Làn sóng cải cách pháp lý trên toàn cầu cho cây trồng chỉnh sửa gen

Bước tiến lịch sử của Australia và New Zealand

Ngày 25/7 vừa qua, các Bộ trưởng Thực phẩm Australia và New Zealand đã chính thức phê duyệt Đề xuất P1055 của Hội đồng Tiêu chuẩn Thực phẩm (FSANZ), sau 7 năm rà soát.

Đề xuất này thay đổi cách tiếp cận pháp lý, từ định nghĩa dựa trên quy trình (“thực phẩm sản xuất bằng công nghệ gen”) sang định nghĩa dựa trên sản phẩm cuối cùng (“thực phẩm biến đổi gen”).

Bà Leemhuis cho biết định nghĩa mới sẽ rõ ràng và dễ hiểu hơn đối với doanh nghiệp và người tiêu dùng. Nguồn: ABC News

Bà Christel Leemhuis, Giám đốc điều hành phụ trách y tế công cộng tại FSANZ, cho biết việc thay đổi định nghĩa sẽ "xóa bỏ sự mơ hồ" đối với doanh nghiệp và người tiêu dùng, đồng thời vẫn đảm bảo sức khỏe và an toàn cộng đồng. Định nghĩa mới tập trung vào việc có hay không “DNA mới” trong sản phẩm, và loại trừ các thay đổi có thể xảy ra tự nhiên hoặc bằng lai tạo truyền thống. Điều này đồng nghĩa phần lớn sản phẩm tạo ra bằng kỹ thuật chỉnh sửa gen sẽ không còn bị quản lý như thực phẩm biến đổi gen.

Thay đổi này giúp đơn giản hóa quy trình tiếp cận thị trường, giảm chi phí tuân thủ và tăng minh bạch cho doanh nghiệp. Đây cũng là bước đi giúp hai quốc gia này tiến tới hài hòa khung pháp lý với các đối tác thương mại lớn.

EU khởi động khung pháp lý cho kỹ thuật di truyền mới

Trước đó, ngày 14/3/2025, Hội đồng châu Âu đã thông qua nhiệm vụ đàm phán cho đề xuất quản lý cây trồng và thực phẩm từ kỹ thuật di truyền mới (New Genomic Techniques - NGTs).

Mục tiêu của đề xuất là thúc đẩy phát triển giống cây trồng bền vững, ứng phó tốt hơn với biến đổi khí hậu, đồng thời tăng tính cạnh tranh và minh bạch của ngành chọn tạo giống cây trồng trong EU.

Theo đó, cây trồng NGT được phân thành hai nhóm: Loại 1, có thể xuất hiện tự nhiên hoặc thông qua lai giống truyền thống, sẽ được miễn trừ khỏi quy định GMO (biến đổi gen); và Loại 2 tiếp tục tuân thủ quy trình đánh giá rủi ro, cấp phép và dán nhãn.

Hội đồng Châu Âu đã ủng hộ phần lớn nội dung trong đề xuất của Ủy ban châu Âu về NGT, đồng thời đưa ra một số điều chỉnh nhằm tăng cường bảo vệ sức khỏe, môi trường và giải quyết các vấn đề liên quan đến bảo hộ sáng chế.

Theo đó, các quốc gia thành viên EU có quyền từ chối canh tác cây trồng NGT loại 2 trên lãnh thổ của mình và được phép áp dụng biện pháp ngăn chặn sự lan truyền ngoài ý muốn của NGT, đặc biệt trong khu vực canh tác nông nghiệp hữu cơ hoặc có đặc thù địa lý.

Ngoài ra, các doanh nghiệp đăng ký giống NGT loại 1 bắt buộc phải công khai thông tin bằng sáng chế. Hội đồng cũng đề xuất thành lập nhóm chuyên gia đánh giá tác động sở hữu trí tuệ, nhằm đảm bảo tính cạnh tranh và quyền tiếp cận hạt giống.

Anh thử nghiệm lúa mì chỉnh sửa gen ngoài đồng ruộng

Tháng 2/2025, Ủy ban ACRE của Vương quốc Anh đã cho phép Đại học Oxford tiến hành thử nghiệm đồng ruộng đối với chín dòng lúa mì chỉnh sửa gen bằng công nghệ CHLORAD. Các dòng lúa này được kỳ vọng có năng suất cao và sức chống chịu tốt hơn trước điều kiện bất lợi.

Lúa mì chỉnh sửa gen. Nguồn: ISSAAA

Thử nghiệm phải tuân thủ chặt chẽ các biện pháp kiểm soát như vùng đệm 20m không canh tác, xử lý cỏ dại cơ giới hoặc hóa học và giám sát hiện trường hai năm sau thu hoạch. ACRE khẳng định hoạt động này không gây rủi ro cho sức khỏe con người hay môi trường.

Châu Á đẩy nhanh khung pháp lý, Nhật Bản và Trung Quốc dẫn đầu

Ở châu Á, nhiều quốc gia đang từng bước hoàn thiện hướng dẫn pháp lý cho cây trồng chỉnh sửa gen. Nhật Bản là nước tiên phong khi thương mại hóa cà chua chỉnh sửa gen giàu GABA từ năm 2021. Trung Quốc cũng đã cấp phép đậu tương chỉnh sửa gen có hàm lượng oleic cao, đồng thời đơn giản hóa quy trình cấp phép so với GMO thông thường.

Ấn Độ vừa công bố thành công hai giống lúa chỉnh sửa gen đầu tiên sử dụng công nghệ CRISPR-Cas SDN-1 vào tháng 5/2025, đây được đánh giá là cột mốc mang tính đột phá trong nghiên cứu nông nghiệp.

Tại Đông Nam Á, Philippines, Thái Lan, Singapore và Indonesia cũng đang bắt kịp xu hướng. Từ năm 2022, Philippines đã có hướng dẫn pháp lý và cấp phép thương mại cho một số cây chỉnh sửa gen. Thái Lan và Singapore ban hành quy định vào năm 2024, trong đó cho phép xem các cây không chứa gen ngoại lai như cây trồng truyền thống.

Cuối năm 2024, Indonesia ban hành Quy định số 19/2024 về thực phẩm chỉnh sửa gen. Từ tháng 7/2025, nước này triển khai hướng dẫn đăng ký sản phẩm trên Cổng thông tin An toàn sinh học quốc gia, mở đường cho các nhà phát triển nộp hồ sơ đăng ký giống cây chỉnh sửa gen.

Khung pháp lý dựa trên khoa học, hướng đến nông nghiệp xanh

Các chuyên gia quốc tế nhận định rằng làn sóng cải cách này là nền tảng để khai thác toàn diện tiềm năng của công nghệ sinh học hiện đại. Bằng việc chuyển từ cách tiếp cận dựa trên quy trình sang sản phẩm cuối cùng, đồng thời hài hòa quy định giữa các quốc gia, thế giới đang tạo điều kiện để ngành nông nghiệp phát triển theo hướng xanh, linh hoạt và chống chịu tốt hơn trước các thách thức khí hậu và sâu bệnh.

Đây cũng là bước tiến quan trọng để bảo đảm người tiêu dùng được bảo vệ, doanh nghiệp được hỗ trợ và khoa học công nghệ được ứng dụng đúng hướng: vì một tương lai nông nghiệp bền vững hơn.

Tiểu Phong