Suy tuyến thượng thận: Hiểu đúng để điều trị hiệu quả

Điển hình là trường hợp bệnh nhân H.T.B. (nữ, 78 tuổi, ở xã Diễn Vạn, Diễn Châu, Nghệ An). Vào viện với lý do mệt mỏi nhiều, phù 2 chân. Bệnh nhân có thể trạng béo, kiểu hình Cushing rõ rệt với biểu hiện như: Teo cơ tứ chi, rạn da vùng bụng, da mỏng, rối loạn phân bố mỡ, dễ xuất huyết tại vị trí tiêm truyền, tóc mai mọc thấp, lông mày rậm…

Bệnh nhân có tiền sử đái tháo đường, tăng huyết áp 10 năm, nhồi máu não 3 năm đang được điều trị. Ngoài ra, bệnh nhân bị đau khớp gối 2 bên và cột sống thắt lưng nhiều năm nay nên đã tự mua một số loại thuốc giảm đau, thấp khớp gia truyền dạng viên hoàn (không rõ loại) uống hàng ngày.

Bác sĩ thăm khám cho bệnh nhân tại Khoa Nội tổng hợp, Bệnh viện Nội tiết Nghệ An.

Qua thăm khám và tiến hành làm các xét nghiệm, các bác sĩ Bệnh viện Nội tiết Nghệ An chẩn đoán bệnh nhân có bệnh lý phối hợp rất phức tạp: Đái tháo đường type 2, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, nhồi máu não, suy thượng thận do thuốc, hội chứng Cushing do thuốc, thoái hóa khớp gối 2 bên, thoái hóa cột sống thắt lưng, loãng xương. Việc điều trị cho bệnh nhân rất khó khăn, song do được điều trị tích cực, tình trạng bệnh nhân có nhiều tiến triển tốt.

Để hiểu rõ về bệnh suy tuyến thượng thận, phóng viên Báo Sức khỏe và Đời sống có cuộc trao đổi với BSCKII Nguyễn Thanh Hải - Trưởng khoa Nội tổng hợp, Bệnh viện Nội tiết Nghệ An.

Phóng viên: Xin bác sĩ cho biết tuyến thượng thận là gì?

BSCKII Nguyễn Thanh Hải: Tuyến thượng thận là tuyến nội tiết nhỏ, có dạng hình tam giác, nằm trên đỉnh đầu của cả hai quả thận. Mỗi tuyến thượng thận có cấu tạo 2 phần gồm: vỏ thượng thận (phần bên ngoài) và tủy thượng thận (phần bên trong). Những tế bào trong vùng khác nhau của tuyến thượng thận sẽ tạo ra những hormone khác nhau.

Ví dụ, phần vỏ thượng thận có chức năng tạo ra các hormone cortisol và aldosterone. Phần tủy thượng thận tạo ra các hormone adrenaline và noradrenaline. Các hormone của tuyến thượng thận có chức năng hỗ trợ kiểm soát lượng đường huyết, duy trì huyết áp ổn định, cân bằng natri và điện giải...

Phóng viên: Thưa bác sĩ, suy tuyến thượng thận là gì?

BSCKII Nguyễn Thanh Hải: Suy tuyến thượng thận là tình trạng tuyến thượng thận sản xuất giảm glucocorticoid hoặc mineralcorticoid hoặc cả hai, dẫn đến rối loạn các quá trình chuyển hóa trong cơ thể, ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến sức khỏe của bệnh nhân, thậm chí gây tử vong.

Phóng viên: Thưa bác sĩ, những nguyên nhân nào có thể dẫn đến suy tuyến thượng thận do thuốc?

BSCKII Nguyễn Thanh Hải: Một trong những nguyên nhân gây suy tuyến thượng thận là do dùng thuốc có chứa corticoid không đúng cách. Khi sử dụng quá nhiều thuốc glucocorticoid thì nồng độ corticoid tăng cao trong máu sẽ phát tín hiệu (thực chất là ức chế) để tuyến yên không tiết ra hormon ACTH nữa, hậu quả là tuyến thượng thận sẽ không hoạt động, nếu kéo dài thì tuyến thượng thận sẽ bị teo và không còn duy trì chức năng nội tiết. Khi đó cơ thể sẽ rơi vào tình trạng suy thượng thận.

Đặc biệt, nếu người bệnh đồng thời gặp phải stress mạnh về tinh thần hoặc thể chất (chấn thương, phẫu thuật…) thì tình trạng suy tuyến thượng thận có thể trở nên trầm trọng và gây nguy hiểm cho tính mạng.

Corticoid (hay corticosteroid) là thuốc được sử dụng để điều trị cho nhiều bệnh lý khác nhau, từ các bệnh về da, khớp, bệnh hô hấp. Do tác dụng phổ biến mà người bệnh có thể dễ dàng mua ngoài hiệu thuốc để sử dụng.

