Sắp xếp trường lớp: Thận trọng lộ trình, ưu tiên chất lượng

Quang cảnh hội nghị tại điểm cầu của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Ảnh: MOET

Vì thế, trong quá trình triển khai, chất lượng giáo dục và quyền học tập của học sinh được ngành Giáo dục đặt ở vị trí trung tâm.

Mạng lưới trường lớp đã phủ kín nhưng còn nhiều bất cập

Tại hội nghị giao ban trực tuyến với các địa phương về sắp xếp, tổ chức các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông, giáo dục thường xuyên công lập do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức ngày 19-12, bức tranh toàn cảnh về mạng lưới trường lớp trên cả nước cho thấy nhiều kết quả tích cực song cũng đặt ra không ít vấn đề cần tiếp tục tháo gỡ.

Hội nghị được tổ chức theo hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến. Ảnh: MOET

Theo báo cáo của Vụ Giáo dục phổ thông, năm học 2025-2026, các đơn vị hành chính cấp xã trên cả nước đều có trường tiểu học; 93,2% số xã có trường trung học cơ sở.

Tại các địa phương chỉ còn khoảng 6,8% số xã, chủ yếu ở vùng sâu, vùng xa, vùng cao, biên giới và hải đảo, phải tổ chức trường liên xã hoặc trường phổ thông nhiều cấp học do mật độ dân cư thấp và điều kiện địa lý đặc thù.

Quy mô mạng lưới cả nước có hơn 11.500 trường tiểu học và hơn 8.400 trường trung học cơ sở, phục vụ trên 15 triệu học sinh, cho thấy mục tiêu phổ cập giáo dục cơ bản được bảo đảm.

Tuy nhiên, phía sau các con số “phủ kín” là sự chênh lệch rõ rệt giữa các vùng miền. Ở các đô thị lớn, khu công nghiệp, áp lực gia tăng dân số cơ học khiến sĩ số học sinh/lớp luôn ở mức cao.

Bình quân cả nước, sĩ số tiểu học đạt 37,8 học sinh/lớp, trung học cơ sở đạt 44,5 học sinh/lớp; riêng thành phố Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh, không ít lớp học có trên 55 học sinh. Tình trạng quá tải kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng dạy học mà còn đặt ra yêu cầu cấp thiết về mở rộng, chia tách trường lớp, đầu tư thêm cơ sở vật chất.

Ngược lại, tại miền núi phía Bắc, Tây Nguyên và một số vùng đặc biệt khó khăn, nhiều trường học có quy mô rất nhỏ, sĩ số chỉ khoảng 18 học sinh/lớp, thậm chí phải tổ chức dạy học ghép. Việc duy trì các điểm trường lẻ giúp học sinh không phải đi xa, bảo đảm quyền tiếp cận giáo dục, nhưng lại làm tăng chi phí đầu tư, khó khăn trong bố trí giáo viên và tổ chức dạy học theo chương trình mới.

Cơ sở vật chất trường học được cải thiện, song chưa đồng đều. Ở cấp tiểu học, tỷ lệ phòng học/lớp đạt 1,03, phòng học kiên cố đạt 87%; ở cấp trung học cơ sở, tỷ lệ phòng học/lớp mới đạt 0,89, dù tỷ lệ phòng học kiên cố đã vượt 95%. Những con số này cho thấy, tại không ít nơi, việc thiếu phòng học vẫn là rào cản trong tổ chức dạy học hai buổi/ngày, triển khai các hoạt động giáo dục toàn diện.

Trong bối cảnh đó, việc điều chỉnh quy mô trường theo Thông tư số 23/2024/TT-BGDĐT, nâng tối đa quy mô trường tiểu học lên 40 lớp, được xem là giải pháp nhằm đáp ứng nhu cầu học tập ở khu vực đông dân. Tuy nhiên, nếu thiếu lộ trình và đầu tư đồng bộ, nguy cơ quá tải hạ tầng, gia tăng sĩ số lớp học vẫn hiện hữu, có thể ảnh hưởng đến quyền lợi học sinh.

Trên thực tế, đa số địa phương lựa chọn phương án giữ ổn định trong năm 2025 và xây dựng lộ trình sắp xếp sau khi kết thúc năm học 2025–2026, nhằm hạn chế xáo trộn đối với học sinh.

