Nguyễn Văn Tố - Trưởng ban Thường trực Quốc hội đầu tiên

Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa năm 1946: Hàng đầu, từ trái sang phải: Cụ Nguyễn Văn Tố, Chủ tịch Hồ Chí Minh, cụ Huỳnh Thúc Kháng. Ảnh: T.L

Cụ Nguyễn Văn Tố, hiệu Ứng Hòe, sinh ngày 5/6/1889 trong một gia đình nhà nho yêu nước ở làng Ðông Thành, tổng Tiến Túc, huyện Thọ Xương cũ, nay là phố Bát Sứ, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Cụ không chỉ uyên thâm về Hán học mà còn tinh thông cả Tây học. Sau khi tốt nghiệp Trường thông ngôn, cụ vào làm việc tại Viện Viễn Ðông Bác Cổ, một cơ quan nghiên cứu lịch sử văn hóa của người Pháp ở Hà Nội. Tại đây, Cụ trở thành một học giả có tên tuổi được các thành viên trong Viện nể trọng. Những công trình nghiên cứu của Cụ về các lĩnh vực lịch sử, văn học, ngôn ngữ, khảo cổ học đã gây được tiếng vang lớn, nội dung của các công trình thể hiện một tấm lòng yêu nước nồng nàn.

Năm 1938, Hội truyền bá Quốc ngữ ra đời góp phần chống lại chính sách ngu dân của chính quyền thực dân, cụ Nguyễn Văn Tố được bầu làm Hội trưởng. Nhờ có uy tín trong giới trí thức và sự khéo léo của Cụ trong cách tổ chức hoạt động, phong trào truyền bá Quốc ngữ đã lan rộng và phát huy hiệu quả. Chỉ sau sáu năm hoạt động, riêng ở Bắc Kỳ đã thành lập được 20 chi nhánh, xóa mù chữ cho hơn năm vạn người lao động.

Cách mạng Tháng Tám thành công, từ một học giả, Cụ đã hòa vào dòng chảy của cách mạng, tích cực tham gia tiễu trừ "giặc đói". Cụ được Chủ tịch Hồ Chí Minh mời tham gia việc nước, nhậm chức Bộ trưởng Bộ Cứu tế xã hội trong Chính phủ lâm thời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Trên cương vị mới, cụ đã làm tròn trọng trách của mình, góp phần giúp cho quốc gia dân tộc vượt qua thời kỳ khủng hoảng trầm trọng về lương thực khiến cho dân chúng bị thiếu đói triền miên. Trên cương vị Bộ trưởng, Cụ Tố cùng Chính phủ thông qua một bản Kế hoạch rõ ràng về việc cứu tế, đồng thời tổ chức một cuộc vận động quyên góp gạo để hỗ trợ cho người dân nghèo, được gọi là “tuần lễ vàng”. Ngay trong ngày đầu tiên (11/10/1945), đã có 5 tấn gạo được nhân dân quyên góp cho Chính phủ để cứu tế. Bên cạnh việc kêu gọi ủng hộ từ quần chúng Nhân dân, Cụ cũng xác định để ổn định cuộc sống lâu dài, cần vận động quần chúng nhân dân tăng gia sản xuất và sử dụng gạo tiết kiệm. Cùng với không khí phấn khởi chuẩn bị cho cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên, phong trào “tăng gia sản xuất ngay, tăng gia sản xuất nữa” trở thành một hành động cách mạng thiết thực của quần chúng Nhân dân để tiến tới tổng tuyển cử đầu tiên trên cả nước.

Với uy tín của một nhân sỹ yêu nước, Cụ Nguyễn Văn Tố trúng cử đại biểu Quốc hội khóa I tỉnh Nam Định. Tại Kỳ họp thứ nhất, Cụ được bầu giữ chức Trưởng Ban Thường trực Quốc hội. Tuy thời gian giữ chức Trưởng Ban Thường trực Quốc hội của Cụ chỉ kéo dài 8 tháng (từ 02/3 đến 09/11/1946), nhưng đó là quãng thời gian gay cấn nhất của cách mạng. Với cương vị đứng đầu Quốc hội, Cụ đã cùng với Ban Thường trực Quốc hội tham gia nhiều ý kiến với Chính phủ để thi hành nhiều phương sách thích hợp chăm lo đến quyền lợi quốc gia và đời sống Nhân dân.

Kháng chiến toàn quốc bùng nổ (19/12/1946), Cụ Nguyễn Văn Tố cùng các thành viên của Chính phủ rời Thủ đô Hà Nội lên chiến khu Việt Bắc để tiếp tục lãnh đạo toàn dân kháng chiến. Ngày 7/10/1947, thực dân Pháp tiến hành một cuộc tập kích bằng không quân đổ bộ xuống thị xã Bắc Kạn, Cụ không may sa vào tay giặc và anh dũng hi sinh.

Cụ Nguyễn Văn Tố là Bộ trưởng đầu tiên hy sinh trong cuộc kháng chiến trường kỳ, để lại những nung nấu, ước muốn cống hiến cho dân, cho nước, cho cách mạng; nhiều công trình nghiên cứu lịch sử của Cụ cũng bị dang dở. Gương hy sinh của Cụ Nguyễn Văn Tố để lại tiếc thương vô hạn cho đồng chí, đồng bào.

Với những cống hiến to lớn và nỗ lực không ngừng nghỉ cho đến lúc anh dũng hy sinh, cụ Nguyễn Văn Tố là tấm gương đạo đức trong sáng, mẫu mực của một người trí thức tài năng tiêu biểu, với lòng yêu nước nhiệt thành, không hám hư danh, không màng danh lợi. Tấm gương và những cống hiến của cụ vẫn vẹn nguyên giá trị.

P.V (T/h)