Sửa đổi, bổ sung một số điều Luật Tổ chức Tòa án nhân dân: Tăng cường phân cấp, phân quyền, tránh chồng chéo, khoảng trống pháp lý

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành nội dung họp

Tham dự Phiên họp có đồng chí Lê Minh Trí, Bí thư Trung ương Đảng, Chánh án TAND tối cao; Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch nước Võ Thị Ánh Xuân, đại diện các cơ quan như Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Tư pháp…

Đề nghị giao thẩm quyền hủy phán quyết trọng tài cho Tòa Kinh tế thuộc 01 TAND khu vực tại thành phố Hà Nội, 01 TAND khu vực tại thành phố Đà Nẵng và 01 TAND khu vực tại thành phố Hồ Chí Minh

Phó Chánh án TAND tối cao Nguyễn Văn Tiến trình bày Báo cáo Tóm tắt việc tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân

Trình bày Báo cáo Tóm tắt việc tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, Phó Chánh án TAND tối cao Nguyễn Văn Tiến cho biết, TAND tối cao đã tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội về 30 vấn đề. Với các ý kiến về đề nghị thành lập Tòa hủy phán quyết trọng tài tại một số Tòa khu vực; giữ nguyên thẩm quyền giải quyết yêu cầu hủy phán quyết của Trọng tài thương mại của TAND cấp tỉnh, TAND tối cao thấy rằng:

(1) Việc chuyển giao toàn bộ thẩm quyền giải quyết yêu cầu hủy phán quyết trọng tài cho TAND khu vực là nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng về tăng cường phân công, phân cấp, giao quyền cho cơ sở.

(2) Việc xem xét hủy phán quyết trọng tài không phải là loại việc phức tạp hơn so với các tranh chấp, yêu cầu về kinh doanh thương mại khác. Số lượng vụ việc yêu cầu hủy phán quyết trọng tài mà các Tòa án phải giải quyết hàng năm không nhiều và chủ yếu tập trung ở các tỉnh, thành phố lớn.

(3) Việc thành lập thêm Tòa chuyên trách trong lĩnh vực trọng tài tại một số TAND khu vực sẽ phát sinh thêm tổ chức bộ máy mới nên cần có sự đánh giá, tổng kết thực tiễn một cách kỹ lưỡng, thận trọng.

(4) TAND khu vực là một cấp Tòa án mới được thành lập có quy mô, thẩm quyên, số lượng và chất lượng Thẩm phán đáp ứng được chức năng, nhiệm vụ mới được giao.

Thành viên UBTVQH tham dự phiên họp

Vì vậy, TAND tối cao đề nghị không thành lập Tòa hủy phán quyết trọng tài tại một số Tòa khu vực. Tuy nhiên, để tăng cường tính chuyên môn hóa trong giải quyết yêu cầu hủy phán quyết trọng tài, TAND tối cao sẽ bố trí một số Thẩm phán được đào tạo chuyên sâu, đủ năng lực để giải quyết các vụ việc này, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn và hội nhập quốc tế về tư pháp; đồng thời, chỉnh lý dự thảo Luật theo hướng giao thẩm quyền xem xét hủy phán quyết trọng tài, đăng ký phán quyết trọng tài cho Tòa Kinh tế thuộc 01 TAND khu vực tại thành phố Hà Nội, 01 TAND khu vực tại thành phố Đà Nẵng và 01 TAND khu vực tại thành phố Hồ Chí Minh.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng trình bày Báo cáo Ý kiến về việc tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật

Trình bày Báo cáo Ý kiến về việc tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho biết, về quy định Tòa án hủy phán quyết trọng tài thương mại, trong Thường trực Ủy ban có 02 loại ý kiến:

- Đa số ý kiến cơ bản tán thành phương án tiếp thu, giải trình của TANDTC về nội dung này và nhận thấy, việc dự thảo Luật quy định giao TAND khu vực thẩm quyền hủy phán quyết trọng tài là phù hợp với chủ trương đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong ngành TAND, đồng bộ với việc phân định lại thẩm quyền của TAND 03 cấp khi sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy. TAND khu vực có quy mô, thẩm quyền, chất lượng và số lượng Thẩm phán lớn hơn so với TAND cấp huyện hiện nay, do đó đủ năng lực để làm tốt nhiệm vụ này. Đồng thời, dự thảo Luật đã tiếp thu ý kiến của ĐBQH và các cơ quan, tổ chức có liên quan để chỉnh lý theo hướng thận trọng hơn, chỉ giao thẩm quyền này cho Tòa chuyên trách về kinh tế thuộc 03 TAND khu vực tại 03 thành phố lớn để bảo đảm tính chuyên sâu, được TANDTC tập trung nguồn lực nhằm bảo đảm thực hiện tốt nhiệm vụ như điều chuyển Thẩm phán có kinh nghiệm từ Tòa án cấp tỉnh và Tòa án khác, chú trọng đào tạo, bồi dưỡng nhằm nâng cao trình độ, năng lực cho các Thẩm phán...

