Sụt lún gây ngập lụt ở ĐBSCL

TP.Cần Thơ là một trong những điểm nóng về sụt lún ở ĐBSCL - Ảnh: Trung Phạm

Nguyên nhân quan trọng khiến ĐBSCL sụt lún

Ông Phạm Đức Đoàn, Giám đốc Đài khí tượng Thủy văn TP.Cần Thơ cho rằng: “Việc thành phố liên tục đầu tư nâng cấp và mỗi năm vào mùa nước nổi, hiệu quả của việc chống ngập bị thách thức. Người ta chỉ quan tâm đến triều cường và nước thượng nguồn đổ về gây ngập lụt. Trong khi đó, thủ phạm nguy hiểm gây gây ngập lụt cho TP.Cần Thơ và ĐBSCL là sụt lún lại ít ai nghĩ đến"".

Được biết, tình trạng sụt lún ở ĐBSCL đang diễn ra ngày càng nhanh và nghiêm trọng hơn. Năm 2019, các kết quả khảo sát ghi nhận, tốc độ sụt lún ở một số nơi của vùng lên đến 5,74cm/năm, cao từ 3-4 lần, có nơi hơn 10 lần mực nước biển dâng. Sụt lún đất từ việc khai thác nước ngầm quá mức trong nhiều thập kỷ đã gây ra tình trạng sụt lún đất trên toàn ĐBSCL, trong đó, TP.Cần Thơ bị sụt lún nặng khiến cao độ mặt đất thấp hơn so với mực nước triều, làm nước thoát ra khó khăn.

Theo số liệu của Bộ Tài nguyên và Môi trường trước đây, giai đoạn 2005-2017 tốc độ sụt lún đo được tại TP.Cần Thơ là khoảng 4,37cm/năm. Trong khi đó theo các khảo sát bằng phương pháp giao thoa (InSAR) từ năm 2015-2019 TP.Cần Thơ được xem là "điểm nóng" về sụt lún, với tốc độ vượt quá 5cm/năm ở hầu hết các khu vực.

Một nghiên cứu khác về quan trắc sụt lún tại 4 địa phương trọng điểm (Cần Thơ, Sóc Trăng, Kiên Giang, Bến Tre) trong hơn 10 năm gần đây cho biết, TP.Cần Thơ là địa phương có tốc độ sụt lún nhanh nhất trong khu vực ĐBSCL, thường dao động trong khoảng từ 1,31cm/năm đến hơn 5cm/năm tùy theo giai đoạn và phương pháp đo lường.

Sự sụt lún này chủ yếu do khai thác nước ngầm quá mức và quá trình nén tự nhiên của đất, làm trầm trọng thêm tình trạng ngập lụt đô thị khi kết hợp với triều cường và nước.

Ngập lụt ở TP.Cần Thơ đêm 23.10 - Ảnh: Trung Phạm

Cần giải pháp đồng bộ

Theo Cục Quản lý tài nguyên nước (Bộ Tài nguyên và Môi trường trước đây), việc khai thác nước ngầm vùng ĐBSCL gia tăng kèm với tốc độ phát triển kinh tế, gia tăng dân số vùng từ hơn 30 năm trước. Hiện nay, ĐBSCL khai thác hơn 2,5 triệu m3/ngày, trong đó 40% phục vụ cho sinh hoạt, 40% phục vụ sản xuất nông nghiệp và 20% phục vụ sản xuất công nghiệp từ nước ngầm.

Vùng ĐBSCL có hơn 2 triệu giếng khoan, với 550.000 giếng khai thác nước tập trung, khoảng 80% số người dân nông thôn sử dụng nước ngầm cho sinh hoạt kết hợp sản xuất do hệ nguồn nước mặt ở các sông ngòi, kênh rạch bị ô nhiễm do quá trình sản xuất nông nghiệp.

Nước sinh hoạt ở các đô thị ven biển các tỉnh Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Kiên Giang đều sử dụng nước ngầm phục vụ sinh hoạt với những giếng khoan tập trung khai thác công suất lớn, làm nguồn nước dần cạn kiệt, chất lượng suy giảm. Mực nước ngầm ở hầu hết các tầng chứa nước đều giảm trung bình từ 20-40cm/năm và hiện mực nước ngầm vùng ĐBSCL giảm từ 12-15m so với năm 1995, điều này làm tốc độ sụt lún đất toàn vùng diễn ra nhanh hơn, phức tạp hơn.

Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện, Chuyên gia nghiên cứu sinh thái độc lập ĐBSCL cho rằng: “Tác động của khai thác nước ngầm quá mức dẫn đến sụt lún đất đã rõ. Vì vậy để hạn chế tình trạng này, trước mắt cần phải quản lý việc khai thác nước ngầm, sử dụng nước hiệu quả để hạn chế tình trạng sụt lún đất. Về lâu dài, cơ quan chức năng, chính quyền các cấp tăng cường sử dụng nước mặt ở các sông, kênh rạch để thay thế sử dụng nước ngầm”.

PGS - TS Văn Phạm Đăng Trí - Viện trưởng Viện Mekong ( Viện Nghiên Cứu biến đổi khí hậu trước đây) cũng cho rằng, cần chia sẻ các nền tảng kết nối địa phương và chuyên gia trong quản trị tài nguyên nước và sụt lún tại ĐBSCL. Chính phủ đã ban hành Nghị định số 167/2018 về hạn chế khai thác nước ngầm cùng với các văn bản pháp luật khác nhằm hạn chế khai thác và sử dụng hợp lý tài nguyên nước dưới đất. Các tỉnh đã có văn bản hướng dẫn thực hiện Nghị định 167. Để giải quyết vấn đề này, cần có sự phối hợp của nhiều bên và đưa ra giải quyết ở quy mô cấp vùng ĐBSCL.

Sụt lún, thủ phạm giấu mặt của tình trạng ngập lụt - Ảnh: Trung Phạm

Tăng cường khai thác nước mặt như một nguồn thay thế để giảm áp lực tài nguyên nước dưới đất. Các biện pháp hạn chế khai thác nước dưới đất cần được thực hiện theo quy hoạch với lộ trình cụ thể đã được phê duyệt. Khuyến khích, mở rộng phạm vi nghiên cứu về việc sử dụng nguồn tài nguyên nước dưới đất hợp lý và đúng quy định của pháp luật nhằm giảm thiểu tác hại của việc sụt lún ở vùng ĐBSCL.

Tình trạng sụn lún làm cho nhiều TP trong vùng ĐBSCL bị ngập nặng - Clip: Trung Phạm

Văn Kim Khanh