajikistan tới Panjishir.

FANR đang tập trung toàn bộ binh lực của họ, quyết chống trả Taliban, một khi lực lượng này tiến vào Panjshir, nơi được biệt danh với tên gọi "thung lũng tử thần".

Việt Hùng