Người dệt chuyện đời trên thổ cẩm

Ở tuổi 72, đôi tay tài hoa của người phụ nữ Jrai đã dệt nên biết bao câu chuyện thú vị về ngôi làng của mình trên từng tấm vải.

“Đây là hình ảnh bộ đội mình cầm chắc tay súng bảo vệ buôn làng. Đây là người mẹ địu con chờ tin chiến thắng của chồng từ chiến trường. Còn đây lại là những bông hoa chuối vươn mình nở đỏ trên rẫy sau ngày đất nước toàn thắng”-bà Rơ Châm Monh chỉ lên từng họa tiết trên tấm thổ cẩm và giải thích cặn kẽ cho chúng tôi. Với bà Monh, mỗi tấm thổ cẩm sẽ có ý nghĩa, sinh động và mới mẻ hơn nhiều khi người dệt gắn những câu chuyện đời thực vào hoa văn, họa tiết. Những đường dệt uyển chuyển ấy không chỉ kể câu chuyện nguồn cội mà còn như trang nhật ký ghi lại cuộc đời mình cùng biết bao buồn vui của ngôi làng Kép 2.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Thị Thanh Lịch (thứ 2 từ phải sang) khen ngợi hoa văn độc đáo, mới lạ trên tấm thổ cẩm của nghệ nhân Rơ Châm Monh. Ảnh: T.D

Bà Monh và chồng từng tham gia du kích. Sau ngày đất nước thống nhất, họ trở về sum vầy cùng bà con dân làng bên cây đa, giọt nước, mái nhà rông. Ngày ngày, bà Monh lại miệt mài bên khung cửi. “Mỗi lần ngồi vào khung dệt, tôi lại nghĩ về những tháng ngày quân và dân kiên cường đánh Mỹ, cả những hoài niệm về những ngày đói khổ và rồi vỡ òa khi nhận tin toàn thắng, cây lúa trĩu bông… Cứ thế, tôi miệt mài dệt từng câu chuyện”-bà Monh nhớ lại.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Thị Thanh Lịch: Những hoa văn trên thổ cẩm của nghệ nhân Rơ Châm Monh rất độc đáo và tạo được nét riêng khi dệt nên những câu chuyện gần gũi với núi rừng, với đời sống sinh hoạt cộng đồng. Điều này tạo nên sức sống mới trong nhịp sống hiện đại. Chính những người con của buôn làng-chủ thể của di sản văn hóa độc đáo này đã biết sáng tạo để tạo sự “chuyển mình” cho thổ cẩm.

Theo bà Monh, họa tiết cổ truyền người Jrai có cây nêu, nhà rông, dấu chân con thú, cây rừng, hoa, lá… Khi đã dệt thành thạo những họa tiết này thì mỗi người sẽ có sự sáng tạo mang dấu ấn riêng. Và sự sáng tạo của bà chính là dệt nên những câu chuyện bằng tiếng lòng của mình để giãi bày, sẻ chia. Bởi thế, thổ cẩm do bà làm ra khá đặc biệt. Bà Monh kể câu chuyện cuộc đời mình, nói lên khát vọng của đàn con thơ, gửi gắm mong mỏi của bà con dân làng về mưa thuận, gió hòa…

“Dường như càng dệt những câu chuyện trên thổ cẩm, tôi càng tìm thấy sức mạnh, ý chí và cả niềm tự hào để làm tốt hơn, đẹp hơn. Tôi không nhớ rõ mình đã dệt bao nhiêu tấm thổ cẩm như thế. Tuy nhiên, tôi nhớ rất rõ câu chuyện trên tấm thổ cẩm mà mình đã mất nhiều thời gian và tâm huyết để dệt. Đó là ngày cha tôi về với Yàng. Ông là một đảng viên kiên trung có nhiều đóng góp cho làng Kép 2 nói riêng và quê hương Chư Păh nói chung”-bà Monh trải lòng.

