Những lỗ hổng chính sách cần lấp đầy với thuốc lá điện tử

Tại Việt Nam, thuốc lá điện tử vẫn nằm trong vùng xám pháp lý - chưa được công nhận là hợp pháp nhưng cũng chưa có chế tài cụ thể để quản lý toàn diện

Điều đáng lo hơn là hiện nay, tại Việt Nam, thuốc lá điện tử vẫn nằm trong vùng xám pháp lý - chưa được công nhận là hợp pháp, nhưng cũng chưa có chế tài cụ thể để quản lý toàn diện.

Luật sư Đặng Thành Chung, Giám đốc Công ty Luật TNHH An Ninh (Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội), chia sẻ về những lỗ hổng chính sách cần lấp đầy đối với thuốc lá điện tử.

Luật sư Đặng Thành Chung, Giám đốc Công ty Luật TNHH An Ninh (Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội)

+ Thưa luật sư, hiện nay thuốc lá điện tử tại Việt Nam đang ở trạng thái pháp lý như thế nào? Có thể gọi đây là một "vùng xám" về chính sách không?

Trong những năm gần đây, sự xuất hiện và lan rộng của thuốc lá điện tử đã trở thành một hiện tượng đáng lo ngại trong xã hội Việt Nam. Chính vì vậy, tại Kỳ họp thứ tám Quốc hội khóa XV vừa qua đã thông qua Nghị quyết số 173/2024/QH15 ngày 30/11/2024 về cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng các sản phẩm thuốc lá điện tử từ ngày 1/1/2025 nhằm bảo đảm sức khỏe cộng đồng và trật tự, an toàn xã hội.

Tuy nhiên, chủ trương thì đã có nhưng cho đến thời điểm hiện tại, các quy định về xác định thuốc lá điện tử, chế tài kiểm tra, xử phạt cụ thể vẫn chưa được ban hành. Bộ Y tế vẫn đang trong quá trình lấy ý kiến góp ý Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 117/2020/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực y tế, trong đó có xử phạt liên quan đến thuốc lá điện tử. Điều này dẫn đến tình trạng người sử dụng và kinh doanh thuốc lá điện tử gần như chưa phải đối mặt với bất kỳ hình phạt nào, tạo ra một khoảng trống pháp lý đáng lo ngại.

+ Thêo ông, việc chưa có hành lang pháp lý rõ ràng đối với thuốc lá điện tử đang gây ra những hệ lụy gì trong thực tế?

Rõ ràng, khi chế tài chưa được ban hành, Nghị quyết dù có ý nghĩa lớn về mặt chính sách, nhưng không có cơ chế thi hành và không có sức răn đe để thay đổi thực tế. Nếu kéo dài tình trạng này có thể sẽ tạo ra một khoảng trống trong chính sách, dẫn tới các hoạt động buôn lậu sản phẩm thuốc lá điện tử tiếp tục tăng mạnh, các hoạt động kinh doanh và sử dụng thuốc lá điện tử sẽ chỉ thay đổi hình thức mới nhằm tránh sự kiểm tra của cơ quan chức năng.

Điều này vừa gây thất thu thuế, vừa gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe của người dân do sử dụng các sản phẩm không rõ nguồn gốc, chất lượng. Từ đó tạo áp lực cho hệ thống y tế, gây thiệt hại về kinh tế, có hại cho môi trường và những người xung quanh, làm gia tăng nguy cơ về mặt xã hội khi tạo ra một thế hệ nghiện nicotine mới.

+ Hiện tại có những quy định nào (nếu có) đang được áp dụng tạm thời để kiểm soát thuốc lá điện tử, đặc biệt là khi mặt hàng này được rao bán tràn lan trên mạng?

Từ 1/1/2025, thuốc lá điện tử là là mặt hàng cấm tại Việt Nam. Do đó, trước khi có khung pháp lý cụ thể thì có thể vận dụng các quy định về xử phạt hành chính hành vi sản xuất, buôn bán, kinh doanh hàng cấm theo Điều 7, 8 Nghị định số 98/2020/NĐ-CP ngày 26/8/2020 quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng. Mức phạt tiền lên đến 200 triệu đồng tùy vào số lượng và giá trị hàng hóa.

