Món quà từ đất núi Măng Bút

Hạt gạo đỏ đã mang lại hiệu quả kinh tế cho người dân ở Măng Bút. Ảnh: Minh Ngọc

Món quà từ đất

Lúa đã về kho, người Xơ Đăng lại tất bật cho sản phẩm từ gạo đỏ của mình. Nâng niu trên tay thành phẩm sợi bún từ loại gạo đỏ đặc trưng của địa phương, chị Y Siêu (xã Măng Bút, huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum) dường như hài lòng hơn khi loại gạo đỏ của địa phương đã có thể chế biến thành những mặt hàng hấp dẫn người tiêu dùng ở khắp nơi, mở ra hướng phát triển sinh kế từ chính đất núi xứ này.

Gạo đỏ là loại gạo thuần chủng ở Măng Bút, nơi mà nhiều đời qua, người Xơ Đăng đã trồng cấy và chăm bón. Chị Y Siêu bảo, lúa gạo được gọi là “bao prang”, người Xơ Đăng đã cấy trồng từ bao đời rồi không ai nhớ nữa. Mỗi năm chỉ một mùa, lúa gạo đỏ chính là nguồn sống của bao đời Xơ Đăng nơi rừng núi xa xôi, heo hút này. Năm nào cũng vậy, thường vào tháng 2 dương lịch, sau Tết Nguyên đán, đồng bào làm đất và gieo mạ. Khi đất “ăn nước” xong thì tháng 4 bắt đầu cấy. Dáng của những người phụ nữ Xơ Đăng lưng khom, chân lún trong bùn, đôi tay thoăn thoắt đưa từng nhánh mạ cứ in vào bóng núi. Thời gian sinh trưởng của lúa 6 tháng ròng kể từ lúc “xuống cây” và độ gió lạnh tháng 10, tháng 11 về là lúc thu hoạch.

Dẻo dai và kiên cường như người Xơ Đăng xứ núi, cây lúa lành lắm, chẳng phải bón phân, cũng không màng sâu bệnh, chỉ cần làm cỏ sạch và đủ nước là cứ thế mà lên mạnh mẽ giữa đất trời. Những thân lúa có thể mọc ngay cả trên những thửa ruộng khô cằn nhất, những vùng đất phèn để nhẫn nại vươn lên, đơm bông và chắc hạt. Điều đặc biệt của loại gạo đỏ này là ban đầu có màu trắng đục, nhưng khi ngâm ủ sẽ chuyển màu đỏ. Phải chăng, chính thổ nhưỡng miền thung lũng mùa sương này đã làm nên sắc màu hạt gạo để người Xơ Đăng nghèo khó nơi này tự hào vì thương hiệu lúa của riêng mình.

Ông A Vinh, Phó Chủ tịch UBND xã Măng Bút chia sẻ, sau thời gian dài thực hiện chuyển đổi sang gieo trồng các loại giống mới, hiện nay, trên địa bàn xã chỉ còn khoảng 60ha lúa gạo đỏ, chiếm hơn 10% tổng diện tích đồng ruộng của xã. Lúa gạo đỏ là giống nguyên gốc, lâu đời, hiện nay, các ngành, các cấp đang xem xét, nghiên cứu quy trình tăng năng suất trên cơ sở sản xuất hữu cơ, an toàn. Tại thôn Đăk Lanh, năm nay là vụ mùa thứ 4 mô hình trồng lúa gạo đỏ của chị em được duy trì, thông qua hoạt động của tổ hợp tác phụ nữ dân tộc thiểu số. Hoạt động của tổ hợp tác được duy trì đã góp phần nâng cao nhận thức về bảo tồn giống cây trồng bản địa.

Nâng tầm cho gạo đỏ

Từ món quà của đất, lúa gạo đỏ đã được chọn là một trong số sản phẩm đặc trưng của địa phương. Để tạo động lực thúc đẩy thực hiện mục tiêu này, những năm trước, lúa gạo đỏ cũng đã được Trung tâm Khuyến nông tỉnh Kon Tum đầu tư xây dựng mô hình, xác định quy trình trồng và chăm sóc trong điều kiện tự nhiên. Cùng với đó, xây dựng chuỗi liên kết từ trồng, chăm sóc lúa gạo đỏ đến sản xuất, tiêu thụ các sản phẩm từ gạo đỏ và quan tâm tạo sự gắn bó, hòa hợp giữa các vùng trồng lúa gạo đỏ lân cận với Măng Bút cũng là điều được chính quyền các cấp quan tâm.

