Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương: Phân định rõ trách nhiệm, gắn với tăng cường phân cấp, phân quyền

Dự Hội nghị có Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát Dương Thanh Bình; Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Dân nguyện và Giám sát Lê Thị Nga; Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát Hoàng Anh Công; đại diện lãnh đạo Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội; các chuyên gia, nhà khoa học…

Toàn cảnh Hội nghị

Phát biểu khai mạc Hội nghị, Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát Dương Thanh Bình nhấn mạnh, giám sát của Quốc hội, Hội đồng nhân dân là một trong những chức năng Hiến định quan trọng, thể hiện vị trí, vai trò của Quốc hội, Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước, đại diện cho Nhân dân, bảo đảm tính công khai, minh bạch và hiệu quả công tác quản lý nhà nước.

Thực tiễn thời gian qua cho thấy, cùng với nhiều đổi mới trong tổ chức thực hiện, hoạt động giám sát của Quốc hội, Hội đồng nhân dân đã đạt nhiều kết quả quan trọng, tạo hiệu ứng tích cực trong xã hội, củng cố niềm tin của Nhân dân đối với hoạt động của Quốc hội và Hội đồng nhân dân, tạo cơ sở vững chắc cho hoạt động lập pháp và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và địa phương.

Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy, hoạt động giám sát của Quốc hội, Hội đồng nhân dân có những điểm còn bất cập như: sự chồng chéo trong nội dung và thẩm quyền giám sát; một số phương thức giám sát chưa thực sự phù hợp với vị trí, vai trò của chủ thể giám sát; một số hoạt động giám sát còn hình thức, thiếu trọng tâm, trọng điểm, hiệu lực giám sát còn hạn chế, một số quy định còn chưa rõ ràng gây khó khăn trong thực tiễn thi hành... Vì vậy, tại Kỳ họp thứ 8 (tháng 10/2024), Quốc hội đã thảo luận, cho ý kiến để sửa đổi, bổ sung chủ trương, quan điểm, đường lối của Đảng, cụ thể hóa những nội dung sửa đổi, bổ sung của Hiến pháp, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, tiếp tục nâng cao hơn nữa hiệu lực, hiệu quả hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân.

Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát Dương Thanh Bình tin tưởng, với sự tham gia tích cực, tâm huyết của các đồng chí, các chuyên gia và đại biểu, Hội nghị sẽ đạt mục tiêu, yêu cầu xây dựng Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân, đóng góp thiết thực vào việc xây dựng một khung pháp lý về giám sát ngày càng đầy đủ, hoàn thiện, đáp ứng yêu cầu đổi mới quản trị quốc gia trong giai đoạn phát triển mới.

Làm rõ bản chất hoạt động giám sát của cơ quan dân cử

Phát biểu chỉ đạo Hội nghị, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội, Thượng tướng Trần Quang Phương khẳng định, việc sửa đổi, hoàn thiện hệ thống pháp luật, trong đó có Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân là một yêu cầu cấp thiết, không chỉ xuất phát từ yêu cầu thực tiễn, mà còn từ yêu cầu thể chế hóa những quan điểm, chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật, tinh gọn bộ máy, sắp xếp đơn vị hành chính, gắn với tăng cường phân cấp, phân quyền.

Phó Chủ tịch Quốc hội, Thượng tướng Trần Quang Phương phát biểu chỉ đạo Hội nghị

Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương cho biết, tiếp thu ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học, để có thời gian chuẩn bị kỹ lưỡng dự thảo luật, bảo đảm phù hợp với nội dung sửa đổi Hiến pháp năm 2013 và các dự án luật khác đã và đang trình Quốc hội cho ý kiến và thông qua, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thống nhất lùi lại một kỳ và phân công Ủy ban Dân nguyện và Giám sát tiếp thu chỉnh lý, theo hướng nghiên cứu sửa đổi toàn diện. Vì vậy, nội dung này đã đưa ra khỏi Chương trình Kỳ họp thứ 9 để báo cáo Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 10.

Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương lưu ý, quan điểm sửa đổi luật cần thể chế hóa đầy đủ chủ trương, đường lối của Đảng về đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả giám sát của Quốc hội, Hội đồng nhân dân, nhằm tiếp tục xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

Sửa đổi luật cần phù hợp với chủ trương đổi mới công tác xây dựng, thi hành pháp luật, vừa bảo đảm quản lý nhà nước, vừa tạo hành lang pháp lý khuyến khích đổi mới, sáng tạo, bảo đảm các quy định của luật mang tính ổn định, dễ hiểu, dễ thực hiện. Những vấn đề có tính biến động cao, còn đang được thực tiễn kiểm nghiệm cần quy định khung, nguyên tắc, giao các cơ quan hướng dẫn thực hiện.

Việc sửa đổi luật cũng cần phù hợp với chủ trương tinh gọn bộ máy, phân định rõ trách nhiệm, gắn với tăng cường phân cấp, phân quyền, trên cơ sở đó làm rõ thẩm quyền, phạm vi, đối tượng giám sát của từng cơ quan, tránh trùng lặp, chồng lấn, đặc biệt là phân định rõ giám sát của Quốc hội với giám sát của Hội đồng nhân dân các cấp; đồng thời vẫn đảm bảo thống nhất, liên thông, hỗ trợ lẫn nhau trong các hoạt động giám sát, đảm bảo mọi hoạt động thực thi pháp luật đều được các cơ quan dân cử giám sát.

Cùng với đó, đảm bảo nguyên tắc phân cấp, phân quyền đi đôi với xây dựng cơ chế kiểm soát quyền lực có hiệu quả, tạo ra sự đồng bộ giữa quyền hạn và trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức; Bảo đảm thúc đẩy chuyển đổi số; tăng cường nguồn lực cho hoạt động giám sát, kể cả nhân lực, tài lực và vật lực.

Đại biểu tham gia Hội nghị

Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương tin tưởng, với kinh nghiệm và sự tâm huyết, trách nhiệm của mình, các các chuyên gia, các nhà khoa học, các vị đại biểu tham dự Hội nghị sẽ thảo luận, trao đổi, cung cấp cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn và các kiến nghị, đề xuất quý báu giúp cho việc chỉnh lý, hoàn thiện dự thảo Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân (sửa đổi) đạt hiệu quả, góp phần đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát của cơ quan dân cử trong thời gian tới.

Đồng thời, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị các đại biểu tập trung phân tích làm rõ khái niệm, nguyên tắc hoạt động giám sát, thẩm quyền giám sát. Trong đó, khái niệm giám sát phải thể hiện bản chất của hoạt động giám sát của cơ quan dân cử khác với hoạt động giám sát của các cơ quan khác. Bởi hoạt động giám sát của cơ quan dân cử diễn ra liên tục, thường xuyên, ngay cả trong quá trình hoạch định và thực thi chính sách; hoạt động giám sát mang tính chính trị, mang tính pháp lý và tính kiểm soát quyền lực; chủ thể và đối tượng giám sát đa dạng; nội dung giám sát toàn diện, hình thức đa dang, phong phú, bảo đảm tính dân chủ, công khai, minh bạch của hoạt động giám sát; rõ mục tiêu và hiệu quả giám sát…

Về nguyên tắc hoạt động giám sát, Phó Chủ tịch Trần Quang Phương nhấn mạnh, hoạt động giám sát là hoạt động liên tục từ khi hoạch định đến khi thực thi chính sách, do đó, cần nghiên cứu nội hàm nguyên tắc giám sát trong quá trình sửa đổi luật.

“Thẩm quyền giám sát của Quốc hội cần quy định theo hướng thẩm quyền giám sát tối cao của Quốc hội, giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, giám sát của các cơ quan của Quốc hội tập trung thường xuyên cho cơ quan quản lý nhà nước ở cấp cao nhất; khi cần thiết có thể giám sát tất cả các chủ thể thực thi pháp luật. Quy định như vậy mới cụ thể hóa quy định của Hiến pháp, để giải quyết mối quan hệ giữa phạm vi giám sát của Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội với Hội đồng nhân dân và các cơ quan của Hội đồng nhân dân, để không trùng lặp, gây phiền nhiễu”, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương nhấn mạnh.