- Một số ý kiến cho rằng, khác với quy trình tố tụng tư pháp thông thường, quyết định hủy phán quyết trọng tài có đặc thù là quyết định chung thấm, có hiệu lực ngay, không bị kháng cáo, kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm. Trường hợp Tòa án có sai sót khi quyết định hủy phán quyết trọng tài thì không có cơ chế khắc phục, có thể tác động tiêu cực đến môi trường đầu tư kinh doanh, niềm tin của doanh nghiệp, khả năng cạnh tranh quốc gia, nhất là trong bối cảnh Nhà nước ta đang chủ trương đẩy mạnh hội nhập quốc tế, mở rộng hợp tác đầu tư, giao lưu thương mại với các nước. Tham khảo kinh nghiệm nước ngoài cho thấy hầu hết các nước đều quy định tòa án cấp cao hoặc trung cấp có thẩm quyền hủy phán quyết trọng tài.” Mặt khác, theo Báo cáo của TANDTC thì số lượng vụ việc yêu cầu hủy phán quyết trọng tài mà các Tòa án phải giải quyết hàng năm không nhiều và chủ yếu tập trung ở các thành phố lớn. Vì vậy, để bảo đảm thận trọng, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn, loại ý kiến này đề nghị vẫn giữ quy định của Luật Trọng tài thương mại về TAND cấp tỉnh có thẩm quyền hủy phán quyết trọng tài và chỉ giao TAND thành phố Hà Nội, TAND thành phố Đà Nẵng và TAND Thành phố Hồ Chí Minh thực hiện thẩm quyền này. Quy định theo hướng này cũng không dẫn đến dồn việc lên TANDTC vì quyết định hủy phán quyết trọng tài là quyết định chung thẩm, có hiệu lực ngay, không bị kháng cáo, kháng nghị.

Sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức Tòa án nhân dân đảm bảo yêu cầu tăng cường phân cấp, phân quyền

Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Dân nguyện và Giám sát Lê Thị Nga phát biểu

Cho ý kiến về nội dung này tại Phiên họp, bà Lê Thị Nga, Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Dân nguyện và Giám sát cho rằng, thực tế số vụ hủy phán quyết trọng tài không nhiều, thực tế cũng không có vướng mắc gì nhiều. Đồng tình với phương án 2 trong Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp, bà Lê Thị Nga đề nghị tiếp tục giao cho TAND cấp tỉnh ở 3 thành phố là Hà Nội, Đà Nẵng và Thành phố Hồ Chí Minh có thẩm quyền hủy phán quyết trọng tài.

Qua theo dõi ý kiến tại thảo luận Tổ thành phố Hồ Chính Minh và thảo luận ở hội trường, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi cho rằng nên giữ quy định TAND cấp tỉnh có thẩm quyền hủy phán quyết trọng tài và có thể khu trú ở 3 thành phố Hà Nội, Đà Nẵng và thành phố Hồ Chí Minh, bởi số lượng vụ không nhiều nhiều, đòi hỏi phải có chuyên môn sâu. Việc hủy phán quyết trọng tài lại có liên quan đến môi trường đầu tư và quan hệ quốc tế. Do đó, ông Phan Văn Mãi cho rằng nên thận trọng, tiếp tục nghiên cứu để sửa Luật Trọng tài thương mại sắp tới.

Chánh án TAND tối cao Lê Minh Trí giải trình, thông tin thêm với các thành viên UBTVQH

Giải trình, thông tin thêm với các thành viên UBTVQH về nội dung này, Chánh án TAND tối cao Lê Minh Trí nêu rõ, việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân lần này bám vào nguyên tắc là phải đảm bảo yêu cầu theo Đề án đã được thông qua, đó là mô hình tổ chức TAND có 3 cấp, bỏ trung gian, tăng cường phân cường, phân cấp. Thứ hai, trong đợt sắp xếp tổ chức bộ máy này, Tòa án thành lập các Tòa án khu vực với nhiệm vụ, chức năng được giao rất lớn. Vì vậy, trách nhiệm tới đây của Tòa án là phải tăng cường nguồn lực và nhân lực để Tòa khu vực đảm bảo chức năng nhiệm vụ mới với nhiều giải pháp. Thứ ba, Tòa không can thiệp vào nội dung của trọng tài mà chỉ xem xét về mặt hình thức, thủ tục để tuyên. Vì vậy TAND tối cao đề nghị chỉ bố trí Tòa án hủy phán quyết trọng tài thương mại ở 3 Tòa khu vực tại thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng và Hà Nội.