Tuy nhiên, vì chưa quen với thương mại, chưa biết cách chế biến nên sản phẩm lúa gạo đỏ chỉ bó hẹp trong căn bếp của mỗi gia đình, chưa trở thành loại hàng hóa có giá trị. Được sự hướng dẫn và định hướng, đồng bào Xơ Đăng không chỉ dùng lúa gạo đỏ làm lương thực, làm rượu cần, mà còn chế biến thành nhiều sản phẩm khác để phục vụ nhu cầu thị trường. Và chính những sản phẩm này đã mở một hướng đi mới để cải thiện kinh tế cho đồng bào nơi đây.

Chị Y Siêu phơi bún để tạo thành sản phẩm khô dễ đóng gói, vận chuyển. Ảnh: Minh Ngọc

Để nâng cao giá trị của gạo đỏ Măng Bút, đặc biệt giúp tăng thu nhập cho đồng bào Xơ Đăng, huyện Kon Plông tổ chức thành lập tổ hợp tác sản xuất, chế biến sản phẩm từ gạo đỏ Măng Bút. Sau khi chọn lựa được 10 hộ gia đình trẻ, có ý chí cầu tiến được chọn thành lập Tổ hợp tác xã T'Măng Deeng vào tháng 8/2024, tại làng Măng Buk, do chị Y Siêu làm tổ trưởng. Chính quyền các cấp đã hỗ trợ hệ thống máy móc để làm bún, hỗ trợ 1 máy hút chân không định hình, in bao bì, tem nhãn và hỗ trợ một phần gạo đỏ để các thành viên sản xuất. Các thành viên trong Tổ hợp tác cũng đối ứng thêm kinh phí để cùng thực hiện.

Tổ hợp tác phân chia công việc rõ ràng, một tuần làm 3 mẻ bún, mỗi mẻ phân công 3 người làm. Mỗi buổi làm đều được chấm công rõ ràng, cụ thể. Tất cả các nguồn thu từ việc bán bún đang được Tổ hợp tác tổng hợp để tiếp tục làm vốn sản xuất trong thời gian đến. Khi nguồn vốn đảm bảo cho việc sản xuất bún, lợi nhuận sẽ được chia ra cho mỗi thành viên theo số lượng công đã được chấm. Công việc vận hành máy móc đa số do các anh em đảm nhiệm, còn các chị em làm các công việc như ngâm gạo, rửa bún, phơi bún, đóng gói...

Chị Y Siêu cho biết, hiện tại, bún gạo đỏ được đóng gói bao bì, nhãn mác và bán với giá 60.000 đồng/kg, nếu nhập sỉ có giá 45.000 đồng/kg. Trong quá trình khảo sát thị trường, tìm hướng phát triển mới cho gạo đỏ thì món bún gạo đỏ và bún gạo đỏ đẳng sâm đã ra đời. Qua 2 tháng khảo nghiệm thị trường, sản phẩm mới được người tiêu dùng chấp nhận và có phản hồi tích cực. Sản phẩm bún gạo đỏ thường xuyên có mặt tại các khu du lịch ở Măng Đen, trong các hội chợ, tại các triển lãm hàng nông sản, đến được với người tiêu dùng trong và ngoài tỉnh.

Ông A Vinh chia sẻ, đây là thành công bước đầu của Tổ hợp tác. Tuy nhiên, chặng đường phía trước vẫn còn nhiều khó khăn. Trong thời gian tới, chính quyền cùng các đơn vị liên quan sẽ tổ chức tập huấn giúp Tổ hợp tác nâng cao kiến thức về bán hàng, quản lý ngân sách để hoạt động hiệu quả nhất. Đồng thời, trang bị thêm các kiến thức cơ bản để làm ra các sản phẩm đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm và sức khỏe để phục vụ cho người tiêu dùng. Hy vọng, với sự nỗ lực của mỗi thành viên, sản phẩm bún gạo đỏ Măng Bút sẽ được người tiêu dùng ưa chuộng, tạo được sinh kế bền vững cho đồng bào.

Minh Ngọc - Đô Đô