Phân công, phân cấp hợp lý trong hoạt động giám sát của Quốc hội với hoạt động thanh tra, kiểm tra, kiểm toán

Tại Hội nghị, các đại biểu tập trung cho ý kiến về các chủ đề như: Nguyên tắc hoạt động giám sát; khái niệm “giám sát của Quốc hội, Hội đồng nhân dân”; Hoạt động giám sát tối cao của Quốc hội; Hoạt động giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội; hoạt động giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cao của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Đoàn ĐBQH và ĐBQH; Hoạt động giám sát chuyên đề của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội và Đoàn ĐBQH; Cơ chế phối hợp trong hoạt động giám sát giữa Quốc hội với Hội đồng nhân dân; Cơ chế phối hợp giữa hoạt động giám sát của Quốc hội với các hoạt động thanh tra, kiểm tra, kiểm toán của cơ quan nhà nước có thẩm quyền ở trung ương…

PGS.TS Lê Minh Thông, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội

Các tham luận tại Hội nghị đều khẳng định, hoạt động giám sát là một trong ba chức năng Hiến định quan trọng của Quốc hội. Việc đảm bảo các nguyên tắc trong hoạt động giám sát có ý nghĩa then chốt để nâng cao hiệu lực, hiệu quả giám sát, qua đó tăng cường trách nhiệm giải trình và củng cố niềm tin của Nhân dân đối với bộ máy nhà nước.

PGS.TS Lê Minh Thông, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội đề nghị, sửa đổi Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân cần tuân thủ Hiến pháp và pháp luật; bảo đảm khách quan, dân chủ, công khai, minh bạch, hiệu quả; Thực hiện giám sát theo chương trình, kế hoạch, giám sát đột xuất khi có tình huống cấp bách từ thực tiễn. Cùng với đó, quy định rõ trong luật giám sát có trong tâm, trọng điểm, bám sát thực tiễn, gắn kết hoạt động giám sát với yêu cầu, mục tiêu kiểm soát quyền lực nhà nước; khắc phục bất cập, hạn chế; hoàn thiện chính sách, pháp luật; nâng cao hiệu năng, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Nhân dân; xử lý nghiêm minh các vi phạm.

Góp ý về cơ chế phối hợp giữa hoạt động giám sát của Quốc hội với hoạt động thanh tra, kiểm tra, kiểm toán của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, TS. Nguyễn Quang Thái, Phó Bí thư Đảng ủy Bộ Tư pháp cho rằng, cần phân định rõ thời gian, đối tượng và nội dung giám sát giữa các cơ quan; có cơ chế phối hợp và chia sẻ thông tin giữa các cơ quan. Theo TS. Nguyễn Quang Thái, vấn đề cốt lõi trong cơ chế phối hợp hoạt động giữa giám sát của Quốc hội với các hoạt động thanh tra, kiểm tra, kiểm toán cần bảo đảm tính độc lập và nâng cao hiệu quả phối hợp; Có sự ràng buộc trách nhiệm và bảo đảm thực thi quyền giám sát; Đổi mới quy trình, phương thức giám sát và kiểm tra; Đồng thời, bảo đảm minh bạch, công khai và giám sát xã hội.

Đại biểu cũng nêu một số bất cập trong luật hiện hành liên quan đến hoạt động giám sát, đó là có sự trùng lặp về nội dung, đối tượng và thời gian thực hiện giám sát; thiếu cơ chế phối hợp và chia sẻ thông tin; thiếu cơ chế ràng buộc trách nhiệm và xử lý chồng chéo; hiệu quả kiến nghị xử lý còn hạn chế… Do vậy, cùng với việc sửa đổi Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân, cần sửa đổi các quy định trong các Luật Thanh tra, Luật Kiểm toán Nhà nước để đảm bảo đồng bộ, thống nhất, tránh chồng chéo, trùng lặp trong thực hiện.

TS. Nguyễn Quang Thái, Phó Bí thư Đảng ủy Bộ Tư pháp

Bên cạnh đó, cần ban hành Quy chế phối hợp giữa các cơ quan của Quốc hội với Kiểm toán nhà nước, Thanh tra Chính phủ và các cơ quan nhà nước có thẩm quyền ở trung ương trong hoạt động giám sát, thanh tra, kiểm tra, kiểm toán nhằm bảo đảm phân công, phân cấp hợp lý, tránh chồng chéo, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động giám sát.