Đội ngũ thẩm phán, cán bộ Tòa án có tâm, có tầm, có tài, có đức sẽ đáp ứng yêu cầu xử án, tạo niềm tin cho người dân, doanh nghiệp

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu

Phát biểu tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đánh giá cao Báo cáo tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật của TAND tối cao và Báo cáo ý kiến về việc tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật của Ủy ban Pháp luật và Tư pháp. Chủ tịch Quốc hội bày tỏ đồng tình cao với việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức tòa án để phục vụ việc tinh gọn bộ máy; đồng thời lưu ý cần làm rõ các quy định về thẩm quyền của TAND khu vực, đặc biệt là quy định chuyển tiếp để đảm bảo quá trình chuyển giao nhiệm vụ, quyền hạn, hồ sơ diễn ra thông suốt, không ảnh hưởng đến quyền lợi của các tổ chức, cá nhân.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cũng đề nghị, cần quan tâm đến công tác tập huấn, hướng dẫn các điều kiện để kháng nghị giám đốc thẩm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người dân, đồng thời góp phần tổng kết thực hiện và phát triển án lệ. Bên cạnh đó, chú trọng xử lý tài sản, cơ sở vật chất hiện có; quan tâm đầu tư cơ sở, trang thiết bị hiện đại sau sắp xếp, đào tạo đội ngũ thẩm phán ở các địa phương. “Tôi nghĩ rằng, đội ngũ thẩm phán, cán bộ Tòa án có tâm, có tầm, có tài, có đức thì sẽ đáp ứng được yêu cầu xử án trong tình hình hiện nay, tạo niềm tin của người dân, doanh nghiệp”, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh.

Chủ tịch Quốc hội cũng đề nghị TAND tối cao phối hợp chặt chẽ với Ủy ban Pháp luật Tư pháp rà soát, đảm bảo tính đồng bộ với các luật khác đang được Quốc hội sửa đổi tại kỳ họp thứ 9, tránh chồng chéo, khoảng trống pháp lý, đồng thời tạo hành lang cho hoạt động của hệ thống Tòa án.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định kết luận nội dung họp

Kết luận nội dung họp, thay mặt UBTVQH, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định đánh giá cao sự nỗ lực, khẩn trương của Tòa án nhân dân tối cao đã phối hợp chặt chẽ với Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội tiếp thu đầy đủ, giải trình thấu đáo ý kiến của các đại biểu Quốc hội để chỉnh lý, hoàn thiện dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, dự thảo Nghị quyết về việc thi hành Luật này, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, các luật tố tụng và luật khác có liên quan.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nhấn mạnh, UBTVQH cơ bản thống nhất với đề xuất của TAND tối cao và ý kiến của Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp về việc tiếp thu, chỉnh lý các nội dung của dự thảo luật. UBTVQH tán thành với đề xuất của các cơ quan quy định trong dự thảo Luật một số vấn đề cơ bản có tính nguyên tắc, định hướng về tổ chức, đó là có Tòa án chuyên biệt thuộc Trung tâm tài chính quốc tế trong Luật này, còn các nội dung cụ thể sẽ được Tòa án nhân dân tối cao tiếp tục nghiên cứu, phối hợp với Chính phủ, báo cáo cấp có thẩm quyền và trình Quốc hội quy định sau. Theo đó, trong luật này, đề nghị chỉ quy định tên gọi của Tòa án này là “Tòa án chuyên biệt thuộc Trung tâm Tài chính quốc tế”; bổ sung nhiệm vụ của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao về hướng dẫn áp dụng nguyên tắc của hệ thống thông luật trong giải quyết tranh chấp tại Tòa án chuyên biệt thuộc Trung tâm Tài chính quốc tế. Đồng thời, đề nghị TANDTC tiếp tục nghiên cứu, làm rõ các nội dung về tổ chức, hoạt động của Tòa án chuyên biệt, nhất là các vấn đề liên quan đến quy định của Hiến pháp để có đầy đủ cơ sở cho Quốc hội xem xét, quy định.

Các thành viên UBTVQH tham dự phiên họp

Về quy định Tòa án có thẩm quyền hủy phán quyết trọng tài thương mại, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nêu rõ, đây là vấn đề có nhiều ý kiến khác nhau, đề nghị TAND tối cao phối hợp với Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp lập luận đầy đủ ưu điểm, hạn chế của từng phương án, thiết kế 02 phương án để gửi phiếu xin ý kiến ĐBQH.

Về Tòa Phá sản, Tòa Sở hữu trí tuệ thuộc một số Tòa án nhân dân khu vực, nhất trí giao Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định thành lập và quy định phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ của các Tòa chuyên trách này.

UBTVQH đề nghị Tòa án nhân dân tối cao khẩn trương phối hợp với Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp và các cơ quan liên quan tiếp tục nghiên cứu kỹ lưỡng các ý kiến trong Công văn góp ý của Chính phủ, tiếp thu, chỉnh lý kỹ nhất, hoàn thiện dự thảo luật với chất lượng tốt nhất để trình Quốc hội xem xét, thông qua./.

Khắc Phục - Vũ Hiếu - Cao Hoàng