Không chạy theo giảm đầu mối, bảo đảm quyền lợi học sinh

Những ý kiến trao đổi tại hội nghị cho thấy sự thống nhất cao từ các địa phương: Sắp xếp mạng lưới trường lớp là việc làm cần thiết nhưng phải được triển khai thận trọng, đặt quyền lợi học tập của học sinh và sự ổn định của đội ngũ giáo viên lên hàng đầu.

Nhiều địa phương cho biết, việc sáp nhập bước đầu đã giúp tinh giản đầu mối quản lý, giảm biên chế gián tiếp, tạo điều kiện điều tiết lại đội ngũ giáo viên giữa các trường, khắc phục phần nào tình trạng thừa - thiếu cục bộ.

Tuy nhiên, không ít nơi cũng thẳng thắn nhìn nhận, nếu sáp nhập theo hướng cơ học, quy mô lớn trong thời gian ngắn, nguy cơ quá tải cơ sở vật chất, gia tăng quãng đường đi học của học sinh, đặc biệt ở vùng khó khăn, là rất rõ ràng.

Thực tiễn từ các địa phương cho thấy, sắp xếp trường lớp không thể tách rời điều kiện đi lại, an toàn của học sinh. Ở những khu vực miền núi, biên giới, việc giữ lại các điểm trường lẻ, kết hợp đầu tư trường bán trú, nội trú được coi là giải pháp bảo đảm quyền học tập lâu dài, hạn chế bỏ học. Ngược lại, tại đô thị, yêu cầu cấp thiết lại là chia tách, xây dựng thêm trường mới để giảm sĩ số, nâng cao chất lượng giáo dục.

Điểm chung trong kiến nghị của các địa phương là cần có hướng dẫn thống nhất, linh hoạt về tổ chức trường bán trú, nội trú, về tiêu chí sáp nhập, giải thể điểm trường, cũng như nguồn lực đầu tư cơ sở vật chất...

Thứ trưởng Thường trực Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Ngọc Thưởng. Ảnh: MOET

Kết luận hội nghị, Thứ trưởng Thường trực Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Ngọc Thưởng nhấn mạnh, rà soát, sắp xếp mạng lưới trường học không phải là cắt giảm cơ học, không chạy theo chỉ tiêu giảm số lượng trường hay điểm trường. Mục tiêu cao nhất phải là nâng cao chất lượng giáo dục, bảo đảm quyền học tập của học sinh và điều kiện dạy học của giáo viên.

Theo Thứ trưởng Thường trực, ở những nơi điểm trường lẻ, quy mô nhỏ không còn phù hợp, cần mạnh dạn sắp xếp, sáp nhập. Ngược lại, tại các khu vực học sinh đông, sĩ số vượt chuẩn, phải tính đến phương án chia tách, đầu tư xây dựng trường mới, bảo đảm các quy định về sĩ số lớp học, an toàn trường học và các nguyên lý giáo dục.

Ba yêu cầu xuyên suốt được Bộ Giáo dục và Đào tạo nhấn mạnh là đủ trường, đủ lớp, đủ giáo viên, nhưng phải đủ một cách hợp lý, phù hợp điều kiện thực tiễn từng địa phương.

Sắp xếp mạng lưới trường học phải phục vụ trực tiếp các mục tiêu phổ cập giáo dục, nhất là phổ cập mầm non cho trẻ từ 3 đến 5 tuổi và giáo dục bắt buộc ở tiểu học, trung học cơ sở, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng dạy học.

Bộ Giáo dục và Đào tạo quán triệt nguyên tắc giữ nguyên các đơn vị sự nghiệp giáo dục, phân cấp quản lý mạnh cho chính quyền cấp xã đối với mầm non, tiểu học, trung học cơ sở, đồng thời yêu cầu hoàn thành sắp xếp các cơ sở giáo dục công lập cấp xã trước ngày 31-12-2025.

Trong quá trình triển khai, vai trò của sở giáo dục và đào tạo được xác định là nòng cốt, chủ động hướng dẫn, đôn đốc các xã, phường xây dựng phương án sắp xếp; phối hợp chặt chẽ với các ngành liên quan để tham mưu lộ trình phù hợp, không làm gián đoạn hoạt động giáo dục.

Thống Nhất