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo để phát hiện vấn đề giám sát chuyên đề

Các ý kiến tại Hội nghị cũng khẳng định, giám sát chuyên đề là một trong những hình thức, phương thức giám sát chủ yếu của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, Đoàn ĐBQH. Việc Quốc hội quyết định sửa đổi toàn diện Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân sẽ là cơ hội tốt để tổng kết, đánh giá và có các kiến nghị phù hợp để đổi mới hoạt động giám sát chuyên đề của Quốc hội.

Đại biểu Trịnh Xuân An, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại của Quốc hội đề nghị đổi mới hoạt động giám sát chuyên đề của Quốc hội phải đặt trong tổng thể định hướng, đổi mới hoạt động của Quốc hội thời gian tới, phù hợp với những đổi mới trong xây dựng hệ thống pháp luật, phân cấp, phân quyền, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả trong hoạt động giám sát. Theo đó, sửa đổi Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân để luật hóa tiêu chí lựa chọn chuyên đề giám sát, bổ sung yêu cầu đối tượng giám sát có văn bản phản hồi trong thời hạn nhất định; quy định trách nhiệm của các cơ quan trong theo dõi thực hiện kiến nghị.

Đại biểu Trịnh Xuân An, Ủy viên là ĐBQH hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại của Quốc hội

Cùng với đó, cần tăng cường giám sát độc lập thông qua khảo sát thực tế, ý kiến từ cử tri, Mặt trận Tổ quốc, báo chí, chuyên gia… Ứng dụng công nghệ thông tin, dữ liệu mở, trí tuệ nhân tạo để phân tích, phát hiện vấn đề nổi lên; Xây dựng hệ thống báo cáo giám sát điện tử, giúp đại biểu tra cứu, theo dõi tiến độ thực hiện nghị quyết giám sát.

Ngoài ra, tăng cường năng lực, nguồn lực cho hoạt động giám sát; xây dựng đội ngũ cố vấn, thư ký chuyên môn hỗ trợ ĐBQH và các đoàn giám sát; tổ chức bồi dưỡng kỹ năng giám sát chuyên đề cho đại biểu, nhất là đại biểu không chuyên trách; hình thành mạng lưới chuyên gia hỗ trợ Quốc hội trong từng lĩnh vực giám sát cụ thể…

Một số ý kiến tại Hội nghị cũng đề nghị không tiếp tục quy định hình thức giám sát chuyên đề của Ủy ban Thường vụ Quốc hội như hiện nay. Đối với các chuyên đề có liên quan đến lĩnh vực phục trách của hai hay nhiều Ủy ban của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội có thể phân công hai hoặc một số Ủy ban phối hợp giám sát. Trong trường hợp đặc biệt, khi có vấn đề thực tiễn thực sự bức xúc, Quốc hội có thể thành lập Ủy ban lâm thời để tiến hành điều tra, giám sát. Tuy nhiên, cần quy định cụ thể về quy trình, thủ tục thành lập, thẩm quyền, nhiệm vụ, thời gian bắt đầu và kết thúc hoạt động của Ủy ban Điều tra của Quốc hội. Đại biểu cũng đề nghị hoàn thiện cơ sở pháp lý về trách nhiệm giải trình của đối tượng giám sát trong hoạt động giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Quy định cụ thể hơn quyền, trách nhiệm, nghĩa vụ giải trình của đối tượng chịu sự giám sát.

Về hoạt động giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội, có ý kiến đề nghị sửa đổi Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân theo hướng không tiếp tục quy định thẩm quyền, nhiệm vụ giám sát “việc giải quyết khiếu nại tố cáo của công dân, giám sát việc giải quyết kiến nghị của cử tri” của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, mà phân cấp cho Ủy ban Dân nguyện và Giám sát thực hiện việc giám sát và báo cáo trước Quốc hội về kết quả giám sát. Tuy nhiên, có ý kiến đề nghị cần giữ quy định này, bởi có một số vấn đề ở cấp dưới không thể giải quyết được, mà cần có cơ quan cao nhất để xem xét, giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân.

Lan Hương