Phân biệt đột quỵ và đột tử: Ranh giới sống – chết trong tích tắc

Tại Hội nghị Khoa học thường niên năm 2025 do Bệnh viện Nhân dân Gia Định tổ chức ngày 2/8, TS.BS Võ Văn Tân đã chia sẻ nhiều thông tin chuyên môn với báo chí nhằm giúp cộng đồng phân biệt rõ ràng giữa hai tình trạng thường bị nhầm lẫn: đột quỵ và đột tử.

Theo bác sĩ Tân, đột quỵ (hay còn gọi là tai biến mạch máu não) là hậu quả của sự rối loạn tuần hoàn máu lên não do tắc nghẽn (nhồi máu não) hoặc vỡ mạch máu (xuất huyết não). Trong khi đó, đột tử là cái chết xảy ra đột ngột và bất ngờ, có thể do nhiều nguyên nhân như rối loạn nhịp tim, nhồi máu cơ tim, tràn khí màng phổi, tràn dịch màng tim, hạ đường huyết, rối loạn điện giải hoặc một số bệnh lý chuyển hóa khác. Nói cách khác, đột quỵ là một nguyên nhân cụ thể trong nhóm đột tử, nhưng không phải tất cả đột tử đều là do đột quỵ.

Một trong những sai lầm nghiêm trọng nhưng phổ biến tại cộng đồng là nhầm lẫn đột quỵ với “trúng gió” và áp dụng các biện pháp sơ cứu dân gian như cạo gió, chích máu đầu ngón tay, nặn chanh vào miệng. Theo bác sĩ Tân, những hành vi này không chỉ phản khoa học mà còn làm chậm thời gian đưa bệnh nhân đến bệnh viện – yếu tố then chốt quyết định khả năng sống còn. Đặc biệt, việc nặn chanh vào miệng người đang hôn mê có thể gây sặc, tắc đường thở, dẫn tới tử vong.

Để nhận biết sớm đột quỵ, người dân cần lưu ý các dấu hiệu điển hình như méo miệng, yếu tay chân một bên, nói ngọng hoặc không rõ chữ. Ngoài ra, người bệnh có thể xuất hiện chóng mặt, rối loạn thăng bằng, nuốt sặc hoặc mất ý thức. Bác sĩ Tân lưu ý, chóng mặt trong đột quỵ thường kèm theo té ngã, đau đầu dữ dội, không giữ được thăng bằng; trong khi chóng mặt do tiền đình thường khiến người bệnh nôn ói nhưng vẫn đi lại được. “Chỉ cần có dấu hiệu thần kinh khu trú như liệt nửa người, méo miệng, yếu tay chân cùng bên, thì nên đưa bệnh nhân đến bệnh viện ngay lập tức”, ông nói.

Một trường hợp bị đột quỵ do vỡ mạch máu não được điều trị kịp thời tại Bệnh viện Nhân Dân Gia Định

Đáng chú ý, đột quỵ không còn là bệnh của người già. Bệnh viện Nhân dân Gia Định mỗi năm tiếp nhận khoảng 2.000 ca đột quỵ mới, trong đó tỷ lệ bệnh nhân dưới 40 tuổi chiếm từ 15–20%. Có trường hợp bệnh nhân chỉ mới 15–16 tuổi đã bị đột quỵ do bệnh lý tự miễn. Theo bác sĩ Tân, đột quỵ đang có xu hướng trẻ hóa, một phần là do bệnh lý thật sự khởi phát sớm, phần còn lại là nhờ khả năng phát hiện và tiếp cận bệnh viện sớm hơn so với trước đây. Những nguyên nhân dẫn đến đột quỵ ở người trẻ gồm lối sống ít vận động, ăn uống thiếu lành mạnh, sử dụng nước ngọt, đồ ăn nhanh, hút thuốc lá, stress kéo dài và các bệnh nền như tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu không được kiểm soát.

Việc tái phát đột quỵ cũng là một nguy cơ đáng báo động. Theo thống kê, có khoảng 20% bệnh nhân đột quỵ sẽ tái phát trong vòng 5 năm, đặc biệt tỷ lệ này cao hơn trong những tháng đầu sau đợt đột quỵ đầu tiên. Những nguyên nhân phổ biến gây tái phát là rung nhĩ, bệnh van tim, hẹp động mạch nội sọ và việc không tuân thủ điều trị lâu dài.

Phòng ngừa đột quỵ hiệu quả cần bắt đầu từ kiểm soát các yếu tố nguy cơ có thể thay đổi được như tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu, hút thuốc lá, rối loạn giấc ngủ và bệnh lý tim mạch. Bác sĩ Tân đặc biệt nhấn mạnh vai trò của việc tầm soát định kỳ, nhất là với tăng huyết áp – được xem là “kẻ giết người thầm lặng” vì diễn tiến âm thầm, dễ bỏ sót và điều trị khó khăn do người bệnh thường chủ quan, không cảm nhận được sự nguy hiểm. Ngoài ra, việc theo dõi nhịp tim để phát hiện sớm các rối loạn như rung nhĩ cũng rất quan trọng trong việc phòng ngừa đột quỵ.

Vân Sơn