Tuy nhiên, việc tự ý sử dụng các thuốc có corticoid nói riêng không theo hướng dẫn của bác sĩ tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây hại cho sức khỏe và tính mạng người bệnh. Đặc biệt ở người cao tuổi, người thoái hóa xương khớp tiềm ẩn nhiều nguy cơ biến chứng nguy hiểm như suy thượng thận cấp gây trụy mạch, rối loạn điện giải nặng, còn phải kể đến các biến chứng như: viêm loét dạ dày - tá tràng gây chảy máu tiêu hóa, tăng huyết áp, đái tháo đường do thuốc…

Phóng viên: Phóng viên: Thưa bác sĩ, suy tuyến thượng thận do thuốc có những triệu chứng nào?

BSCKII Nguyễn Thanh Hải: Người bị suy tuyến thượng thận do thuốc thường có những triệu chứng sau:

- Cơ thể cảm thấy mệt mỏi, cảm giác chán ăn, rất yếu.

- Bị rối loạn tâm thần, thường xuyên chóng mặt, buồn nôn, nôn.

- Huyết áp rất thấp, nhịp tim cao.

- Cảm giác đổ mồ hôi, cơ thể bị lạnh.

Phóng viên: Thưa bác sĩ, suy tuyến thượng thận do thuốc được điều trị như thế nào?

BSCKII Nguyễn Thanh Hải: Có thể chữa khỏi được nhưng sẽ tùy từng bệnh nhân mà thời gian hồi phục sẽ rất khác nhau. Bình thường hoạt động của tuyến thượng thận được điều hòa bởi tuyến yên, tuyến yên tiết ra hormon ACTH kích thích tuyến thượng thận tăng sản xuất Cortisol, và khi nồng độ Cortisol trong máu cao sẽ phát tín hiệu lên tuyến yên để tuyến yên biết và giảm tiết ACTH, và hoạt động của tuyến thượng thận sẽ được giảm xuống. Ngược lại khi nồng độ cortisol máu giảm hoặc khi cơ thể cần nhiều cortisol (như khi bị ốm, sốt hay stress...) thì tuyến yên sẽ tiết ra nhiều ACTH hơn để kích thích tuyến thượng thận hoạt động mạnh hơn, tăng tiết cortisol để đáp ứng nhu cầu của cơ thể.

Điều trị suy thượng thận do thuốc giống như quá trình cai nghiện thuốc phiện. Đầu tiên cần ngừng ngay các thuốc corticoid đang dùng và đổi sang loại thuốc nhẹ nhất, ít gây ức chế tuyến yên nhất là Hydrocortisone với liều vừa đủ cho cơ thể cần. Đồng thời phải điều trị các bệnh lý đi kèm, bệnh lý là nguyên nhân khiến người ta tìm đến Corticoid như đau khớp, dị ứng...

Tuy nhiên do tuyến thượng thận có thể đã bị teo nên thời gian đánh thức và phục hồi chức năng sẽ mất nhiều thời gian, cũng như người đang quen sung sướng và không phải làm gì mà bây giờ bị bắt đi lao động nặng lại vậy. Những người bị suy nhẹ có thể hồi phục sau 6-12 tháng, suy nặng cần 2-3 năm, nhưng cũng có những người bị suy thượng thận vĩnh viễn.

Phóng viên: Bác sĩ có lời khuyên nào đối với những bệnh nhân suy thượng thận do thuốc?

BSCKII Nguyễn Thanh Hải: Để tránh tình trạng lạm dụng Corticoid và tránh nguy cơ suy tuyến thượng thận người bệnh cần chú ý đến các vấn đề dưới đây để phòng ngừa bệnh.

- Việc tự ý sử dụng corticoid, nhất là ở những người bệnh xương khớp, là nguyên nhân chính dẫn đến suy tuyến thượng thận do thuốc. Do đó, dù mắc bệnh gì, khi chưa có chỉ định của bác sĩ, người dân không nên tự ý sử dụng thuốc cũng như các loại thuốc chứa thành phần corticoid.

- Trường hợp bị các tình trạng phải sử dụng corticoid lâu dài, người bệnh cần đi khám bệnh định kỳ theo lịch hẹn của bác sĩ hoặc bất cứ khi nào thấy cơ thể có những biểu hiện khác thường để được điều chỉnh thuốc, phác đồ điều trị phù hợp.

- Trường hợp người bệnh đã bị suy tuyến thượng thận thì tình trạng suy tuyến thượng thận cấp rất nguy hiểm, đe dọa tính mạng nếu không cấp cứu kịp thời. Do đó, người bệnh phải dùng thuốc corticoid suốt đời, phải luôn luôn mang thuốc dự trữ bên cạnh. Khi gặp stress, cần báo ngay với bác sĩ để điều chỉnh liều thuốc vì lúc này cơ thể không đáp ứng với corticoid dạng uống.

Lưu ý: Suy tuyến thượng thận là bệnh nội tiết, không phải là bệnh thận, nên người bệnh cần đi khám đều đặn để điều trị theo chuyên khoa Nội tiết.

Phóng viên: Xin cảm ơn bác sĩ!

Thực hiện: Khánh Tâm