Nén sự xúc động, bà Monh lấy ra tấm thổ cẩm quý giá mà bà cất giữ cho riêng mình bấy lâu. Bà run run chỉ vào từng họa tiết và trầm giọng kể: “Đó là một đêm trăng rất đẹp, cha đã ra đi bỏ lại mẹ con tôi. Tôi rất buồn đau và khóc nhiều, tưởng như nước mắt không thể nào vơi đi được. Mẹ tôi cũng thế. Mấy mẹ con đã nhiều đêm ngồi bên ngôi nhà của cha. Nhưng rồi, mẹ tôi đã mạnh mẽ vượt qua để nuôi dạy chúng tôi thành người có ích, để tiếp nối hành trình xây dựng và làm đẹp cho ngôi làng mà cha tôi từng góp sức bảo vệ. Vậy nên, ở phía cuối của tấm thổ cẩm, tôi đã dành thời gian, tâm sức để dệt hình ảnh người phụ nữ dắt tay các con đi về phía mặt trời”.

Với hầu hết phụ nữ ở làng Kép 2, tấm thổ cẩm có nhiều hoa văn độc đáo không chỉ là tác phẩm được làm bằng tay kỳ công mà còn là sự sáng tạo và nơi gửi gắm những tình cảm, tâm tư của họ. Ảnh: T.D

Với hầu hết phụ nữ ở làng Kép 2, tấm thổ cẩm có nhiều hoa văn độc đáo không chỉ là tác phẩm được làm bằng tay kỳ công mà còn là sự sáng tạo và nơi gửi gắm những tình cảm, tâm tư của họ. Chăm chỉ học cách dệt từ bà Monh, chị Rơ Châm Hói bày tỏ: “Bà Monh không chỉ nổi tiếng là người dệt thổ cẩm giỏi với những họa tiết, hoa văn truyền thống của người Jrai mà bà còn tái hiện nhiều câu chuyện về cuộc sống thường nhật của dân làng trên tấm thổ cẩm khiến ai một lần nhìn thấy cũng mê mẩn. Tôi đã nỗ lực theo học và nay đã có được những sáng tạo của riêng mình”.

Còn với người trẻ như chị Rơ Châm H'Rưn thì bà Monh chính là người “tiếp lửa” đam mê nghề dệt. “Em học dệt cũng bởi sự thu hút từ những hoa văn biết “kể chuyện” của bà Monh. Điều khác biệt này đã tạo hứng thú cho thế hệ trẻ trong làng tiếp nối nghề truyền thống. Dẫu vậy, để đạt được kỹ thuật dệt điêu luyện như bà Monh thật sự rất khó, nhất là đối với người trẻ. Vì vậy, chúng em đang nỗ lực mỗi ngày”-chị H'Rưn bộc bạch.

Đôi tay tài hoa của bà Rơ Châm Monh đã dệt nên biết bao câu chuyện thú vị về ngôi làng Jrai của mình. Ảnh: T.D

Nhờ giữ nghề truyền thống và phát huy sự độc đáo, sáng tạo trong kỹ thuật dệt thổ cẩm của dân tộc, sản phẩm thổ cẩm của bà Rơ Châm Monh ngày càng được nhiều du khách biết đến. Chị H'Uyên Niê-Phó Chủ tịch Hội Liên hiệp phụ nữ xã Ia Mơ Nông-chia sẻ: “Năm 2018, Câu lạc bộ Đan lát và dệt thổ cẩm xã Ia Mơ Nông được thành lập. Linh hồn của Câu lạc bộ là nghệ nhân Rơ Châm Monh và con gái của bà là Rơ Châm Hà. Đến nay, Câu lạc bộ có hơn 30 nghệ nhân tích cực hoạt động… Để thổ cẩm của làng mang nét riêng, chúng tôi đã vận động mọi người học tập cách dệt của bà Monh. Nhiều du khách khi đến tìm hiểu về văn hóa địa phương đều rất ấn tượng với hoa văn trên mỗi tấm dệt của bà”.