Kỷ nguyên của độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội

Thành phố Sơn La hôm nay.

Lịch sử đã ghi lại mốc son của dân tộc trong cuộc đấu tranh giành chính quyền tháng 8/1945. Đầu năm 1945, cục diện cách mạng thế giới có những chuyển biến cơ bản, ở Đông Dương và trong nước, phong trào cách mạng của nhân dân dâng cao. Trung ương Đảng đã họp và quyết định những chủ trương mới, phát động một cao trào cứu nước mạnh mẽ làm tiền đề cho cuộc khởi nghĩa. Tại Sơn La, chớp thời cơ đó, Chi bộ nhà ngục Sơn La đã đề ra kế hoạch và chuẩn bị mọi mặt để tổ chức thoát ngục để nhanh chóng tỏa về các địa bàn hoạt động, tham gia lãnh đạo khởi nghĩa, giành chính quyền ở các địa phương.

Tháng 8/1945, cùng với cao trào kháng Nhật cứu nước phát triển mạnh mẽ ở khắp Bắc - Trung - Nam, phong trào cách mạng ở Sơn La lúc này rất sôi nổi. Đồng chí Chu Văn Thịnh và Cầm Minh từ chiến khu Quang Trung được lệnh nhanh chóng trở về Sơn La để lãnh đạo nhân dân khởi nghĩa giành chính quyền. Ngày 19/8/1945, Trung đội du kích Mường Chanh cùng đông đảo nhân dân tiến vào bao vây nhà chánh phìa buộc chúng đầu hàng và trao nộp ấn tín cho cách mạng. Cuộc khởi nghĩa ở Mường Chanh thắng lợi nhanh chóng. Ngày 21/8/1945, đồng chí Chu Văn Thịnh đã triệu tập cuộc họp Ban lãnh đạo khởi nghĩa phân công từng người chịu trách nhiệm lãnh đạo khởi nghĩa ở các châu. Ngay đêm 22/8/1945, các lực lượng vũ trang được huy động nhanh chóng tỏa về các châu phối hợp với đông đảo nhân dân đứng lên khởi nghĩa.

Tại Mường La, đêm 22/8/1945, dưới sự chỉ huy của các đồng chí Lô Xuân và Nguyễn Tử Du, lực lượng vũ trang gồm 50 người được trang bị vũ khí và đông đảo quần chúng nhân dân bao vây buộc Tri châu Bế Văn Điềm đầu hàng, trao nộp ấn tín, ra lệnh giải tán binh lính. Cũng trong đêm 22/8/1945, lực lượng khởi nghĩa do Tòng Lanh và Tòng Phanh chỉ huy đã bao vây và đột nhập vào nhà riêng của tỉnh trưởng Cầm Ngọc Phương, buộc hắn phải đầu hàng và ra lệnh giải tán lính khố xanh, giao nộp vũ khí cho quân cách mạng. Khởi nghĩa giành chính quyền ở châu Mường La hoàn toàn thắng lợi.

Rạng sáng 22/8/1945, theo sự phân công của Ban khởi nghĩa, các đồng chí Quàng Đôn và Đỗ Trọng Thát cùng 20 chiến sĩ trang bị súng đạn từ Mường La tiến lên Thuận Châu. Trên đường đi có lực lượng khởi nghĩa của Bản Lầm và Tranh Đấu hợp lực tiến về châu lỵ. Khoảng 2 giờ sáng ngày 23/8/1945, quân khởi nghĩa bao vây châu đường, buộc Tri châu đầu hàng, trao nộp ấn tín và ra lệnh giải tán binh lính. Cuộc khởi nghĩa ở Thuận Châu giành được thắng lợi nhanh chóng.

Tại Mai Sơn, sau khi khởi nghĩa ở Mường Chanh thắng lợi, Đội vũ trang khởi nghĩa do đồng chí Cầm Vĩnh Tri chỉ huy cùng với đông đảo lực lượng quần chúng nhân dân phối hợp với đội vũ trang Yên Châu kéo vào châu lỵ Mai Sơn bao vây châu đường và buộc Tri châu Cầm Văn Chiêu phải đầu hàng, trao chính quyền cho cách mạng.

Ngày 23/8/1945, Đội thanh niên vũ trang Yên Châu và một bộ phận vũ trang Mường Chanh đã tiến xuống Yên Châu bao vây nhà của phìa Chiềng Đông bắt hắn phải đầu hàng và nộp vũ khí. Quân khởi nghĩa tiếp tục kéo xuống Châu lỵ, sáng 24/8/1945 Tri châu Bạc Cầm Huy đầu hàng và nộp ấn tín, vũ khí, giải tán binh lính. Chính quyền thuộc về nhân dân.