Về truy cứu trách nhiệm hình sự, trường hợp có đủ yếu tố cấu thành tội phạm, thì cá nhân, tổ chức có hành vi buôn bán thuốc lá điện tử sẽ có truy cứu về Tội sản xuất, buôn bán hàng cấm theo Điều 190 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) với khung hình phạt đối với cá nhân cao nhất có thể tới 15 năm tù; đối với pháp nhân thương mại thực hiện hành vi phạm tội có thể bị áp dụng hình phạt tiền cao nhất tới 9 tỷ đồng và bị đình chỉ hoạt động vĩnh viễn.

+ Vậy, đâu là nguyên nhân khiến chúng ta chưa thể ban hành một khung pháp lý cụ thể cho thuốc lá điện tử dù sản phẩm này đã phổ biến từ nhiều năm nay?

Thuốc lá điện tử là sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Sản phẩm này không đơn giản như thuốc lá truyền thống mà chúng ta đã quen thuộc và đã có quy định cụ thể từ trước đây. Thời điểm thuốc là điện tử xuất hiện và bắt đầu phổ biến tại Việt Nam thì đã xuất hiện và trở thành trào lưu tại rất nhiều quốc gia trên thế giới. Mỗi quốc gia lại có nhận thức riêng về sản phẩm này. Có quốc gia chấp thuận và quy định các biện pháp kiểm soát nhưng cũng có quốc gia phản đối gay gắt và cấm đoán.

Việt Nam lúc này mới bắt đầu tiếp cận, chưa có quy chuẩn kỹ thuật xác định sản phẩm nên chưa thể xác định tác hại và đang có các quan điểm trái chiều về sản phẩm này. Quan điểm thứ nhất là cho phép kinh doanh nhưng quản lý chặt chẽ và hai là nghiêm cấm. Chính điều này đã dẫn đến sự chậm trễ xác định nhận thức, chủ trương và phải đến khi có Nghị quyết số 173 mới chính thức cấm thuốc lá điện tử.

+ Từ góc nhìn pháp lý, ông có kiến nghị gì để Việt Nam nhanh chóng hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật nhằm quản lý chặt chẽ hơn với thuốc lá điện tử, đặc biệt trong bối cảnh giới trẻ đang tiếp cận ngày càng nhiều?

Trước hết, tôi cho rằng Việt Nam cần tham khảo kinh nghiệm và các chế tài của các quốc gia trên thế giới về cấm thuốc lá điện tử. Từ đó lựa chọn những biện pháp hoặc điểu chỉnh thành những biện pháp phù hợp, hiệu quả với tình hình của Việt Nam.

Thuốc lá điện tử hiện nay tiến vào thị trường Việt Nam chủ yếu qua con đường nhập lậu nên cần chú trọng việc quản lý, kiểm soát, kiểm tra chặt chẽ tại các khu vực biên giới, cửa khẩu, hải quan. Đồng thời cần có các biện pháp nghiệp vụ phát hiện nhanh chóng, chính xác các sản phẩm thuốc lá điện tử để tịch thu, tiêu hủy.

Cùng với đó, các lực lượng chức năng như công an, quản lý thị trường cần có các giải pháp mạnh ngăn chặn, kiểm tra, xử phạt các điểm bán thuốc lá điện tử nội địa, người sử dụng thuốc lá điện tử, lôi kéo người khác sử dụng thuốc lá điện tử. Đặc biệt, các đơn vị mạng xã hội cũng cần được yêu cầu có các biện pháp, thuật toán xác định, xóa bỏ và báo cáo đơn vị chức năng các quảng cáo và giao dịch online thuốc lá điện tử trên mạng xã hội.

Chế tài hành chính, hình sự cũng cần được quy định rõ đối với hành vi sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử. Bên cạnh đó cần có các biện pháp cai nghiện thuốc lá điện tử.

+ Xin cảm ơn ông!

An Khê