Như vậy, chỉ trong một thời gian ngắn từ ngày 19/8/1945, khởi đầu từ căn cứ Mường Chanh, khởi nghĩa giành chính quyền đã liên tiếp thắng lợi ở các châu Mường La, Thuận Châu, Mai Sơn, Yên Châu. Tuy nhiên tại Tỉnh lỵ, nơi trung tâm đầu não của chính quyền cũ, mặc dù tỉnh trưởng Cầm Ngọc Phương đã đầu hàng cách mạng, nhưng tại tòa Chánh sứ trước kia của Pháp trên đồi Khau Cả, một đại đội quân Nhật vẫn chốt giữ tại đây và một đại đội lính bảo an vẫn đóng ở tòa giám binh, chúng vẫn làm chủ Tỉnh lỵ.

Ao cá Bác Hồ gắn với quảng trường Tây Bắc.

Với chủ trương dùng biện pháp thương thuyết quân Nhật đầu hàng, các đồng chí lãnh đạo địa phương do đồng chí Chu Văn Thịnh làm Trưởng đoàn đã thương thuyết với quân Nhật buộc chúng phải giao toàn bộ vũ khí và rút khỏi Sơn La. Nhưng với bản chất ngoan cố, quân Nhật không chịu trao nộp vũ khí. Ngày 23/8/1945, ta tiến quân bao vây đồi Khau Cả, các ngả đường và mục tiêu quan trọng khác. Trước áp lực của đông đảo quần chúng, ngày 25/8/1945, ông Lò Văn Mười - Trưởng Bảo an binh được các chiến sĩ trong nhà tù Sơn La cảm hóa từ trước ra mở cửa trại xin hàng, giải tán binh lính, giao nộp vũ khí. Trước tình thế đó, quân Nhật chấp nhận đầu hàng, nộp vũ khí.

Ban cán sự Mặt trận Việt Minh và Ủy ban cách mạng lâm thời tỉnh được thành lập. Ngày 26/8/1945, một cuộc mít tinh lớn được tổ chức trên đồi Khau Cả, hàng ngàn quần chúng nhân dân kéo đến dự và tỏ rõ thái độ ủng hộ Việt Minh, ủng hộ chính quyền cách mạng. Ủy ban cách mạng lâm thời ra mắt đồng bào. Đồng chí Chu Văn Thịnh thay mặt cho chính quyền lâm thời tuyên bố khởi nghĩa ở Sơn La hoàn toàn thắng lợi. Từ nay đồng bào các dân tộc được làm chủ bản mường, đất nước.

Trước tháng 8, tại Châu Phù Yên, sáng 22/7/1945, Chi đội giải phóng quân của chiến khu gồm 60 người đã tiến vào Quang Huy, phối hợp với Đội tự vệ cách mạng Phù Yên và đông đảo nhân dân các dân tộc trong châu bao vây châu đường. Chỉ sau một ngày đêm, chính quyền cách mạng châu Phù Yên đã về tay nhân dân. Tiếp đó, cuộc khởi nghĩa ở Vạn Yên nhanh chóng giành được thắng lợi. Ngày 23/7/1945, khởi nghĩa ở châu Phù Yên toàn thắng, là châu đầu tiên trong tỉnh Sơn La giành được chính quyền.

Tại Châu Mộc Châu và Quỳnh Nhai, đến đầu tháng 9/1945, quân khởi nghĩa của Hòa Bình tiến lên Mộc Châu cùng nhân dân địa phương khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi. Châu Quỳnh Nhai thời kỳ này thuộc tỉnh Lai Châu, đêm 17/10/1945, lực lượng vũ trang đã bao vây nhà và bắt tri châu Đèo Văn Túm phải đầu hàng, nộp vũ khí và giải tán binh lính. Ngày 18/10/1945, Ủy ban cách mạng lâm thời châu Quỳnh Nhai mít tinh ra mắt đồng bào.

Di tích Quốc gia đặc biệt Nhà tù Sơn La.

Ảnh: PV

Cách mạng Tháng Tám thành công đánh dấu bước chuyển biến cực kỳ to lớn trong lịch sử dân tộc ta, đập tan ách cai trị hà khắc của thực dân trong suốt 57 năm kể từ khi thực dân Pháp xâm chiếm Sơn La; lật đổ chế độ quan lại phìa tạo phong kiến hàng ngàn năm thống trị nhân dân các dân tộc Sơn La. Cách mạng Tháng Tám thắng lợi trong cả nước nói chung và Sơn La nói riêng đã đưa nhân dân ta bước vào kỷ nguyên mới, đó là độc lập, tự do và CNXH. Nhân dân các dân tộc Sơn La thoát khỏi ách áp bức, nô lệ, trở thành người làm chủ đất nước, quê hương, bản mường, cùng đoàn kết xây dựng cuộc sống ấm no và bảo vệ nền độc lập tự do của dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Huy Ngoan (BS)